NT - 08.11.1985, Blaðsíða 9

m [7 Föstudagur 8. nóvember 1985 9
L U Vettvangur
á áhuga fyrir auknum sparnaði
og aukinni verðmætasköpun ef
viðmiðun við hvert einstakt skip
verður lögð af? Mun þá ekki
fljótt fara í það horf sem ríkj-
andi var hér áður fyrr að allt
kapp var lagt á að ná sem
mestum afla, en viðleitni til
lækkunar tilkostnaðar og bættr-
ar aflameðferðar hvarf í
skuggann?
3. Er þá ekki meiri hætta á
að einstök byggðarlög geti orðið
undir á einstökum tímabilum í
því kappi sem fylgir samkeppni
við sókn í ákveðinn heildarafla
og þar með skapist vandamál
sem þjóðfélagið eigi erfitt með
að mæta?
Höfuðviðfangsefni íslenskra
þjóðmála hefur á undanförnum
árum verið tekjuskiptingin.
Baráttan um skiptingu tekn-
anna hefur leitt af sér verð-
bólgu, skuldasöfnun og aðra
óáran í efnahagsmálum. Pessi
barátta hefur orðið til þess að
gengið hefur verið mjög á hag
sjávarútvegsins og honum ekki
tekist að byggja upp eðlilegt
eigið fjármagn. Fiskveiðistefn-
an setur leikreglur í sjávarút-
vegi. Leikreglur sem gefa
mönnum vitneskju um framtíð-
ina og upplýsingar um þá mögu-
leika sem hver og einn hefur.
Hverjum og einum mun ávallt
finnast að reglurnar gætu verið
sanngjarnari í sinn garð og sama
má segja um tekjuskiptinguna.
Ef við íslendingar ætlum að
hafa góða stjórn á okkar eigin
málum verðum við að koma
okkur saman um leikreglur í
fiskveiðum og varðandi tekju-
skiptinguna í landinu. Staða
sjávarútvegsins mun verða
sterkari ef tekst að komast að
niðurstöðu um nauðsynlegar
leikreglur um stjórnun fiskveiða
til lengri tíma. Á eftir verður
auðveldara fyrir hann að takast
á við eigin mál og gera þær
kröfur til samfélagsins að ekki
verði sótt meira til hans en
leikreglur fiskveiðistefnunnar
gefa tilefni til. Með því að
þekkja þessar reglur nokkur ár
fram í tímann verður auðveld-
ara að koma við margvíslegri
hagræðingu og réttri fjárfesting-
arstefnu. Á s.l. ári hélt ég því
fram að það væri ófullnægjandi
fyrir sjávarútveginn að ákveða
fiskveiðistefnuna til eins árs í
senn. Heildaraflann yrði hins
vegar að ákveða á hverju ári og
einnig yrði að vera möguleiki til
að auka hann eða minnka innan
ársins. Með því að ákveða stefn-
una til lengri tíma vinnst margt
en tapast lítið. Við getum unnið
okkur út úr reynslu viðmiðunar-
áranna, skapað meiri sveigjan-
leika og eytt ýmis konar óvissu
um framtíðina. Ókostirnir sem
bent er á eru einkum þeir að
ýmsar breytingar geti orðið og
því nauðsynlegt að endurskoða
ýmis ákvæði. Pað er vissulega
rétt og þess vegna höfum við
sett það ákvæði til bráðabirgða
í frumvarpið að lögin skuli
endurskoðuð fyrir árslok 1986.
Útvegsmenn eru þeir aðilar
sem þurfa að starfa samkvæmt
þessum leikreglum hvern ein-
asta dag ársins. Er það ekki
óþægilegt í dag að vita ekkert
um næsta ár? Er það ekki þeirra
eigin hagur að setja sanngjarnar
reglur sem taka eðlilegt tillit til
hinna ýmsu hagsmuna? Ég tel
að sú fiskveiðistefna sem felst í
því frumvarpi sem hér liggur
fyrir sé málamiðlun og henni er
ætlað að horfast í augu við þá
nauðsyn sem er að takmarka
heildarafla og sókn með sann-
gjörnum hætti. Ég er þeirrar
skoðunar að ef menn geta ekki
sætt sig við málamiðlun sem
þessa þá verði enn erfiðara að
koma sér saman um annað
form. Spurningin er þá hver eigi
að leysa hnútinn. Það er að
sjálfsögðu viðfangsefni stjórn-
málanna en í jafn þýðingar-
miklu máli sem þessu hlýtur að
vera betra og eðlilegra að um sé
að ræða sameiginlegt verkefni
stjórnmálanna og hagsmuna-
aðilanna. Ég treysti því að á
þessum fundi muni koma fram
eindregin afstaða þar sem menn
sameinast í því að líta fyrst og
fremst til heildarhagsmuna og
leggi til hliðar minniháttar
ágreiningsmál.
Fjáriestingarstefnan
Um fjárfestingarstefnuna
sagði ráðherrann m.a.:
Ég tel að ákveðin og markviss
fiskveiðistefna til lengri tíma,
þar sem viðmiðun er höfð við
hvert einstakt skip, leiði til þess
að ekki sé þörf á rnjög miklum
hömlum á heimildum til fjár-
festingar eða endurnýjunar.
Fiskveiðistefna sem á hinn bóg-
inn byggir einkum á almennun
takmörkunum myndi leiða af
sér stóraukna samkeppni í veið-
um og væri þá rík ástæða til að
hafa mun strangari reglur um
endurnýjun ogfjárfestingu. Þeir
sem flytja kröftugar hugsjóna-
ræður um frjálsræði í fiskveið-
um verða því miður að semja
allt annars konar ræður um
fjárfestingarstefnuna fái þeir
óskir sínar uppfylltar. Þótt nú
sé til siðs að varpa fram hugtök-
um eins og frjálshyggju og
framtíð án fjötra, verðum við
að gera okkur grein fyrir því að
hinir stórkostlegu möguleikar
sem við eigum eru jafnframt
fjötrar okkar. Skuldirnar sem
við vorum í reynd frjálsir til að
taka eru í dag fjötrar. í þessu
sem öðru er ekki nóg að finna
falleg orð. Við verðum að líta af
fullu raunsæi á það hvernig við
getum best nýtt þá möguleika
sem eru fyrir hendi. Ég er
sannfærður um að það ber að
fara með fullri varúð við endur-
nýjun flotans. Ég tel vafasamt
að rétttlætanlegt sé að láta eldri
skipin greiða niður fjárfestingu
hinna nýrri með því að fjár-
magna vaxtaafslátt með útflutn-
ingsgjöldum. Ég tel heldurekki
víst að við eigum endilega að
kaupa togara fyrir togara, það
gæti verið jafn skynsamlegt að
kaupa báta sem fengju heimild
til að veiða sambærilegt magn.
Til þess að hægt sé að taka
skynsamlegar ákvarðanir í fjár-
festingum verður fiskveiði-
stefna til lengri tíma aö liggja
fyrir.
Sjóðakeriið
Umsjóðakerfiðsagði Halldór
Ásgrímsson m.a.:
Millifærslur milli skipa, fram-
leiðslugreina og einstakra fisk-
tegunda geta haft slæmar af-
leiðingar í för með sér. Almennt
verður að telja að óbrenglað
verðmyndunarkerfi þar sem
raunverulegt markaðsverð
afurða ræður greiðslum tryggi
best til langfranta hámarkshag-
kværnni í veiðum og vinnslu.
Þetta er þó ekki einhlítt. Vissu-
lega getur staðið þannig á um
tíma að rétt sé að halda uppi
framleiðslu og veiðum með tapi
í þeirri von að betur muni ára
síðar. í slíkum tilvikum getur
verið nauðsynlegt að miðla á
milli, þannig að markaðir tapist
ekki og heildarhagsmunir til
lengri tíma séu tryggðir. Það er
þannig ekki nóg að geta selt
ferskan fisk á Evrópumarkaði
um stund ef það verður til þess
að markaðir tapist sem tekið
hefur áratugi að byggja upp eins
og t.d. freðfiskmarkaðinn í
Bandaríkjunum. Þessa lang-
tíma markaðshagsmuni verður
að tryggja enda þótt stefnt sé að
verulegri einföldun sjóðakerfis-
ins og afnámi tilgangslítilla
millifærslna á niilli aðila innan
I sjávarútvegsins.
Markaðsmál og nýjungar
Það er bjart yfir fiskmörkuð-
um okkar í dag. Fisksölufyrir-
tækin í Bandaríkjunum kvarta
sáran undan skorti á fiskafurð-
um. Útflytjendur saltfisks telja
að verulegt magn muni vanta á
■ markaðina og vel gengur aö
selja ferskan fisk í Evrópu. Það
voru þessir markaðshagsmunir
sem voru ástæðan fyrir því að
rétt var talið að auka þorskkvót-
ann í apríl sl. Það voru einnig
þessir markaðshagsmunir sem
voru ástæðan fyrir því að ég
, taldi koma til greina að heimila
millifærslu á afla milli áranna
1985 og 1986. Fiskur er einskis
virði nema hægt sé að selja hann
á mörkuðum. Það er til lítils að
veiða fisk á árinu 1986 sem ekki
selst þá en hefði verið hægt að
selja við góðu verði árið 1985
hefði hann þá verið veiddur. Á
sama hátt er til lítils að verka
skreið sem enginn veit hvort
eða hvenær tekst að selja. Slíkar
aðstæður kalla á vissan sveigjan-
leika en hins vegar má fisk-
verndarstefnan ekki víkja fyrir
markaðshagsmununum. Hér
þarf að vera eðlilegt samræmi á
milli og við verðum að geta
lagað okkur að aðstæðunum. í
því frumvarpi sem nú liggur
fyrir um fiskveiðistefnu er
sveigjanleikinn því nieiri en
áður.
Þótt nú vanti fisk á markaði
verður að hafa í huga að upp-
bygging fiskistofnanna er
mikilvægust þegar horft er til
framtíðar. í skýrslu frá FAO,
matvæla- og landbúnaðarstofn-
un Sameinuðu þjóðanna kemur
frarn að ekki sé líklegt að heims-
höfin muni gefa mikið nteira af
sér á næstu áratugum, þ.e. 82
millj. tonn 1984. Eftirspurn eftir
fiski á næstu tveim áratugum
muni hins vegar tvöfaldast.
Ýmis nýbreytni hefur séð
dagsins Ijós að undanförnu.
Frysting um borð í skipum hefur
veriö aukin, rækjuveiðar hafa
aukist, nýting úrgangs fer vax-
andi, ný skelfiskmið hafa fund-
ist og nýting á ýmsum krabba-
og skeldýrum er að hefjast. Allt
eru þetta þýðingarmiklir þættir
í framfarasókn íslensk sjávarút-
vegs. Áfram verður haldið á
þessari braut og mun hið opin-
bera að sjálfsögðu styðja slíka
viðleitni. Hins vegar er nauð-
synlegt að draga skýra rnarka-
línu milli þess sem hið opinbera
á að fást við og þess sem best er
komið í höndum fyrirtækjanna,
einstaklinga og samtaka þeirra.
Því miður vill það stundum
brenna við að menn rugli þessu
saman í opinberum umræðum
oft þannig að hrópað er á ríkis-
valdið þegar erfiðleikar koma
upp í rekstrinum. Það erstefna
ríkisstjórnarinnar að ríkið eigi
ekki að taka að sér hlutverk
stjórnenda fyrirtækjanna hvorki
í sjávarútvegi né í öðrum at-
vinnugreinum. Hlutverk ríkis-
valdsins er að skapa sem stöðug-
ast og traustast efnahagslegt
umhverfi fyrir fyrirtækin,
þ.e.a.s. setja sanngjarnar leik-
reglur sem ekki er breytt frá
degi til dags. í því felst einnig að
ríkið taki ekki að sér að ráða
fram úr vandamálum einstakra
fyrirtækja. Þegarhinaralmennu
línur hafa verið lagðar eru það
auðvitað fyrirtækin sem leysa
eiga hinn daglega rekstrar-
vanda. Skortur á skilningi á
þessum einföldu atriðum er því
rniður útbreiddur og gætir jafn-
vel á ólíklegustu stöðum. Ríkis-
stjórnin hefur á starfstíma sín-
um reynt að skapa skilyrði fyrir
framförum í sjávarútvegi. Fisk-
veiðistefnan og aðhaldssöm
fjármála- og fjárfestingarstefna
eru liðir í þessari viðleitni.
Margt má að sjálfsögðu betur
fara í þessurn efnum en aðal-
atriðið er að sýna þrautseigju
við það vandasama verkefni að
skapa farsæl almenn skilyrði
fyrir reksturinn í landinu og
koma á eðlilegri verkaskiptingu
milli fyrirtækjanna og hins opin-
bera.
Sjávarútvegsráðherra flutti ræðu á
aðalfundi Landssambands íslenskra
útvegsmanna sl. miðvikudag. Hér fara
á eftir kaflar úr ræðu hans.
leg alvara sérfræðinga og
smekkur stjórnmálamanna, þá
rennur upp óskastund jarð-
vöðlanna. Þá koma þeir á
staðinn, trekkja upp gíga-
mekkanóin sín og láta stóru
kranana sína slafra í sig hold
og bein og sjúga blóðið úr
þessum umkomulausu hús-
skrokkum, sem standa í vegi
fyrir morgunblaðshöllunum,
seðlabankaslotunum, nýjubíó-
unum, rriiðbæjarmörkuðun-
um, oddfellóbúsunum og öðru
afstyrmi skipulagsheimskunn-
ar í Reykjavík þarsem skiptast
á „stöng og stallur" í óreglu-
legri röð og er látið ráða götu-
svip og heildarmynd miðborg-
arinnar, svo að líkja má við
óreiðu sjálfs Ginnungagaps.
Húsahatur
Annars eru Reykvíkingar
Barri því að vera verstir allra
Islendinga í hatri sínu á göml-
um húsum. Húsahatur er ís-
lenskur þjóðarlöstur, sem lýsir
sér í því að hús skuli úrelda á
25 árum í þurrviðrasveitum
eins og skikkanlegt þótti á
torfbæjaöldum íslandsbyggð-
ar, en skemur í rigningapláss-
um.
Skrýtin hagfræði
íslendingar halda að það sé
góð hagfræði og gild stefna í
atvinnumálum og rétt lausn á
húsnæðismálum að byggja sí-
fellt ný og ný hús, drabba þau
„skipulega" niður með við-
haldsleysi, endurbæta aldrei
neitt sem aflaga fer í þeim,
mölva þau síðan niður til
grunna og reisa ný hús á lóðun-
um og þannig koll af kolli. Þarf
naumast að taka fram að þessi
húsasmíðahagfræði er sérís-
lenskt fyrirbæri, enda er þetta
ekki hagfræði heldur hugarást-
and.
Gott tækifæri
Nú bíða menn í ofvæni eftir
því hvað koma muni í staðinn
fyrir Fjalaköttinn. Ekki verður
svo verðmæt lóð látin standa
auð, enda ekki ástæða til.
Þarna gefst þrátt fyrir allt gott
tækifæri til þess að húsameist-
arar og skipulagsfræðingar láti
rísa fallegt hús, sem þjónað
getur þörfum miðborgar, sett
viðkunnanlegan svip á um-
hverfið og sléttað nokkuð úr
hrukkum á ásjónu þessa elsta.
hluta Reykjavíkurborgar.
Vandasamt verkefni
Slík fegrunaraðgerð er þó
vandasamt úrlausnarefni mið-
aö við þá fordjörfun á skipulagi
sem ríkir þarna allt um kring.
úrlausnarefnið er að nokkru
leyti fólgið í því (afsakið orða-
lagið) að „aðlaga“ slíka ný-
byggingu smekkleysi næstu
nágranna. Arkitekt slíks húss
yrði að ganga til verks eins og
lýtalæknir, sem vill gera sitt
besta, en veit sem er að hann
getur aldrei gert fríðleikspilt
úr forljótum karli, þótt hann
sníði af honum vörturnar og
vankantana á nefinu og færi
eyrnalagið á honum til skárra
horfs.
Fagurt borgarstæði
Vegna legu sinnar og víðáttu
landsins í kring, vegna fagurrar
sýnar til fjalla og eyja og út um
cndalaust hafið er borgarstæð-
ið í Reykjavík sérstætt og á
ekki marga sína líka.
Enda skal það viðurkennt
að betur hefur til tekist um
skipulag sumra nýju borgar-
hlutanna en gamla miðbæjar-
ins. Það er út af fyrir sig
þakkarvert. En ekki erslíkt þó
einhlítt. Eitt borgarhverfið í
Reykjavík gengur undir nafn-
inu „nýi miðbærinn", sem
sannast sagna hefur engin ein-
kenni miðbæjarkjarna og eng-
inn veit hvaða tilgangi á að
þjóna. „Nýi miðbærinn" er
eins og hver önnur gloppa í
heildarskipulagi borgarinnar,
og gamli miðbærinn blasir við
eins og skrýtla í kennslubók
um skipulagsfræði.
Gestur í Vík