Íslendingaþættir Tímans - 23.11.1983, Qupperneq 6

Elín Guðmundsdóttir
frá Tungu — áttatíu ára minning
Móðir mín, Elín Guðmundsdóttir, var fædd að
Heiðarseli í Skarðshreppi í Skagafjarðarsýslu 31.
október 1903. Jörð þessi var rýr og nefnd síðar
Dalsá. Er hún skammt frá bænum Heiði í sömu
sveit. Hefur nú verið í eyði í marga áratugi.
Foreldrar mömmu voru hjónin Guðmundur
Porleifsson og Lilja Kristjánsdóttir. Fæddur var
hann árið 1854, en hún 1873. Aldursmunur þeirra
var því talsverður. Ekki mun hann þó hafa sakað
sambúð þeirra, enda mála sannast, að aldursmun-
ur skipti minna máli en flest annað, er um
hjónaband og samlíf er að ræða. Þau voru
samhent í.baslinu, en vitanlega var líf þeirra
baslkennt, þegar tekið er tillit til þess, að börnin
urðu tíu að tölu. Tvö létust í bernsku. Annað var
drengur, sem bar nafn læknisins í héraðinu, er var
þá Sigurður Pálsson. Hann drukknaði í Ytri-Laxá
á Skagaströnd 13. okt. 1910, og var mörgum
harmdauði. Faðir minn, sem þá var vinnumaður
á Höskuldsstöðum hjá sr. Jóni Pálssyni, orti
daginn eftir drukknun læknisins við Laxá eftirfar-
andi Ijóð:
Hér stend ég einti við straumsins elfu kvika
og stari á hennar œðitryllta rót
og sé á jaka silfurgljáa blika,
hún sundrar þeim með engin blíðuhót.
Hér kveður hún sinn kuldalega braginn
og Itvíldar aldrei finnur neina þörf,
með foraðsafli fellur úl í sæinn
og fœrir honum létruð öll sín störf.
Hérfelldi þann sem fremstur stóð á verði,
með fláráðskynngi hann á tálar dró.
Og meinvœtt engin meira tjón oss gerði
né meira skarð í vinaflpkkinn hjó.
Ef hefði ég rödd í himinn að kalla,
af hefndum skyldi ekki verða leyft,
en lama hennar œgikrafta alla,
svo aldrei framar gœti hún sig hreyft.
Þetta var kannski útúrdúr. En átta af börnum
Guðmundar og Lilju náðu fullorðinsaldri.
Mamma var sjöunda barn foreldra sinna. Með i
foreldrum sínum fluttist hún kornung að koti
skammt frá Heiðarseli, er Skollatunga nefndist,
en ber nú nafnið Tunga. Er það nú orðið góð
bújörð fyrir ötult starf búenda þar á liðnum
áratugum. Átti Helgi Magnússon frá Núpsöxl á
Laxárdal og fólk hans þar stærstan hlut að máli.
Helgi er nýlega látinn í hárri elli. En þó að Tunga
væri kot þegar foreldrar mömmu fluttust þangað,
var þar þó stórum lífvænlegra að búa en í
Heiðarseli, þvf örreytiskoti.
Þarna bjuggu þau blómann úr búskapartíma
sínum. Mamma kom snemma til vika, cn börn
voru þá snemma látin vinna eitthvað. Það var
nauðsyn. Mamma vann einnig á næstu bæjum við
Tungu: Heiði og Veðramóti. Gætti hún þar barna
þeirra Þorbjarnar og Sigurðar frá Veðramóti.
Minntist mamma heimila þessara með miklum
6
hlýhug. Þetta voru mikil menningarheimili. Hafa
komið frá þeim margir hámenntaðir þjóðfélags-
þegnar, svo að frægt er. Þrír synir Sigurðar og
Sigurbjargar Guðmundsdóttur (systur Magnúsar
ráðherra) urðu doktorar. Vissi ég og að börn
þessa fólks báru (og bera) hlýjan hug til mömmu
fyrir þá aðhlynningu sem hún veitti þeim á ungum
aldri. Mamma var að vísu unglingur þegaf þetta
var, en hafði þá þegar öðlast myndugleika sem
nægir til að hafa stjórn á börnum. Hún var afar
bráðþroska, bæði andlega og líkamlega. Fátækt
var í Tungu, og kom sér vel, að börnin gátu
snemma farið að létta undir með því að vinna bæði
heima og að heiman. Öll voru systkinin dugleg.
Skerpa var mikil. Mátti segja, að mamma herti sig
við hvað eina, sem hún lagði hönd að. Hún gat
ekki hangsað við neitt sem hún gerði. Henni var
það gjörsamlega ófært.
Systkinin ólust upp hjá foreldrum sínum, að
Jónasi einum undanskildum, en hann ólst upp að
miklu leyti í Sveinskoti á Reykjaströnd. Jónas var
næstyngstur systkinanna, fæddur 1910. Jónas er
látinn fyrir nokkrum árum, ókvæntur og barnlaus.
Mamma var ekki mikið í barnaskóla. í Skarðs-
hreppi var þá farskóli og kennt á nokkrum bæjum
í hreppnum. Einn vetur kenndi henni þar Harald-
ur Björnsson frá Veðramóti, síðar þjóðkunnur
leikari. Haraldur lauk kennaraprófi ungur, en
sneri sér að verslunarstörfum, fljótlega. Nam
síðar leiklist í Kaupmannahöfn og stundaði hana
lengi í höfuðstað landsins, um skeið með fullri
kennslu við skóla þar. Þegar mamma var að alast
upp í Tungu var Sauðárkrókur verslunarstaður-
inn, smáþorp aðeins. Þar fermdist mamma 1917.
Sr. Hálfdán Guðjónsson, síðar vígslubiskup í
Hólabiskupsdæmi fermdi hana. Svo vill og til, að
hann skírði mig, sá ágæti kennimaður. Síra
Hálfdán var prestur næstum hálfa öld. Mamma
mundi vel margt það, sem hún lærði í fermingar-
undirbúningi hjá prestinum, s.s. trúarjátninguna
og fjölmarga sálma. Mamma var ljóðelsk mjög.
Hún var einnig afar lagvís. Sagt hefur verið, að
ljóða- og laggáfa fylgist oft að. Ég er ekki í vafa
um að slíkt er rétt. Þetta er svo náskylt. Mamma
spilaði á orgel ung, en átti ekki hljóðfæri heima
annað en litla, einfalda harmóniku. Spilaði hún
stundum á hana danslög í litlu baðstofunni á
Sneis. Einnig söng hún oft lög heima. Hún fór
stundum á dansleiki, sem haldnir voru í dalnum.
Ekki minnist ég þess, að pabbi færi á slíkar
skemmtanir. Hann dansaði aldrei og hafði ekkert
yndi af tónlist annarri en kveðskap. Þegar ljóðið
Dalakofinn eftir Davíð Stefánsson var komið á
prent, áttu ekki allir fé til að kaupa bókina sem
Ijóðið birtist í. En fólk dó ekki ráðalaust. Það
skrifaði ljóðið upp. Gekk það þannig í afskriftum.
Man ég, að mamma skrifaði ljóðið upp eftir
einhverjum og söng það hástöfum heima. Dala-
korfinn heillaði alla, enda býr þetta ljóð yfir
þokka, sem hrífur fólk, ekki síst á æskuskeiði.
Mamma féll mjög í skuggann fyrir pabba. Hann
var áberandi maður, gáfaður og skarpur, hún
hlédræg og undirgefin. Þannig voru raunar allflest-
ar konur þá. Konum á þessum tíma var ekki ætlað
að standa.í sviðsljósi. Þær voru bundnar eigin-
manninum, stóðu við hlið hans og áttu að stuðla
sem mest að framgangi hans á öllum sviðum.
Guðmundur Frímann, rithöfundur og skáld á
Akureyri, getur í minningabók sinni: Þannigerég
- viljirðu vita það, kynna sinna við forel.dra mína,
er þau bjuggu að Refsstöðum á Laxárdal hið fyrra
sinn, en þá átti Guðmundur heima í Hvammi í
Langadal hjá foreldrum sínum og fór gangandi
beint yfir fjöllin upp að Refsstöðum. Um móður
mína segir Guðmundur Frímann m.a. þetta: „Ég
sá Elínu aðeins einu sinni. Mér virtist hún á allan
máta hin geðfelldasta kona, prúð og hæglát í
framgöngu björt yfirlitum og vel í meðallagi
snotur. Elín var elskuleg kona í kynnum og við
Svein líkaði mér ágætlega."
Um móður mína segir Rósberg G. Snædal
(1919-1983) rithöfundur og skáld, nágranni okkar
lengi, í bók sinni, Skáldið frá Elivogum og fleira
fólk þetta meðal annars: „Hún var dugleg,
skapgóð og umhyggjusöm húsmóðir og reyndist
honum (þ.e. föðurmínum)góðurlífsförunautur.“
Um störf mömmu lætur Rósberg þetta flakka:
„Kona hans gekk jafnan að slætti með honum, en
mjög var þá orðið sjaldgæft að konur færu með
orf og Ijá. Elín kona hans var afar gefin fyrir alla
útivinnu, einkum heyskap, og hamhleypa við
hvert það verk, er hún gekk að. Var hún þó hvorki
stór kona né burðamikil, en einstaklega skörp og
ósérhlífin."
íslendingaþættir