NT - 24.02.1985, Side 4
Sunnudagur 24. febrúar 1985
yað varð
H
_____Lvað varð um geirfuglinn sem svo mikið var
talað um hér í eina tíð? Hver urðu örlög þessa
fugls sem sameinaði íslendinga í byrjun áttunda
áratugarins. Fuglinn sem olli því að gamlir
flokkadrættir urðu einn góðan veðurdag að
engu, menn hættu að rífast um pólitík og barna-
og gangfræðaskólar landsins urðu miðstöðvar
landssöfnunar til bjargar þessum löngu útdauða
fugli.
■ Geirfuglinn kominn heim. Myndin er tekin á Keflavíkurflug-
velli þegar þeir Finnur og Valdimar komu færandi hendi heim. í
kassanum eru jarðneskar leifar geirfuglsins en íslendingar
útrýmdu tegundinni fyrir miðja síðustu öld. NT-mymi: Ámi Bjama
Hvar er geir-
fuglinn
niður-
kominn?
Þegar blm. NT fór á stúfana
og tók að spyrjastfyrir unr
fuglinn urðu svörin á marga
vegu. Sumir töldu að fuglinn
væri liafður í haldi vestur í
Háskóla en aðra minnti að
Þjóðminjasafnið hefði haft
hann til sýnis. Enn aðrir töldu
sig hafa frétt að Alþjóðabank-
inn hefði tekið fuglinn upp í
pant vegna vangoldinna skulda
ríkissjóðs við lánadeild
bankans.
Ekkert af þessu reyndist rétt
eins og oft vill verða. Það kom
sem sagt upp úr kafinu að
geirfuglinn er í Náttúrugripa-
safni Nlands við Hverfisgötu í
Reykjavík og hefur staðið þar
í búri sínu hreyfingarlaus allt
frá því að hann kom til landsins
á útmánuðum árið 1971. Að
vísu mun hann hafa verið til
sýnis í Þjóðminjasafninu allra
fyrst eftir komuna til landsins
en hafnað síðan í þröngum
húsakynnum Náttúrugripa-
safnsins.
Á uppboði
hjá Sotheby
Eins og menn rekur ef til vill
minni til þá kom upp sá orð-
rómur í byrjun ársins 1971 að
brátt mundi uppstoppaður
geirfugl verða seldur á uppboði
í Lundúnum. Það mun hafa
verið Benedikt Árnason
endurskoðandi sem færði þá
hugmynd í tal vió Valdimar
Jóhannesson fréttastjóra á Vísi
hvort ekki væri unnt að fá
menn til að leggja málinu lið
og fá fuglinn keyptan hingað
til lands. Það voru jú einu sinni
íslendingar sem kálað höfðu
síðasta geirfuglinum og því
ekki óeðlilegt að hér væri ein-
tak til af slíkum fugli þó upp-
stoppað væri.
Valdimar brást skjótt við og
hafði samband við fjölda fólks
sem lagði málinu lið.
„Það var ekki mikill tími til
stefnu þegar við byrjuðum á
þessu, mig minnir að það hafi
verið skömrnu fyrir helgi og
uppboðið átti að fara fram á
miðvikudegi," sagði Valdimar
þegar við báðum hann að rifja
upp söguna um geirfuglinn.
Valdimar er eins og kunnugt
einn af eigendum veitinga-
stofunnar DUUS og löngu
hættur að starfa sem blaða-
maður.
Allir vildu
hjálpa til
„Það voru ýmis félagssam-
tök sem lögðu þessu máli lið
sérstaklega Rotary, Lions og
Kiwanis-klúbbarnir. Við höfð-
um einnig samband við skóla-
stjóra á Reykjavíkursvæðinu
og þeir brugðust vel við og í
skóiunum var tekið á móti
fjárframlögum. Dr. Finnur
Guðmundsson fuglafræðingur
var einnig mjög áhugasamur
og beitti sér fyrir því að mynd-
arlega yrði að þessu staðið.
Strax á fyrsta degi söfnunar-
innar höfðu bæði einstaklingar
og fyrirtæki samband við okk-
ur og peningar streymdu víða
að. Á þessum örfáu dögum
söfnuðust um tvær milljónir
íslenskra króna á núverandi
gengi og með þessa peninga
héldum við Finnur utan til að
vera við uppboðið. Jóhannes
Nordal seðlabankastjóri var
okkur innan handar og í gegn-
um hann var ráðinn maður til
að bjóða í fuglinn fyrir okkar
hönd. Hann fékk þau fyrirmæli
að bjóða allt að tíu þúsund
pundum eða sem svaraði
söfnunarfénu. Ef það muni
ekki duga átti ég að taka við og
bjóða í íuglinn en Seðlabank-
inn, menntamálaráðuneytiðog
Reykjavíkurborg höfðu lofað
að hlaupa undir bagga ef með
þyrfti. Þannig hefði verið unnt
að þrefalda þá upphæð sem
safnað hafði verið og bjóða allt
að sex milljónum króna á nú-
verandi verðgildi. Til þessa
kom þó aldrei því við fengum
fuglinn á um tvær milljónir
eins og áður segir. Það vissi þó
enginn hvernig þetta mundi
fara og það var uggur í okkur
vegna þess að við höfðum frétt
að fulltrúi bandaríska auðkýf-
ingsins DuPont mundi bjóða í
fuglinn til að fá hann á nátt-
úrugripsafn sem þessi ríka ætt
hefur mikið stutt.
Þegar búið var að bjóða sex
þúsund pund stóð fulltrúi DuP-
ont upp og hrópaði hátt og
skýrt að hann byði átta þúsund
pund í fuglinn. Þetta átti að
vera sálfræðilegt bragð til að
fæla aðra frá boðum en okkar
maður bauð hærra og trúlega
hefur þetta verið sú upphæð
sem fulltrúanum hafði verið
leyft að fara. Alla vega bauð
hann ekki hærra og fuglinn var
okkar!1
Fréttin fór
víða
Þetta mun hafa verið eitt
hæsta boð í náttúrugrip sem
seldur hefur verið á vegum
Sotheby í Lundúnum. Þegar
ljóst var að fuglinn var kominn
í eigu íslendinga stukku fjöl-
margir blaðamenn á fætur til
að ræða við þá Finn og Valdi-
mar. Þessi frétt fór víða og
bæði blöðog útvarp í Bretlandi
gerðu málinu ýtarleg skil.
Ekki vildu uppboðshaldar-
arnir hafa neitt með fulginn að
gera eftir að uppboðið hafði
farið fram þannig að þeir tví-
menningarnir urðu að stinga
fuglinum undir frakkann og
halda með hann til íslenska
sendiráðsins þar sem Flugfélag
íslands lét pakka honum í þar
til gerðan kassa. Þeir Finnur
og Valdimar héldu næsta dag
til íslands þar sem málið vakti
að sjálfsögðu ennþá meiri at-
hygli.
Framboð
geirfugla
eykst
Það kom nokkuð á menn
þegar það fréttist skömmu
seinna að í Bretlandi væru
fleiri slíkir fulgar til sölu. Á
tímabili virtist meira að segja
vera allt í einu töluvert frani-
boð af geirfuglum en þegar
málið var kannað voru þeir
seldir á svipuðu verði og fékkst
fyrir fuglinn á uppboðinu hjá
Sotheby. Það var nokkur bót í
máli að sá íslenski var í mjög
góðu ásigkomulagi eða gott
eintak eins og það heitir á máli
hamslausra safnara.
Það var von rnargra að þessi
merkilegi gripur yrði til þess
að loks yrði drifið j því að reisa
Náttúrugripsafni íslands veg-
legan samastað.
Nú þegar þetta er skrifað
fjórtán árunr seinna er safnið
þó enn til húsa í sömu skons-
unni og megnið að þeim grip-
um sem safnið á er geymt í
trékössum. Það má því segja
að harmsögunni um geirfugl-
inn sé ekki lokið.
Síðustu
fuglarnir
drepnir
Þótt furðulegt megi virðast
eru til all nákvæmar frásagnir
af því hvernig það átti sér stað
er síðustu geirfuglunum á jörð-
inni var fargað.
Vorið 1858 komu út hingað
tveir Englendingar þeir Alfred
Newton prófessor í Cambridge
og fræðimaðurinn John Woll-
ey. Ætlun þeirra félaga var að
komast út í Eldey þar sem
vitað var að þar hefðu geirfugl-
ar einkum haldið sig. Það fór
þó svo að þeir komust aldrei út
í eyna vegna þess að illa viðraði
til uppgöngu í eyna á meðan
þeir höfðu hér viðdvöl. Þeir
notuðu hins vegar tímann til
að safna fróðleik um geirfugl-
inn og sögu hans hér á landi.
Meðal annars tóku þeir skýrslu
af flestum þeim mönnum er
verið höfðu þátttakendur í
Eldeyjarförinni 1844þegartal-
ið er að síðustu fuglarnir hafi
verið drepnir. Auk þess söfn-
uðu þeir töluverðu af geirfugla-
beinum sem þeir fundu meðal
annars á öskuhaugum í Höfn-
um á Reykjanesi þar sem þeir
dvöldust.
Prófessor Newton skrifaði
seinna skýrslu um þessar at-
huganir og birtist hún í tímariti
breska fuglafræðingafélagsins
árið 1862.
Báru höfuð-
in hátt
í skýrslu þeirra Newtons og
Wolley kemur fram að síðasti
geirfuglinn mun hafa verið
drepinn árið 1844.Var þá gerð-
ur leiðangur út í Eldey að
undirlagi Carl F. Simsen og
völdust til hans 14 sjómenn úr
Höfnum. Formaður á bátnum
var Vilhjálmur Hákonarson í
Kirkjuvogi.
Nokkur brimsúgur var við
eyna þegar þeir félagarnir voru
komnir að henni en þrátt fyrir
það tókst þremur skipverjum
að komast klakklaust upp á
klettaflösina þarsem lendingin
er. Fjórði maðurinn sem átti
að fara í land, þorði ekki að
stökkva upp á flösina, þegar til
átti að taka. Þegar þessir þrír
menn héldu upp bergfláann
við rætur klettanna, komu þeir
strax auga á tvo geirfugla innan
um svartfuglinn og lögðu þeir
þegar til atlögu við þá. Geirfugl-
arnir gerðu enga tilraun til að
veita viðnám, en lögðu á flótta
fram með klettunum ofan við
fláann. Þeir báru höfuðin hátt
og héldu litlu vængjunum dá-
lítið frá sér, en bar furðu hratt
yfir, svo að gangandi maður
mátti Irafa sig allan við til að
hafa við þeim, eins og segir í
skýrslunni. Þeirskipverjarsem
þarna voru að verki voru þeir
Jón Brandsson, Sigurður ís-
leifsson og Ketill Ketilsson.
Tókst Jóni brátt að króa annan
fuglinn af og náði honum en
þeir Sigurður og Ketill náðu
hinunr. Allt gekk þetta fyrirsig
á svipstundu og snéru þeir fugl-
ana úr hálsliðnum og köstuðu
þeim út í bátinn.
Þremenningarnir hröðuðu
sér því næst niður í bátinn og
stukku þeir Sigurður og Ketill
fyrst. Jón, sem var maður við
aldur, hikaði hins vegar við að
stökkva út í bátinn. Hótaði
formaðurinn þá að krækja í
liann með krókstjakanum. Það
varð þó ekki úr og var kastað
til hans bandi og hann dreginn
út í bátinn í gegnum brimið.
Skipinu var síðan snúið strax í
átt að landi því veður fór
versnandi. Fuglarnir sem lágu
á botninum í fremsta rúmi
bátsins kipptust til annað slag-
ið og göptu. Síðustu geirfugl-
arnir á jörðinni voru dauðir.
Þegar heim kom voru Vil-
hjálmi formanni greiddir 80
ríkisbankadalir fyrir fuglana
og mun Múller apotekari í
Reykjavík hafa verið fenginn til
að hamtaka þá og voru skrokk-
arnir settir í vínanda og sendir
til Kaupmannahafnar þar sem
þeir eru geymdir í dýrafræði-
safninu enn þann dag f dag.
Ekki er vitað hvað af hömun-
um varð.
Kominn
heim
Fuglinn sem íslenska þjóðin
eignaðist á svo eftirminnilegan
hátt á uppboðinu hjá Sotheby
í Lundúnum mun þó hafa verið
nokkru eldri eða frá árinu
1820. F.C. Raben greifi er
talinn hafa komist yfir hann í
íslandsferð sinni en fuglinn
hafnaði seinna á einkasafni
Raben-Levetzau baróns í Al-
holm-höll á Lálandi.
Það sem mestu máli þykir
þó skipta er að geirfuglinn er-
kominn heim eftir langa úti-
vist. Að vísu uppstoppaður og
til sýnis í safni sem er þjóðinni
til skammar en engu að síður
kominn heirn.
JAÞ