Íslendingaþættir Tímans - 21.12.1983, Blaðsíða 4

Anna Kristjánsdóttir
Fædd 24. október 1904
Dáin 21. september 1983
Þeir sem komnir eru á miðjan aldur hafa oft
gaman af að leita í sjóð minninganna og koma upp
með.eitthvað fallegt tii að skoða sjálfir og jafnvel
sýna öðrum. Tilefnin geta verið margvísleg, t.d.
lát vinar eða ættingja sem maður þekkti ungur.
Eða börnin á heimilinu koma og vilja fá sögu.
helst frá í „gamla daga“ þegar þú varst lítil eða frá
því í „eldgamla daga“ þegar amma var lítil. Þegar
svo langt er seilst til fortíðar, sem þykir allra
skemmtilegast hér á þessum bæ, þá hef ég
stundum gripið til frásagnar úr Fremstafelli sem
mamma sagði mér þegar ég var barn.
Segðu okkur söguna af því þegar Anna systir
þín fór með afa að gefa hrútunum, báðum við
systkinin. Þegar Anna systir var lítil var hún oft
óþæg og rellin eins og við allar Fremstafellssystur,
byrjaði mamma. Og einu sinni þegar hún var búin
að hrína hátt og lengi, þá sagði pabbi við hana:
Hættu nú að skæla heillin og komdu með mér út
og sjáðu þegar ég gef hrútunum hafrana. Þetta
mun þeirri litlu hafa þótt meira en lítið forvitni-
legt, því að hún þagnaði samstundis og fylgdi
föður sínum í húsin. Gamanið fór þó fljótlega af.
{ stað þess að lafa hrútana í hrútakrónni éta
geithafrana í ystukrónni stráði Kristján bóndi
bara höfrum í garðann hjá hrútunum handa þeim
að éta. Þetta fannst Önnu móðursystur hversdags-
leg og ómerkileg athöfn og alls ekki þess virði að
fara út í kvöldrökkrið fyrir. Hún byrjaði þess
vegna aftur að grenja.
Ég lét mömmu oft segja mér þessa sögu og hef
oft sagt hana sjálf. Ég velti henni líka oft fyrir mér,
vissi auðvitað að hún var dagsönn, en þótti hún
samt ótrúleg. Svoleiðis sögur eru skemmtilegast-
ar. En sagan var ótrúleg af því að ég hafði kynnst
Önnu móðursystur minni og hún var svo stillileg
og rólynd, blíðleg og góð, að erfitt var að hugsa
sér hana sem öskrandi óþægðarorm.
Ég sá þessa elstu systur móður minnar, Önnu
Kristjánsdóttur frá Fremstafelli, raunar ekki mjög
oft þegar ég var að alast upp og sjaldnar en hinar
móðursystur mínar, því að hún var gift austur á
Kirkjubæjarklaustri og bjó þar búi sínu með
manni sínum Júlíusi Lárussyni frá Klaustri og
einkadóttur þeirra Unni. í þá daga var ekkiskotist
austur að Klaustri eða flakkað landshorna á milli
yfirleitt, nema nauðsyn bæri til, og frænka mín
hefur sjálfsagt haft annað að gera á gestkvæmu
rausnarheimili heldur en að frílysta sig í höfuð-
staðnum, en einstöku sinnum komu þær mæðgur,
hún ogUnnur, í heimsókn til okkar í Austurbæjar-
skólann.
En árið 1947 verður breyting á högum þeirra
Klausturhjóna, því að þá flytja þau til Reykjavík-
ur. Þá var líka breyting orðin á högum móður
minnar, hún orðin ekkja með 5 ung börn á
framfæri. Og þá var það sem Anna og Júlíus fluttu
4
til okkar í risíbúðina í Bólstaðarhlíð 14 og bjuggu
þar í nokkur ár. Það hefur vissulega verið móður
minni styrkur að hafa systur sína búandi í sama
húsi, og það er frá þessum árum sem ég á flestar
minningar um frænku mína og heimili hennar,
sem alltaf stóð okkur systkinunum opið. Hún var,
eins og ég sagði áðan, engin æsingamanneskja,
flíkaði ekki tilfinningum sínum og reyndi ekki að
neyða skoðunum sínum upp á aðra. Af öllum
Fremstafellssystrum 5 sem upp komust held ég að
Anna hafi verið líkust móður sinni, Rósu ömmu,
að lunderni: vinnusöm, æðrulaus, góðlynd kona,
sem gerði meiri kröfur til sjálfrar sín en annarra.
Hún var ekki langskólagengin en fróð um marga
hluti og þó einkum um fólk, um líf og sögu
samferðarmanna, ættir og örlög. Og hún kunni þá
Iist að segja frá. Oft heyrði ég móður mína segja:
Æ, ég man þetta ekki fyrir víst, en hún Anna systir
man það. Og það hygg ég að hafi sjaldan brugðist.
Það var sérlega gaman að hlusta á þær systur
rabba saman, rifja upp atburði, rekja ættir fólks
og segja löngu liðnar sögur úr íslensku þjóðlífi,
atburði sem þær ýmist mundu sjálfar eða höfðu
heyrt sagt frá. Jafnan ræddu þær um fólk af samúð
og skilningi, ekki til að Iasta eða fordæma heldur
til að setja sig í annarra spor og svo auðvitað sér
og öðrum til saklausrar skemmtunar, því að
ýmislegt broslegt hefur vissulega hent frændur
okkar í Kinninni fyrr og síðar.
Ég gat þess hér að framan að Anna hefði ekki
verið Iangskólagengin, en hún fór þó ung að
heiman og í Samvinnuskólann í Reykjavík. Hún
giftist síðar Júlíusi Lárussyni frá Kirkjubæjar-
klaustri og þar bjuggu þau hjónin, en Júlíus var
lengi vöruflutningabílstjóri milli Klausturs og
Reykjavíkur. Eftir að þau fluttu suður voru þau
nokkur ár leigjendur hjá móður minni, en byggðu
sér síðan hús í Kópavogi og í Kópavogi stóð
heimili þeirra upp frá því.
Eftir að Anna og Júlíus fluttu úr Bólstaðarhlíð-
inni fækkaði auðvitað fundum okkar, þó að alloft
væri skroppið í heimsókn á Álfhólsveginn, en svo
flutti ég sjálf úr bænum og síðustu árin hef ég
aðeins fylgst með þessu frændfólki mínu úr
fjarska. Þó veit ég að frænka mín átti við vanheilsu
að stríða alllengi eftir að árin færðust yfir, en hitt
veit ég líka, að Unnur dóttir hennar annaðist hana
svo að til fyrirmyndar er og dóttúrsonurinn
Eiríkur var henni til mikillar gleði og litla Anna
Júlía var skírð skömmu áður en langamma hennar
var öll.
Fyrir sjónum galvaskra nútímakvenna kann
þetta að virðast fábrotin ævisaga sveitastúlku sem
fer ung úr föðurgarði, giftist, verður húsmóðir og
vinnur upp frá því eingöngu innan veggja eigin
heimilis. En sé betur að gáð kemur e.t.v. annað í
ljós. Hún var alin upp á mannmörgu heimili, elst
8 systkina, og á bernskuheimili sínu kynntist hún
bæði fjölbreytilegum störfum og fjölbreytilegu
mannlífi. Á búskaparárunum austur í Skaftafells-
sýslu kynntist hún nýju fólki og bast vináttubönd-
um, ogþetta fólk átti vísa gestrisni á heimili þeirra
hjóna eftir að þau fluttu suður. Hún var líka
ættrækin og hélt sambandi við fólk sitt og hafði
nóg að starfa meðan heilsan leyfði, þótt vinnustað-
urinn væri heimilið og starfsheitið húsmóðir.
Að endingu votta ég eiginmanninum eftirlifandi
og Unni frænku minni samúð og þakka Önnu
móðursystur minni, þótt fullseint sé, fyrir allt sent
hún gerði fyrir okkur krakkana í Bólstaðarhlíðinni
í gamla daga.
Kristín R. Thorlacius
t
Hún dó hér í Sunnuhlíð, hjúkrunarheimili
aldraðra. Hún hafði verið sjúklingur þar og á
Landspítala síðustu mánuði, en síðustu þrjá
áratugi hafði hún verið heilsutæp, þótt hún næði
sér nokkuð á milli.
Anna var fædd í Fremstafelli 24. okt. 1904 og
var elst systkina sinna, fyrsta barn Rósu Guðlaugs-
dóttur og Kristjáns Jónssonar, sem þá og lengst
síðan bjuggu í Fremstafelli.
Þau systkin voru átta. Yngst var Ásdís, sem dó
nær sjö ára gömul 1936, og næst elst var Rannveig
sem dó 1966, og gift Páli H. Jónssyni frá Mýri,
fóstursyni Páls og Guðrúnar í Stafni. Hin systkini
Önnu eru á lífi og eru Áslaug, ekkja Sigurðar
Thorlacius, Ólafssonar læknis á Búlandsnesi og
Ragnildar Eggerz, Friðrika, gift Jóni Jónssyni frá
Mýri, bónda í Fremstafelli, bróður Páls sem áður
var nefndur, Helga, gift Jóhanni L. Jóhannessyni
bónda á Silfrastöðum, Jón, bóndi í Fremstafelli
giftur Gerði Kristjánsdóttur frá Finnsstöðum og
yngstur er Jónas í Árnastofnun giftur Sigríði
Kristjánsdóttur Jóhannessonar síðast bónda í
Hriflu, fósturdóttur Egils Þorlákssonar og Aðal-
bjargar Pálsdóttur frá Stóruvöllum.
Þau Kristján og Rósa foreldrar Önnu bjuggu
lengst af í Fremstafelli, harðdugleg og ósérhlífin
hjón en ólík að öðru leyti. Rósa var dóttir
Guðlaugs Ásmundssonar og Önnu Sigurðardótt-
ur. Þau Guðlaugur og Anna voru bæði þriðji
ættliður frá Helga Ásmundssyni á Skútustöðum
og fimmti liður frá Kolbeini á Kálfaströnd, en frá
þessum báðum eru raktar miklar ættir. Vísast þar
í rit Þuru í Garði um Skútustaðaætt og rit Indriða
Indriðasonar um ættir Þingeyinga. Guðlaugur
gamli í Fremstafelli var sagður gæfumaður og
lánaðist flest vel í lífinu, var fróður og ræðinn og
kunni sögur. Hann kom 1892 að Fremstafelli sem
var þjóðjörð. Hinn afi Önnu, Jón Kristjánsson,
var fálátur maður og starfssamur, fæddur í mikilh
islendingaþsettir