NT - 02.08.1984, Blaðsíða 10
Fimmtudagur 2. ágúst 1984 10
■ Hermann Jónasson forsætisráðherra fylgir Winston Churchill til skips 16. ágúst 1941.
Sjálfstæðið fer eftir því hvernig
vér sjálfir kunnum með að fara
örlagaríkur atburður
■ Hinn 7. júlí síðastliðinn
voru liðin 43 ár síðan Banda-
ríkjaher kom fyrst til íslands.
Sagan vill gleymast á skemmri
tíma en 40 árum. Því er ekki
úr vegi að rifja það upp, hvernig
íslenzk stjórnvöld héldu á
málum, þegar sá atburður
gerðist, sem getur átt eftir að
verða talinn einn örlagaríkasti
atburður allrar íslands-
sögunnar.
Hinn 7. júlí 1941 veittu
Reykvíkingar athygli fjölda
skipa, sem nálguðust land.
Menn vissu ekki hverju þetta
sætti. Sumir óttuðust, að Þjóð-
verjar gætu verið hér á ferð.
Aðrir héldu, að Bretar væru
að auka herafla sinn, en þeir
höfðu hernumið ísland árið
áður.
Endanlegt svar fékkst að
kvöldi sama dags þegar Her-
mann Jónasson forsætisráð-
herra flutti ávarp og hóf mál
sitt á þessa leið:
„Ríkisstjórn íslands vill ekki
láta hjá líða að skýra íslenzku
þjóðinni frá mikilsverðum at-
burðum, sem gerzt hafa í dag.“
Forsætisráðherra skýrði síð-
an frá því, að gert hefði verið
samkomulag við Bandaríkin
um hervernd íslands og byggð-
ist það á tveimur orðsending-
um, annarri frá forsætisráð-
herra íslands til Bandaríkj-
anna, en hinni frá forseta
Bandaríkjanna til forsætisráð-
herra íslands.
Aðdragandi þessa sam-
komulags var sá, að hinn 24.
júní hafði brezki sendiherrann
skýrt ríkisstjórninni frá því, að
Bretar hefðu þörf fyrir herlið
það, sem var hér, annars
staðar, en þeir teldu samt
nauðsynlegt að ísland væri
varið, og hefðu Bandaríkin
lofað að taka að sér varnir
landsins. Af hálfu forseta
Bandaríkjanna væri þetta þó
bundið því skilyrði, að ísland
óskaði vemdar Bandaríkjanna.
í framhaldi af þessu hófust
viðræður við Bandaríkin um
herverndina. Til þess, að ekki
fréttist af þeim, var það skil-
yrði sett af hálfu Breta og
Bandaríkjamanna, að Alþingi
yrði ekki kvatt saman og full-
naðarsvar kæmi frá ríkisstjórn
íslands innan fárra daga.
Eftir vandlega íhugun ákvað
rikisstjórnin að fela Banda-
ríkjamönnum hervernd ís-
lands ef vissum skilyrðum væri
fullnægt. Auk Hermanns Jónas-
sonar áttu þá sæti í ríkisstjórn-
inni Eysteinn Jónsson, Ólafur
Thors, Jakob Möller og Stefán
Jóhann Stefánsson. Stjórnin
var samstjórn Framsóknar-
flokks og Alþýðuflokks.
Áður en þetta gerðist var
íslendingum ljóst að til þess
gæti komið, að þeir yrðu að
biðja um vernd Bandaríkj-
anna. Ljóst var, að ef Bret-
landi félli, sem vel gat skeð,
yrðu Islendingar velja um að
fara undir stjórn þýzkra nazista
eða biðja Bandaríkin um
vernd. Meginþorri íslendinga
vildi heldur bandaríska vernd
en þýzka yfirstjórn. Það er
rangt sem stundum er haldið
fram, að eiginlega hafi Vil-
hjálmur Þór verið einn um
þessa skoðun.
Um þetta var þó ekki rætt
opinberlega til að egna ekki
Þjóðverja gegn íslendingum.
En þetta kom fram í ýmsum
ályktunum, m.a. í ályktun Al-
þingis frá vorinu 1941 um að
formlegum sambandsslitum
við Danmörku verði ekki frest-
að lengur en til stríðsloka.
fslendingar vildu ekki vera í
neinum stjórnarfarslegum
tengslum við Danmörku, ef
sigurinn í Evrópu félli nazist-
um í skaut.
Jón lllugason, Reykjahlíð:
Umgengni okkar um landið
lýsir menningarstiginu
■ Fyrir tæpum aldarfjórð-
ungi, þegar undirritaður hafði
nýlega hafið verslunarstörf,
gerðist það einn fagran vordag
að skólahópur í skemmtiferð
kom í verslunina til að kaupa
eitt og annað sem hann vanhag-
aði um til ferðarinnar og m.a.
eitthvað fyrir munn og maga,
sem ekki er frásagnavert, en
nýlegur hópferðabíll beið á
meðan fyrir utan. Þegar allir
voru komnir í bílinn aftur
veitti ég því athygli að hann
stóð enn um stund hreyfingar-
laus en bréf og ýmiskonar
umbúðir fóru brátt að fjúka út
um gluggana og mynduðust
skjótt rastir af rusli meðfram
bílnum.
Ég gekk út, náði tali af
fararstjóranum og benti á,
hvað þeim hafði orðið á. Brást
hann og allur hópurinn vel við
og var allt hreinsað upp þegar
í stað. Þessi saga kemur ósjálf-
rátt í huga minn í sambandi við
herferð Ferðamálaráðs fyrir
bættri umgengni.
Mikið vatn hefur runnið til
sjávar síðan og ég tel að um-
gengni ferðamanna um landið
hafi batnað mikið á undanförn-
um árum. Ennþá verður þó
ýmsum á að henda rusli í
hugsunarleysi út um bílglugga
eða á gangi úti í náttúrunni.
Þetta ætti að sjálfsögðu ekki
að koma fyrir og ég vænti þess
að bráðlega verði flestir með-
NJÓTUM LANDS
-NÍÐUM El
Ferðamálaráð íslands
vitaðir um, hve þetta er mikil
ósvinna.
En það er ýmislegt annað
sem úrskeiðis hefur far-
ið í umgengni okkar um land-
ið. Þetta á ekki eingöngu
við um ferðamenn og e.t.vT
stendur núorðið meira upp á
hina, þ.e. þá sem heima sitja,
að bæta sig. Hvað um gömlu
bílhræin og vélarnar, úr sér
gengnu girðingarnar, spýtna-
hrúgumar, skellóttu skúrana og
skítahaugana? - Og þannig
mætti áfram telja. Vissulega
þurfa bændur að geyma ýmis-
legt sem nota þarf við búskap-
inn og margir eiga ekki nægi-
legt geymsluhúsnæði. Hið
sama má segja um ýmis at-
vinnufyrirtæki en oft held ég
að megi leysa þessi geymslu-
vandamál á haganlegri og
smekklegri hátt en gert er.
Stundum er talað um um-
gengnismenningu og víst er um
það að umgengni okkar unt
landið lýsir, fremur en margt
annað, menningarstigi okkar.
Nú er 40 ára afmæli lýðveldis-
ins og Ferðamálaráð gengst
fyrir herferð til að bæta um-
gengnismenningu landsmanna.
Ég hef þá trú að flestir vilji
vera þátttakendur í því að
bæta og vernda umhverfi
okkar, þannig að hver og einn
geti með góðri samvisku tekið
undir orðin:
Njótum lands en níðum ei.