NT - 26.04.1984, Blaðsíða 10

1 w Fimmtudagur 26. apríl 1984 10
lil IX/lin
Halldór Pálsson
búnaðarmálastjóri
Fæddur 26. aprfl 1911
Dáinn 12. aprfl 1984
Ekki var það hversdagslegt á
kreppuárunum, að íslenskir
sveitapiltar sigldu til að læra við
Edinborgarháskóla. Ekkert var
hersdagslegt við feril norð-
lenska piltsins Halldórs Pálsson-
ar frá Guðlaugsstöðum. Hann
fór hispurslaust fram úr þeim
heimamönnum og öðrum sem
hann nam með og linntf ekki
fyrr en hann var orðinn doktor
við Edinborgarháskóla 1938, en
námið þar hóf hann 1933
Rannsóknir hans á beina-
byggingu og vöðvagerð sauð-
fjársins þóttu allt í senn, frum-
legar, eftirtektarverðar og hag-
nýtar.Vöktu þær athygli meðal
mestu sauðfjárræktarþjóða.
Petta vissum við líka, sveita-
karlarnir, í það minnsta undan
og ofan af um fræði Halldórs og
vísindaframa.
Hann varð sauðfjárræktar-
ráðunautur Búnaðarfélags ís-
lands í þessum svifum, 1937,
ferðaðist upp frá því um landið
hvert og endilangt oft og mörg-
um sinnum. Varla geturtalist úr
vegi nú, að leiðarlokum, að
geta um atferli Halldórs á sauð-
fjársýningum, hrútasýningum.
Ævinlega llutti hann merk og
fræðandi erindi á hverri sýn-
ingu. Hann var strangur í
dómum, einarður í skoðunum
og oft meinlegur. Allt miðaðist
það við að vekja eftirtekt á
boðskap hans, svo menn festu
sér í minni þá lærdóma sem
hann var að koma á framfæri.
Ótrauður hófst hann handa
við að umskapa sauðfé með
úrvali og kynbótum. Ekki svo
að skilja að hann væri fyrsti
brauðtryðjandinn á því sviði,
en niðurstöður hans eigin rann-
sókna gáfu máli hans margfalda
áherslu.
Halldór sóttist cftir lágfættu
holdafé, því sem best hæfði
óskum hins kröfuharða kjöt-
markaðar. Ekki mun hann hafa
verið að sama skapi harður í
kröfum um ullina, væru hold og
beinabygging honum fyllilega
að skapi.
Halldór boðaði þá stefnu, að
fóðra fé til fyllstu afurða. Höfðu
kenningar hans í því efni drjúg
áhrif.
Árið 1963 varð hann búnað-
armálastjóri og stóð því í einni
fremstu og vandasömustu virð-
ingarstöðu íslensks landbúnað-
ar og hélst svo til 1980. Undir
lok þessa tímabiis reyndi hvað
mest á, þegar markaðskreppan
varð bændum ókleifur hjalli í
óbreytta stefnu. Pá var farið að
huga gagngert að nokkrum nýj-
um búgreinum og hafist handa
um sumar. Aldrei óx Halldór
búnaðarmálastjóri eins í mínurn
augum eins og þegar hann lýsti
yfir að skógrækt væri framtíðar
atvinnugrein fyrir bændur á
íslandi. Pað er ekki heiglum
hent að snúa svo einarðlega frá
villu síns vegar, eins og hann
gerði þá. Frá þeirri stundu hvarf
sú vantrú og mótstaða sem skóg-
rækt sætti.
Annarrar yfirlýsingar hans vil
ég líka geta. Hún vottar hve
hann var rökvís og næmur þegar
bændur áttu í hlut. Hann taldi
afurðir Þörungavinnslunnar við
Breiðafjörð til framleiðslu land-
búnaðarins. Höfðu þær þó verið
taldar iðnaðinum eingöngu. En
þangið og þarinn eru lifandi
plöntur sem vaxa fastar á bú-
jörðum bænda, tilheyra jörðun-
um eins og grös vallarins þó sjór
leiki um þang á skerjum og þara
í straumum. Þarna stóð Halldór
á verði fyrir bændastéttina og
heiður sé honum fyrir það.
Er nú skarð fyrir skildi hjá
bændum, einmitt nú þegar harð-
ast er sótt á með að eyðileggja
fyrir þeim ágætan svo gott sem
bústofn, selina, sem þeir hafa
varðveitt og nytjað frá alda öðli
og eiga lögleg og náttúrleg umr-
áð yfir. Selir fæðast nefnilega á
landi og alast upp fyrst í stað á
landi, - á bújörðum bænda, -
þó þeir sæki sér viðurværi af
sjávarfangi.
Seinast og best kynntist ég
Halldóri sem formanni
markanefnda 1978 og aftur
1982-1983. Fyrri nefndin var að
undirbúa reglugerð sem átti að
vinna eftir þegar
markaskrár væru gefnar út
1979. Stefndi hún markavörð-
um á 4 eða 5 fundi hér og þar
um landið sumarið 1978. Mikið
var færst í fang, að vinna bug á
landlægum sammerkingum,
samræma heiti marka og sam-
ræma gerð og uppsetningu
skránna, sem voru ærið sundur-
leitar.
Kom í góðar þarfir hversu
Halldór gjörþekkti staðhætti,
menn og málefni, var langminn-
ugur, skýr og öruggur.
Svo fór hinsvegar að svigrúm
markavarða reyndist of þröngt.
Þeir lentu í tímahraki og vald-
sviðið reyndist ónóg. Víða hafði
því orðið lítið ágengt að losna
við hættulega sammerkinga, en
hætta af útbreiðslu sauðfjár-
sjúkdóma enn víöa fyrir hendi.
Þáverandi landbúnaðarráð-
herra sá að ekki mátti við svo
búið standa og skipaði marka-
nefnd á ný 1982. Og enn var
Halldór formaður. Nú var hann
ekki lengur búnaðarmálastjóri
og gat gefið sig óskiptan að
verkefninu.
Nú var blásið í herlúðra eftir
margsháttar samráð og undir-
búning, boðað til landsfundar
markavarða í Reykjavík 2. og
3. febrúar 1983.
Enn naut Halldór yfirburða
sinna. Hann var áberandi
slyngur verkstjóri og honum var
sýnt um að ná miklum afköstum
á ótrúlega stuttum tíma.
Þetta kom enn gleggra fram
af þeirri ástæðu að hann varð að
hlífa sér vegna heilsubilunar,
varð að fá næði til að hvíla sig
2-3 tíma og blunda eftir hádegið
daglega.
Árangurinn varð í stuttu máli
sá, að markanefndin, undir for-
ystu Halldórs, skilaði fullmót-
uðum og fáguðum tilögum,
frumvörpum að lögum og að
reglugerð, tilbúnum til at'-
greiðslu.
Þau störf sem hér hefur verið
drepið lauslega á, munu hafa
verið á meðal seinustu viðfangs-
efna Halldórs í opinbera þágu.
Þykist ég þess fullviss að aðrir
markaverðir séu mér samdóma,
að minningu hans væri sýnd
verðskulduð virðing með því að
hrinda í framkvæmd áformum
hans og tillögum um verksvið
og vinnubrögð markavarða.
En þeir sem enn eru í blóma
lífsins og sama er að segja um
unga fókið sem nú er að vaxa
upp í landinu, varðveittu best
minningu hins djarfhuga sveita-
pilts úr Norðurlandi með því að
setja sér hátt takmark til að
keppa að f þágu íslensks sveita-
lífs og landbúnaðar.
Játvarður Jökull Júlíusson
Nú hvílir hann á æsku-
stöðvum og ættarsetri, Guð-
laugsstöðum í Húnavatnssýslu,
eftir nær 73 ára hraðferð gegn-
um lífið.
Það gustaði af honum, þegar
við gerðumst bekkjarnautar í
Menntaskólanum á Akureyri,
og það gustaði af honum alla
ævi. Sterk rödd og hraðmælska,
hreyfingar, sem vitnuðu um ólg-
andi orku, stálharka við sjálfan
sig, dugnaður, kapp, ákefð,
áhugi, allt þetta voru fylgjur
hans til hinzta dægurs, líka eftir
Dr. Einar
Ólafur Sveinsson
Fæddur 12. desember 1899
Dáinn 18. apríl 1984
að válegur sendiboði knúði
hurðir hans fyrir nokkrum
árum.
Halldór Pálsson var af bænd-
um kominn og bóndi og sveit-
amaður var hann í hug og
hjarta, þótt hann haslaði sér
víðari völl en sveitina sína.
Miklir hæfileikar ruddu honum
beina braut og greiða. Hann
settist á erlenda skólabekki og
nam búvísindi, unz hann hafði
náð hæsta lærdómsstigi, sem
skóli fær veitt: doktorsprófi. Og
síðan settist þetta náttúrubarn
og náttúruunnandi á embætti-
sbekki og átti þar sæti um ára-
tugi. En honum veittist sú líkn
og lán að starfið krafðist ferða
hans um landið þvert og endi-
langt, sveit úr sveit, jafnvel bæ
frá bæ, og ilmur af grasi og
sauðkind fylgdi honum, þegar
hann settist aftur í skrifstofu- og
forstjprastólinn.
frá Hvalskeri
Fædd 18. október 1922
Dáin 16. aprfl 1984
Hinn 16. apríl s.l. Iést í
Landspítalanum elskuleg systir
mín Guðbjörg (Stella) Stefáns-
dóttir eftir langt og erfitt sjúk-
dómsstríð.
Hún var fædd 18. október
1922 að Hvalskeri í Rauða-
sandshreppi, næst elst fimm
barna hjónanna Valborgar Pét-
ursdóttur og Stefáns Ólafssonar
er þar bjuggu og gerðu garðinn
frægán fyrir hjálpsemi og gest-
risni. Segja mátti að heimilið
stæði um þjóðbraut þvera. Þar
var látinn í té matur og drykkur
við gesti og gangandi af litlum
efnum cn mikilli rausn. Stella,
eins og hún var kölluð, tók
snemma þátt í störfum heimilis-
ins, við algeng sveitastörf. Faðir
okkar dó 1942 en móðir okkar
hélt áfram búskap og fjölskyld-
an stóð saman. Um langskóla-
göngu var ekki að ræða sakir
fjárskorts, því þjóðin hafði þá
ekki rétt úr kútnum eftir
kreppuárin. Stellastundaði nám
einn vetur við Kvennaskólann í
Reykjavík, því næst fór hún í
eldri deild Héraðsskólans á
Laugarvatni og lauk þaðan prófi
með góðum árangri. Að því
loknu vann hún ýmis störf bæði
heima og heiman. Á miðju ári
1957 tók hún við starfi matráðs-
konu Sjúkrahússins á Patreks-
firði, sem varð hennar aðalstarf-
svettvangur upp frá því á meðan
heilsa entist. Hún stundaði starf
sitt af mikilli samviskusemi og
vildi hag stofnunarinnar sem
allra mestan og hirti þá lítt um
að reikna nákvæmlega vinnu-
tíma sinn. Hún var félagslynd
og umgengnisgóð við samstarfs-’
fólk sitt, alltaf tilbúin að rétta
hjálparhönd. Fjölskyldu sinni
var hún góður vinur, alltaf boð-
in og búin að rétta hjálparhönd.
Þegar heilsu móður okkar fór
að hraka annaðist hún um hana
eins og hún gat og það ber að
þakka. Stella giftist ekki og átti
ekki börn, en systkinabörnum
sínum var hún góð og elskuleg
Halldór var hálærður í náttú-
rufræðum sínum og þekktur
með erlendum þjóðum. Hann
var sóttur til ráðgjafar hjá and-
fætlingum og til að stjórna rann-
sóknum og skrifa um vísindi sín
í þykkar textabækur hjá hinum
vandfýsnu nágrönnum okkar',
Bretum. Aðalviðfangsefni hans
og eftirlæti var sauðkindin, þessi
fallega, hnarreista fjalladrottn-
ing, sem misvitrir menn leggja
nú í einelti. Halldór varð hinn
mikli fjárhirðir og fjárræktar-
maður þjóðarinnar. Hann elsk-
aði þessa skepnu og tók málstað
hennar af þeirri heitu snerpu,
sem honum var eiginleg. Hann
rannsakaði hana í krók og
kring, gerð hennar og eigin-
leika, og þreyttist ekki á að
horfa á hana, handleika hana og
dást að henni. Og nú er þessi
góði hirðir horfinn og kemur
aldrei framar í fjárhús eða
fjárrétt. Og þó, hver veit?
Halldór Pálsson var dreng-
lyndur gæðamaður og mikill
gæfumaður. Hann nam fræði
nátengd sveit og iðandi, gróandi
lífi hennar, og hann gegndi
óskastörfum alla starfsævi sína.
Hann eignaðist starfsbræður og
vini um víða veröld, og hann
ferðaðist mikið og sá margt. En
þó er mesta gæfa hans enn
ónefnd. Flann eignaðist Sigríði
Klemenzdóttur að lífsförunaut.
Við hjónin þökkum Halldóri
Pálssyni áratuga órofa vináttu.
Sigríði, vini okkar, vottum við
einlæga samúð.
26.4.1984
Benedikt Tómasson
frænka, alltaf tilbúin að hjálpa
og styðja á allan hátt. Þá má
ekki gleyma börnum apótekara-
hjónanna á Patreksfirði, Leifi
og Önnu, sem hún tók sérstöku
ástfóstri við, eins og þau væru
hennar eigin barnabörn, hygg
ég að það samband hafi gefið
lífi hennar mikla fyllingu og
gagnkvæmt. Stella hafði þá eig-
inleika í ríkum mæli að gleðjast
með glöðum og finna til með
þeim sem bágt áttu og vilja
verða þeim að liði. Stella hafði
yndi af músík, átti góð hljóm-
flutningstæki og gott plötusafn,
hún átti og gott bókasafn og las
mikið, hún las blöðin og fylgdist
með þjóðmálum og dró ályktan-
ir. Ég furðaði mig oft á því hvað
hún komst yfir í þeim efnum,
með allri sinni vinnu. Árið 1975
kenndi hún fyrst þess sjúkdóms
sem nú hefir lagt hana að velli.
Hún gekk undir aðgerð sem
virtist í fyrstu hafa tekist og
gekk hún að sinni vinnu sem
áður.
Fyrir fjórum árum tók sjúk-
dómurinn sig upp aftur og var
hún í meðferð og reyndi hún að
vinna á milli, en ekkert gat
stöðvað framgang hans. Síðast-
liðið ár dvaldi hún á heimili
mínu, ár sem verður mér
ómetanleg gjöf. Hún barðist
æðrulaus meðan hægt var,
reyndi alltaf að verða mér og
fjölskyldu minni að liði, meðan
hún gat nokkuð. Eitt sinn sagði
hún við mig „Það vildi ég að ég
hresstist, svo ég geti hent mér út
í lífsbaráttuna á ný.“ Hún hafði
svo mikinn áhuga á lífinu.
Mennirnir, dýrin og gróðurinn
voru vinir hennar og áhugamál.
Ég held að hún hafi átt drjúgan
þátt í ræktun garðsins við
sjúkrahúsið, það var líka
skógarreitur í hiíðinni fyrir ofan
það sem hún hafði mikinn áhuga
fyrir. En allt þetta varð að
kveðja, því „þegar kallið
kemur, kaupir sér enginn frí“.
Þegar hún var komin á sjúkra-
Kennari minn Einar Ólafur
Sveinsson skildi við nú í dymbil-
vikunni, á 84. ári aldurs síns, og
verður borinn til moldar í dag.
Hann stríddi við vanheilsu
nokkur árin síðustu, og það er
orðið nokkuð langt síðan við
áttum tal saman, því að svo var
um sjúkleika hans þegar ég kom
að finna hann, að ég var ekki til
í þeim veruleika þar sem hann
var staddur, og fékk það nokk-
uð á okkur báða. Ekki gerir hin
svipula tilfinning missisins að
manni gengnum að síður vart
við sig, þótt andlát hans kæmi
ekki óvænt, er þörfin vaknar að
kalla hann fram í huga sínum og
kveðja hann að sinni. Ég vænti
þess að aðrir reki æviferil Einars
Ólafs, verk hans og meti gildi
þeirra hver eftir sínu áliti og
kunnáttu. Að sinni er mér ekki
hugað um þetta, heldur um
mynd kennaran og meistarans
fyrir mig. Það skynjast þó
glöggt, að síður flestum gæti
hann birzt allur í svipmynd. í
honum voru svo margir menn,
geðið var svo stórt og fjölþætt.
Ungur lagði Einar Ólafur
stund á vísindi þjóðlegra fræða
húsið og komst ekki fram úr
rúminu lengur sagði hún eitt
sinn við mig: „Stundum óska ég
þess að geta sprottið upp og
gengið heim" „en bara
stundum", bætti hún svo við að
hógværð. Þó óskaði maður að
vera sterkur og geta sagt: „Tak
sæng þína og gakk." En eigi má
sköpum renna. Mér fannst það
lengi óbærileg tilhugsun að
Stella okkar þyrfti að fara frá
okkur, og dauðinn vera óvinur
sem biði þarna. En það fór svo
að lokum að þegar ég sá hvernig
líkaminn varð sífellt veikari þá
kom hann eins og vinur, hægt
og hljótt og frelsaði sál hennar.
Ég vona að hann hafi borið
hana til blömanna í birtu og yl.
Ég og fjölskylda mín þökkum
samfylgdina og biðjum henni
allrar blessunar á ókunnum
stigum.
Á páskadag 1984
Pálína Stefánsdóttir
Hún Stella frænka er dáin.
Þetta er skrítin tilhugsun, því
mér hefur alltaf fundist Stella
ódauðleg. Jafnvel þegar hinn
ógurlegi sjúkdómur var svo
greinilega búinn að taka öll völd
í sínar hendur fannst manni hún
hljóta að geta sigrast á veikind-
unum eins og öllu öðru. Sjálf-
sagt hefur hún gert það, bara
flutt um leið á annað tilverustig.
Þegar náinn ástvinur eða vinur
fellur frá rifjast liðnar samveru-
stundir upp. Alla mína æfi hafa
leiðir okkar Stellu legið saman.
Hún sjariiði í 26 ár á Sjúkrahúsi
Pátreksfjarðar, ég átti heima
þar skammt frá og þar var stutt
að fara í heimsókn til hennar
enda var það óspart notað.
Stella var með afbrigðum gjaf-
mild og greiðvikin. Mörgum
sinnum forðaði hún mér frá
„jólakettinum", saumaði og gaf
og bókmennta, og þann akur
yrkti hann síðan af frábærri elju
og víðskyggni og djúpsýni með-
an dagur entist. Ungur stríddi
mér jólakjólinn og iðulega barn-
aballskjólinn líka. Það yrði of
langt mál að fara að rekja allar
hennar velgjörðir í annarra
garð, það vita líka þeir sem til
hennar þekktu að allt hennar líf
gekk út á að hjálpa og gleðja,
bæði menn og málleysingja.
Hún unni öllu sem greri, hvort
sem það var rótföst jurt eða
gekk laust á jörðinni.
Stella var einlægur friðarsinni
og fylgdist vel með slíkum
málum, ekki bara hér heima,
heldur líka út um allan heim.
Þeir sem minna máttu sín í
Grikklandi, Chile, Argentínu
og víðar áttu eldheitan málsvara
þar sem hún var. Hún hafði ríka
samúð með Pólverjum og öllum
sem mannréttindi voru brotin á,
enda hafði hún frábæran hæfi-
leika til samhygðar hvort heldur
var í sorg eða gleði, hvort
heldur áttu í hlut ungir eða
aldnir. Þótt hún væri 35 árum
eldri en ég fann ég aldrei fyrir
þeim mun. Ég átti því láni að
fagna að fara með henni í
hennar einu utanlandsferð sem
var ógleymanlegt ferðalag til
Grikklands. Sú ferð varð okkur
til mikillar ánægju og oft rifjuð-
um við upp þær minningar og
oft spilaði hún lögin hans The-
odorakis sem hún dáði bæði
sem mannvin og listamann. Það
væri efni í stóra bók að gera
lífsmunstri Stellu sæmileg skil
svo margar og háleitar voru
hugsjónir hennar um betri og
fegurri heim og engan liefi ég
þekkt sem betur hefur lifað
samkvæmt hugsjón sinni.
Víða til þess vott ég fann
þótt vendist tíðar hinu,
að Guð á margan gimstein þann
sem glóir í mannsorpinu.
Hún Stella var svo sannarlega
gimsteinn í mannsorpinu. Svo
skær gimsteinn að orð eru í raun
og veru allsendis óþörf og van-
megnug til að bæta þar um.
Stella giftist ekki og eignaðist
ekki börn, en henni var einkar
lagið að umgangast börn, enda
hændust þau að og stórum hópi
þeirra var hún sem besta móðir.
Okkur systkinabörnum sínum
var hún sem önnur móðir og
varla gætum við heiðrað minn-
ingu hennar með öðru betur en
reyna að lifa í anda hennar og
breyta eins og hún. Megi
minningin um elskaða frænku
milda söknuðinn.
Sólveig
Guðbjörg (Stella)
Stefánsdóttir