NT - 24.02.1985, Blaðsíða 22
M Það gengu lengi sögur um að nasistar hefðu falið digra sjóði á botni Tiplitzvatns á austurrísku Ölpunum. Árið 1963 voru gerðir út kafarar á vegum þýsks viku-
blaðs. Þeir fundu heilu búntin af vel' fölsuðum breskum pundseðlum og bandarískum dollurum. Þetta voru eftirprentanir sem Þjóðverjar hugðust dreifa í viðkomandi
löndum til að grafa undan efnahagsstarfseminni, en ekkert varð úr.
■ í undanförnum helgar-
blöðum hefur verið þáttur sem
tileinkaður er markverðum at-
burðum fyrir 40 árum. Ber þar
að,sjálfsögðu hæst heimsstyrj-
öldina síðari og framvindu
mála á síðustu dögum hennar.
Rán og gripdeildir hafa alltaf
verið fylgifiskar styrjalda og
heimsstyrjöldin síðari var að
því leyti í engu frábrugðin.
Ótalinn auður og hvers kyns
gersemar skiptu um eigendur á
þessum tíma, megnið af þessu
skilaði sér heim til föðurhús-
anna að hildarleiknum loknum
en þó ekki allt. Mikið hefur
verið skrifað og margar goð-
sagnir hafa orðið til um hulda
fjársjóði heimsstyrjaldarinnar
síðari, en eftir því sem árin
líða verður stöðugt erfiðara að
greina staðreyndir frá skáld-
skap í þessum efnum. Þó er
ljóst að margir högnuðust
gríðarlega og að víða liggur
enn falið fé.
Þýska gullið
Stærsta rán sem sögur fara
af var framið af bandarískum
hermönnum. Það skeði í júní
1945, skömmu eftir lok hern-
aðarátaka í Evrópu. Þýskir
embættismenn í Bæjaralandi
buðust til að sýna nokkrum
höfuðsmönnum í her Banda-
ríkjanna hvar varasjóður
þýska ríkisbankans væri
geymdur. Leiðin lá í gamla
námu í Klausenkopffjalli, ná-
lægt Einsiedel. í þessari salt-
námu gat að líta heilu staflana af
gullstöngum, í allt voru þær
728 og voru þá metnar á 8
milljónir dollara. Það hefði
ekki verið neitt mál að láta
nokkrar gullstengur hverfa,
þaö var tilgangur embættis-
mannanna með ferðinni að
vingast á þennn hátt við hina
nýju sigurvegara. En höfuðs-
mennirnir Robert Mackenzie
og Martin Borg hugsuðu ekki
í smáaurum. Aðstæður voru
þeim líka hliðhollar. Þýska-
land var í upplausn, leiðtogar
nasista voru ýmist dauðir eða
á flótta, stjórnkerfið var hrun-
ið og nýtt, sem laut stjórn
bandamanna, var ekki enn
komið í gagnið. Þeir skipu-
lögðu því og útfærðu rán á öllu
góssinu, þetta voru heilu vöru-
bílafarmarnir af gulli. Mack-
enzie náðist og var dreginn
fyrir dóm, en félagi hans Borg
sást síðast í Sviss árið 1946.
Þaðan hvarf hann og með hon-
um megnið af gullinu.
Milljónir
á flótta
Þeir sem voru í þeirri að-
stöðu að geta rakað að sér fé,
gátu alltaf notað slíkt sem
nokkurs konar baktryggingu
fyrir þægilegri framtíð ef gæfan
sneri baki við þeim. En þessi
auður gat líka verið kvöð, sern
ógnaði þessari framtíðartil-
veru. Þegar hershöfðingi eða
stjórnmálaleiðtogi neyddist til
að flýja gat ránsfengurinn, ef
hann var þungur í flutningi,
komið viðkomandi í vandræði
og því varð oft að losa sig við
hann í hvelli. Slíkt henti marg-
an misgóðan manninn á síð-
ustu vikum heimsstyrjaldar-
innar.
ítalski einræðisherrann Ben-
ito Mussolini fór í styrjöldina
sem bandamaður Þýskalands,
en árið 1943 hrökklaðist hann
frá og var settur í varðhald. Úr
því var honum hins vegar
bjargað stuttu seinna af þýsk-
um fallhlífarhermönnum og
var dubbaður upp sem leiðtogi
lýðveldisins Salo á N-Ítalíu.
Verndarar hans voru allir
þýskir og fyrir þeim fór kaft-
einn nokkur, Otto Kisnat. Þeg-
ar Þióðverjar voru loks hraktir
frá Ítalíu voru örlög Mussolini
ráðin. Hann og hjákona hans
reyndu að komast til Sviss, en
náðust hjá Comovatni og voru
tekin af lífi í apríl 1945. Flestir
fylgdarmenn Mussolini
sluppu, þar með Kisnat. Hann
sagði svo frá seinna að hann
hefði haft undir höndum auð-
æfi einræðisherrans fyrrver-
andi, þetta voru skartgripir og
gimsteinar sem komið var fyrir
í tveim stórum ferðatöskum.
En þær töfðu Kisnat á flóttan-
um, svo hann losaði sig við þær
í Comovatnið á leið sinni norð-
ur til Þýskalands. Þessi fyrrver-
andi lífvörður Mussolini skrift-
aði fyrir ítölsku lögreglunni
árið 1957, opinber leit var gerð
að fjársjóðnum, en hún bar
engan árangur.
Roinmel og
nýnasistarnir
Erwin Rommel, segja þeir
sem eitthvað vit hafa á her-
fræði, var snjallasti hershöfð-
ingi Hitlers. I febrúar 1941 tók
hann við yfirstjórn þýsku lierj-
anna í Afríku, og innan árs
hafði hann lagt undir sig Lí-
býu, megnið af Túnis og væna
sneið af Egyptalandi. Eyði-
merkurrefurinn, eins og
Romrnel var kallaður, sankaði
að sér gulli, gimsteinum, fíla-
beini og listmunum á þessari
yfirferð sinni, en svo urðu
straumhvörf í styrjöldinni.
Rommel og her hans voru
króaðir af íTúnis. í mars 1943
var hershöfðinginn kallaður
heim til Þýskalands og tveim
mánuðum síðar var styrjöldin
í N-Afríku á enda. En það var
ekki aðeins Rommel sem
slapp, góssið var líka flutt burt
í flugvélum skömmu áður en
bandamenn náðu yfirráðum í
lofti og á legi. Það var farið
með það til Korsíku, eyju sem
laut hernaðaryfirráðum Þjóð-
verja. Þaðan hvarf það.
Úm þennan fjársjóð ganga
margar sögur, sú trúverðug-
asta að hann hafi verið fluttur
í þýsku skipi út á Bastiaflóa
aðfararnótt 18. september
1943 og sökkt þar á 60 metra
dýpi. Það hefur ekki skort
tilraunir til að ná upp þessum
fjársjóði Rommel, og sumar
þeirra eru í ætt við góða reyf-
ara. Á miðjum sjöunda ára-
tugnum birtist fyrrverandi
þýskur hermaður, sem sagðist
hafa verið með í umræddri
ferð þegar ránsfengurinn var
falinn. Honum tókst að vekja
áhuga bandarískra kaupsýslu-
manna sem réðu nokkra þaul-
vana kafara, en þegar komið
var út í flóann þar sem kisturn-
ar sex áttu að liggja, reyndist
minni þessa fyrrverandi her-
manns vera meir en lítið var-
hugavert. Hann hvarf svo
stuttu seinna við grunsamlegar
aðstæður, sem ýtti undir get-
gátur manna að þaggað hefði
verið niður í honum af nýnas-
istum, sem sjálfir teldu sig vera
sjálfskipaða verndara fjár-
sjóðsins.
Þeir sem taka þetta trúverð-
ugt hafa líka bent á svipuð
atvik, sem styðja þann grun að
ýmsir fjársjóðir nasista séu
geymdir og varðveittir af leyni-
samtökum sem trúi leynt eða
Ijóst á endurreisn þjóðernis-
sósíalismans. Árið 1955 fannst
lík af ungum manni í skóglendi
nálægt Salzburg. Hann hafði
verið skotinn á milli augnanna
og við hlið hans lá skamm-
byssa. Við krufningu kom í
Ijós að kúlan gat ekki verið úr
byssunni, svo sjálfsmorð var
þettaekki. Stuttusíðarfundust
tveir fjallgöngumenn stungnir
til bana á- sömu slóðum.
Skammt frá þeim voru um-
merki er bentu til þess að
kistur eða kassar hefðu verið
grafnir úr jörðu. Þessi morð
skeðu á svæði sem lengi hefur
gengið orðrómur um að geymi
mikið magn gulls sem nasistar
komu þar fyrir á lokadögum
stríðsins.'
Auður í austri
Hann gekk undir nafninu
Tígurinn frá Malaja. Tomuy-
uki Yamashita var grimmur og
harðskeyttur hermaður af
hugsjón, hann vakti jafnmik-
inn ótta meðal eigin manna
sem óvina Japans. Þegar land
hans lagði út í seinni heims-
styrjöldina, var Yamashita
fengin yfirstjórn herliðs sem
átti að leggja undir sig stöðvar
Evrópumanna í Suðaustur
Asíu. Her hans fór líkt og
sinueldur yfir Malakkaskaga,
og lagði að lokum undir sig
Filipseyjar. Eftir því sem leið
á herförina rakaði Tígurinn að
sér ótrúlegum auðæfum af
ránsfeng, gulli, silfri, hvíta-
gulli, gimsteinum og reiðufé.
Hann geymdi góssið í nokkr-
um flutningabílum sem fylgdu
honum hvert sem hann fór, og
hann hafði þennan auð enn
undir höndum þegar stríðs-
lukkan fór að snúa baki við
Japönum árið 1944. Her hans
hopaði skipulega undan fram-
sókn bandamanna, en beið
aldrei ósigur. Tígurinn hélt út
ásamt her sínum í fjalllendi
Luzon á Filipseyjum allt til
enda styrjaldarinnar. Hann
gafst upp 2. september 1945.
Rúmum fimm mánuðum síðar
var hann dæmdur til dauða
fyrir stríðsglæpi og hengdur.
En hvað varð um fjársjóð
Yamashita?
Hershöfðinginn sjálfur gaf
engar vísbendingar eða upp-
lýsingar um hvar hann kynni
að vera niðurkominn, og það
er almennt talið að hann hafi
komið þýfinu fyrir á nokkrum
stöðum á undanhaldinu. En
það eru til aðrar útgáfur á
þessari goðsögn. Samkvæmt
þeim varð mestur hluti sjóðsins
eftir í Malasíu, falinn þar til
seinna brúks fyrir hershöfð-
ingjann eða þann keisaralega
málstað sem hann þjónaði.
Fjölmargir hafa að sjálfsögðu
reynt að finna fjársjóð Tígurs-
ins. Það var haft eftir banda-
rískum blaðamanni á miðjum
áttunda áratugnum að helsti
forsprakkinn sem væri á
höttunum eftir sjóðnum væri
sjálfur Ferdinand Marcos Fil-
ipseyjaforseti, sem persónu-
lega fjármagnaði klíku nokkra
er gekk undir nafninu Leber,
sem með aðstoð gamalla upp-
drátta væri að leita 172 fjár-
sjóða er Tígurinn hefði skilið
eftir sig. Marcos neitaði sög-
unni og framburður hans var
studdur af Minoru Fukumitsu
nokkrum. Fukumitsu stóð
sjálfur að opinberri leit að þýfi
Yamashita á sjöunda áratugn-
um. Árið 1953 var honum
veittur aðgangur að japönsk-
um og bandarískum skjölum
og leyft að yfirheyra 300 vitni,
sem mörg hver voru nánir
samstarfsmenn hershöfðingj-
ans. Afrakstur þessara rann-
sókna var kort, en skv. því átti
fjársjóðurinn að vera í Kiang-
an, tvö hundruð mílur norður
af Manila. Fukumitsu gróf á
þessum uppgefna stað og fann
ekkert. Samt sem áður eru til
heimildir um þennan stóra
fjársjóð. En hvað varð þá um
hann?
Kannski er lausnarinnar að
leita í japanskri fréttaklausu
frá því í ágúst 1978. Þar birtist
viðtal við Masujiro Wada, 62
ára gamlan mann í Nagoya,
sem sagðist hafa verið einn af
fimm vörðum er Yamashita fól
varðveislu fjársjóðsins eða
hluta hans. Samkvæmt honum
var stór kista, er innihélt bolla,
diska, vindlingaveski og steng-
ur úr gulli, ásamt armböndum,
hringjum og fleiri skartgripum,
afhent í Kuala Lumpur árið
1945 áströlskum majór, rneð
rautt yfirskegg.
Þjóðarauðæfí
á hafdýpi
Það er enginn skortur á goð-
sögnum um týndan auð og
falda fjársjóði seinni heims-
styrjaldarinnar. En því miður,
þegar nánar er rannsakað,
reynast fæstar þessara sagna
eiga við rök að styðjast. Það er
ekki sökum þess að fjöldi ger-
sema hafi ekki verið hulinn í
þeirri örvæntingu sem greip
um sig vegna yfirvofandi
hættu, heldur að oftast voru
það margir með í ráðum að um
leynd var ekki að ræða. Flestir
ránsfengir voru endurheimtir
aftur af stjórnvöldum eða
grafnir upp af björgunarleið-
öngrum, sem gerðir voru út á
vegum opinberra aðila þegar
hernaðarátökum lauk. En yfir
staðsetningu tveggja fjársjóða
úr seinni heimsstyrjöldinni
hvílir hvorki leynd né vafi.
í mynni Manilaflóa er lítil
klettaeyja, sem heitir Corregi-
dor, og á stendur gamalt kast-
alavígi. Árið 1942 var ríkisfé-
hirsla Filipseyja flutt á þennan
stað. Japanski herinn var
skammt undan og það var
aðeins tímaspursmál hvenær
Manila félli. I febrúar var gull-
forðinn fluttur frá Corregidor,
fimm og hálft tonn af gulli var
sett um borð í bandaríska
herskipið Detroit og flutt til
Bandaríkjanna. Gjaldeyris-
forði í formi seðla var
brenndur. Enn voru samt eftir
tæpar 16 milljónir silfurpesos,
sem þá voru metnir á 10 mill-
jónir dollara. Japanir voru nú
komnir svo nálægt að það voru
engir vegir færir að koma
sjóðnum úr landi. Yfirvöld
ákváðu því að sökkva honum í
dýpsta hluta flóans. Á síðustu
dögum aprílmánaðar 1942 var
tundurduflaslæðarinn Harri-
son sendur nokkrum sinnum
að næturlagi og varpaði 2632
kistum á 35 metra dýpi.
En verjendurnir tóku ekki
með í reikninginn hæfileika
Japana til að verða sér úti um
upplýsingar. Hinir nýju herrar
Filipseyja komust því fljótt á
snoðir um tilveru silfursins,
byrjuðu björgunaraðgerðir og
notuðu stríðsfanga sem kafara.
En þetta samstarf sigurvegar-
anna og hinna sigruðu skilaði
aðeins broti, og í lok ársins
1942 hafði einungis tekist að
ná upp rúmum 2 milljónum
pesos. Áður en styrjöldinni
lauk birtust nokkrir bandarísk-
ir ævintýramenn þarna. Þeir
náðu hálfri milljón pesos upp,
áður en stjórnvöld hröktu þá í
burtu. Stjórn Filipseyja gerði
síðan út leiðangur er tókst að
ná megninu af sjóðnum upp,
enn eru samt tæpar tvær mill-.
jónir pesos á botni Manilaflóa.
Stór farmur af japönskum
stríðsfeng liggur ósnertur á 60
metra dýpi í sundinu milli
Formósu og Kína. í ársbyrjun
1945 veittu bandarísk hernað-
aryfirvöld vöruflutningaskip-
inu Awa Maru heimild til að
fara þrjár ferðir með særða
Japani frá Suðaustur"Asíu til
Japan. En skipstjóri Awa
Maru hafði fyrirmæli að heim-
an að setja fleira um borð en
slasaða landa sína. Hann lét
skipa um borð 12 tonnum af
hvítagulli, 40 tonnum af gull-
stöngum 150 þús. karötum af
óslípuðum demöntum, auk ó-
grynnis af iðnaðarhráefni, allt
ránsfengur sem stjórnvöld í
Japan ætluðu að nota til að
hressa upp á stríðsreksturinn.
Awa Maru hafði lagt þrjá
fjórðu hluta leiðarinnar að
baki, þegar það varð á vegi
bandaríska kafbátsins Queen
Fish. Hvort það sem á eftir
fylgdi var slys, eða að banda-
ríski sjóherinn hafi komist að
raunverulegum tilgangi ferðar-
innar, hefur aldrei verið skýrt.
Hvað sem því líður, Awa Maru
var sökkt með tundurskeytum
14 mílum undan kínverska
meginlandinu og tók með sér á
botninn allan farminn, þar af
2008 manneskjur. Nokkrar til-
raunir hafa verið gerðar til að
finna Awa Maru, en án árang-
urs. Ef fjársjóðnum verður
bjargað í náinni framtíð,
standa björgunarmenn frammi
fyrir vandamáli. Það eru enn
þúsundir manna á Iífi, sem
gætu gert lögmæta kröfu til
margra hinna stolnu niuna er
voru í farminum.
-þýtt og endursagt-
Gísli Friðrik Gíslason