Lesbók Morgunblaðsins - 04.12.2004, Blaðsíða 12

12 | Lesbók Morgunblaðsins ˜ 4. desember 2004
BÓKIN Undir 4 augu er 19. bók Þorgríms Þrá-
inssonar á 15 árum. Hún er framhald bókarinnar
Svalasta 7an sem út kom á síðasta ári. Honum
er oft mikið niðri fyrir. Hann fær margar góðar
hugmyndir og hefur greinilega gaman af að
skrifa. Og hann hefur margt fram að færa. Hins
vegar þyrfti hann stundum að fara aðeins hægar
yfir og vinna betur úr efniviðnum. Í stuttu máli
þá gerist svo margt og mikið í þessari bók, að
erfitt er að ímynda sér að slíkt gæti gerst í
raunveruleikanum.
Aðalpersónan Jóel er greinilega afskaplega vel
af Guði gerður. Hann hefur mikla hæfileika á
sviði íþrótta, sýnir fjölskyldu sinni óvenju mikla
alúð og hlýju og nýtur jafnframt mikillar hylli
stúlkna á hans aldri. Hann er eiginlega hreint og
klárt kvennagull og þar að auki draumur hverr-
ar móður.
Faðir Jóels er búsettur í Kína og ákveður pilt-
urinn að heimsækja hann til að fá
hann til að snúa til baka, heim til
Íslands. Til þess að fara þangað
þarf hann að fórna því sem flestum
drengjum sem stunda íþróttir þykir
skipta mestu máli, en það er að
eiga möguleika á að komast í lands-
liðið í sínum aldursflokki. Kínaferð-
in er eitt endalaust ævintýri og
segja má að hann lendi í hreinum
og klárum mannraunum. Ekki
skemmir fyrir að hann hittir fyrir á
ferðum sínum fólk sem flestir telja
litlar líkur á að reki á fjörur þess.
Og það ekki einu sinni heldur tvisv-
ar.
Inn í líf hans blandast hlutir sem
gætu aldrei hent einn pilt á hans
aldri. Hann upplifir nánast alla þá mannlegu erf-
iðleika sem nútímaunglingar geta lent í. Það er
eiginlega of mikið af því góða.
Þorgrímur á hins vegar afskaplega gott með
að segja sögu og gerir það oft á tíðum talsvert
vel. Textinn rennur ágætlega og bókin er fyrir
bragðið án efa auðlesin. Ritstörfin eru Þorgrími
eiginlega íþrótt. En hins vegar gæti
hann orðið frábær höfundur ef hann
gæfi sér tíma til að vinna meira
með söguþráðinn og gera frásögn-
ina þannig að venjulegt fólk trúi því
að það sem á sér stað geti gerst.
Úrvinnslan er hreinlega ekki nógu
góð. Ekki er ólíklegt að úr öllu því
sem ber á góma í þessari bók væri
hægt að skrifa þrjár jafn langar
bækur. En til þess þarf að vinna
meira með textann. Þar að auki
þarf hann eins og margir höfundar
barna- og unglingabóka að gæða
persónur sögunnar meira lífi. Les-
andinn er engu nær um þær í þess-
ari bók að öðru leyti en því að Jóel
er einstaklega vænn piltur sem læt-
ur sér annt um annað fólk.
Þrátt fyrir allt þetta er ekki ólíklegt að stálp-
aðir krakkar lesi þessa bók sér til ánægju. Sögu-
þráður er frekar hraður og margt bæði trúlegt
og ótrúlegt gerist.
Trúlegt og ótrúlegt
Sigurður Helgason
Þorgrímur Þráinsson
BÆKUR
Unglingar
Eftir Þorgrím Þráinsson.
188 bls., Andi, 2004.
Undir 4 augu
GÍSLI Sigurðsson, fyrrverandi Lesbókaritsjóri, er
kraftmikill og vinnusamur maður þó að kominn sé
hann nokkuð til aldurs. Hann þeysir fram og aftur
um landið, oft um fáfarnar slóðir, tekur fjölda
manns tali, myndar og málar. Auk þess grúskar
hann í gömlum og nýlegum bókum og skrifar mik-
inn texta. Á þremur árum hafa komið frá honum
þrjár miklar og fagrar bækur um hluta af landinu
okkar. Ferðin hófst árið 2002 austur í Lóni og end-
ar nú á Kaldadal. Viðkomu hefur Gísli haft á stöð-
um sem ferðamönnum mega vera forvitnilegir ým-
ist vegna fegurðar, sögu eða annars sem minnisvert
er. Og það er gaman að ferðast með Gísla. Hann er
frábær og skemmtilegur leiðsögumaður. Naskur er
hann á að benda á það sem sem er sérkennilegt og
heillandi og oft fer framhjá ferðalöngum og sögu-
maður er hann ágætur. Fer gjarnan langt aftur í
tímann, þegar það á við, jafnvel allt aftur á land-
námsöld. Sturlungu sína kann hann vel og hefur
hana á hraðbergi.
Í þessari síðustu bók hefst ferðin í Herdísarvík
og er þar vissulega frá mörgu að segja í máli og
myndum eins og gefur að skilja. Síðan er komið að
Krísuvík. Þar og í nágrenni Kleifarvatns þarf
margs að geta. Á Seltöngum sunnan undir Ög-
mundarhrauni er einnig þörf á að staldra við. Þann-
ig heldur ferðin áfram: suður eftir ströndinni og
norður fyrir, upp á Kjalarnes, inn í Hvalfjörð og út
með Hvalfjarðarströnd, upp í Borgarfjörð og loks
að Húsafelli og heim á leið um Kaldadal. Áfanga-
staðir okkar Gísla eru býsna margir og ólíkir.
Sjaldnast gleymist að fjalla um útsýnið. Þá eru
myndir teknar, stundum frá hinum óvæntustu
sjónarhornum.
Svo sannarlega var þetta skemmtileg ferð. Þó að
sá sem þetta ritar hafi komið á marga – kannski
flesta – af þessum stöðum, og lesið ýmislegt um þá,
fékk hann margt nýtt að vita og sá margt sem hann
hafði ekki séð áður – eða kannski séð, en ekki veitt
athygli.
Ást Gísla Sigurðssonar á landi okkar fer ekki á
milli mála og honum tekst vel að koma þeirri tilfinn-
ingu til skila. Hvað þessa bók varðar sýnist mér að
hann hafi sér í lagi hrifist af Reykjanesinu. Í stór-
fallegum myndum leiðir hann lesandann inn í
leyndardóma hrauna og hlíða, sem ekki hafa upp-
lokist fyrir mörgum.
Líklegast þykir það hálfhjákátlegt að tala um að
þrautreyndum höfundi og allrosknum þar að auki
fari fram. En samt er það skoðun mín að þessi
þriðja bók Gísla sé jafnbest. Myndirnar eru yfirleitt
betri og textinn slípaðri og einfaldari. Þetta þykja
mér góðir kostir. Og framar öðru: Þessi bók er fal-
legust.
Hún er verulegt augnayndi. Auðvitað getur Gísli
Sigurðsson ekki fullnægt sérvisku allra fremur en
aðrir höfundar. Sumir hefðu ef til kosið að hann
kæmi víðar við, stansaði skemur á sumum stöðum
en lengur á öðrum. Um það má alltaf deila. Mér
fannst til að mynda Reykholtsdvölin óþarflega löng
og hefði kosið svolitla viðkomu á Gilsbakka í stað-
inn (eða erum við þá komnir í Mýrasýslu?). En
kannski er það af því að ég hef aldrei verið ýkja
hrifinn af Snorra gamla sem persónu. Ég fellst ekki
á að hann hafi verið einhver friðsemdarmaður, öllu
fremur kjarklítill! Sem betur fer setti hann Kringlu
sína saman áður en farið var að amast við því að
menn hirtu efni frá öðrum, án þess að geta heim-
ilda.
Viðhorf höfundar til náttúru lands þykja mér
einkar geðfelld. Hann er enginn ofsatrúarmaður í
náttúruverndarsökum, en er engu að síður annt um
að vel sé farið með landið. Honum finnst t.a.m.
Rauðhólarnir síður en svo hafa versnað við þá
skerðingu sem þeir urðu eitt sinn fyrir. Og lúpínan
finnst honum falleg. Fleira mætti nefna. En hann
er líka ófeiminn við að láta skoðun sína í ljós, ef hon-
um finnst illa hirt um land eða minjar. Honum of-
býður þannig hversu illa er hirt um legstein Hall-
gríms Péturssonar í Saurbæ. Í þessari bók sem og
fyrirrennurum hennar er víða að finna at-
hugasemdir og ábendingar, sem full ástæða er til
að gefa gaum.
Fátt hef ég út á þessu ágætu bók að setja. Nefni
þó örfá atriði, sem kannski skipta litlu máli, en
mega engu að síður koma fram. Bæjarnafnið
Kaldrana við Kleifarvatn kannast ég ekki við. Höf-
undur vísar í Þjóðsögur Jóns Árnasonar um þann
bæ og sögnina um loðsilunginn (eða öfuguggann)
og vísuna, Liggur lífs andvana. Þetta finn ég ekki í
Þjóðsögunum. Aftur á móti er þessi sögn um
Kaldrana á Skaga nyrðra. Gullbringa í Geitahlíð.
Rétt er það að Ólafur Lárusson hélt því fram að
Gullbringusýsla drægi nafn af þessum stað. Gegn
því er skýring Jóns Þorkelssonar við hið mikla lat-
ínukvæði hans Chrysoris eða Gullbringuljóð. Þar
segir svo: ,,Ratio nominis [Gullbringur] … quod
originem trahat a colle quodam vel monticulo in
tribu Mosfellina (Mosfellssveit) …
Um þetta eru sem sé skiptar skoðanir. Þá kemur
mér spánskt fyrir sjónir, ef Hagi telst „innstur“
bæja við vatnið [Skorradalsvatn] að sunnanverðu.
Hvað með Vatnshorn? Og jafnvel Bakkakot, sem er
a.m.k. sunnan Fitjaár?
En smáræði er þetta og ekki víst að aðfinnsl-
urnar hafi við rök að styðjast.
Í sem stystu máli: Gullfalleg bók, skemmtileg og
gagnleg. Hér er landinu okkar sunginn fagur óður.
Óður til Íslands
Sigurjón Björnsson
Gísli Sigurðsson
Bækur
Land- og þjóðfræði
Gísli Sigurðsson
Útg.: Skrudda, Reykjavík 2004, 359 bls.
Seiður lands og sagna III
Áfangastaðir suðvestanlands
Rauðhetta er í
þýðingu Jóns
Orra.
Hér er eitt
þekktasta æv-
intýri allra
tíma komið út
sem harðspjaldabók með skýrum
texta og litríkum teikningum. Æv-
intýrið um Rauðhettu og Úlfinn er
hér endursagt, skreytt glitrandi
myndum.
Útgefandi er Setberg. Bókin er
16 bls. Verð kr. 1.368.
Nýjar bækur
Prinsessubókin
– Prinsess-
usögur er eftir
Nicola Baxter.
Þýðandi er Þóra
Bryndís Þór-
isdóttir.
Prinsessurnar
sem lesendur
kynnast í þess-
ari bók lifa við-
burðaríku lífi. Þær heita Pálína,
Perla, Elísabet, Emilía, Kristín,
Sara, Berglind og Rósa.
Sögurnar hafa að geyma gleði og
sorg, galdra, spennu og ráðgátur og
fléttast þær saman við myndskreyt-
ingar á hverri síðu.
Útgefandi er Setberg. Bókin er 80
bls. Verð kr. 1.995.
Segðu mér
sögu er eftir
Nicola Baxter.
Þýðandi er
Hlynur Örn
Þórisson.
Hvern lang-
ar ekki að
heyra um
skynsamar
mýs, kátar
kanínur, leikföng sem strjúka, nef-
sugur og páfagauka. Ævintýri um
bangsa og bláa fíla, brúður og bíla.
Sagan um nafnlausa bangsann,
sokkaskrímslið, töfrateppið, Kling-
a-ling og doktor Drífa-sig eru meðal
þeirra 37 myndskreyttu sagna og
ævintýra sem bókina prýða.
Útgefandi er Setberg. Bókin er 80
bls. Verð kr. 1.995.
ÞEGAR Árni opnaði búrið eftir
Þórhall Barðason (1973) er ekki
frumleg ljóðabók hvað varðar upp-
byggingu eða umfjöllunarefni, en
þessi fyrsta ljóðabók höfundar er
góð. Myndmálið er ekki beinlínis
nýtt, en það er eitthvað frjótt við
það, eitthvað lúmskt skemmtilegt.
Frumlegt, klisjulegt og kunnuglegt
í senn. Að skrifa heiðarleg ástarljóð
blátt áfram á síðustu og verstu tím-
um er enginn hægðarleikur. Verði
umfjöllunarefni einhvern tímann
þurrausið er ljóst að ástarljóð-
abrunnurinn verður fyrstur til að
skrælna. Og svo mikið er víst að
megnið af þeim ástarljóðum sem
dynja á landanum er nægilega ófrumlegt til að
því mætti skipta út fyrir einfaldar ástaryfirlýs-
ingar. Það er því ástæða til að brosa að því að
Þórhalli skuli takast að lífga líkið við, því þótt
hann geri það með gömlum stílbrögðum, sem
minna um margt á Pablo Neruda með súrreal-
ísku íslensku tvisti, þá eru ljóðin
fersk og skemmtileg í furðulegum
krúttlegheitum sínum sem hann
blandar í strákslegri óforskömmun,
eins og í ljóðinu Fjöruborðið þar
sem „Allir elska þig, stökkva í
djúpið á eftir þér“ á meðan ljóð-
mælandi þorir ekki út í heldur
stendur einn í fjöruborðinu og
öskrar af þrá:
Þú ert svo helvíti töff á baðföt-
unum – / bobbingar í kúskeljum og
perlufestum.
Þórhallur blandar klassískum
klisjum um ástina við frumlegar
myndir, þar sem hinn taugaveiklaði
elskhugi sem þráir svo heitt að
heilla sína heittelskuðu en hefur
enga trú á sjálfum sér, tekur skyndilega upp á
því að fara „yfir naglana í dekkjunum“. Og í
ljóði um dauðann sér hann „súrheysturna helvít-
is nálgast“. Tunglsjúkur maður sækir sér lækn-
ingu á spítala, fær magasýrumixtúru sem hann
notar til að skola niður líkinu af lækninum. Pez-
karlar sannfæra ljóðmælanda um að allt verði í
lagi, og árstíðirnar eru mældar í því hversu mik-
illi sprettu elskhuganum tekst að troða í skóna
sína.
Ef þú hegðar þér ekki heimskulegar en þetta,
áttu upp á pallborðið.
Ef þú hegðar þér ekki heimskulegar en þetta,
á ég það ef til vill til að losa um blöndunginn
og þú mátt haf’ann
ef þú hegðar þér ekki heimskulegar en þetta.
Farðu samt varlega með fannir fjallanna
og uppsprettur mýranna.
Jesús minn.
(Ef þú hegðar þér ekki heimskulegar en
þetta, bls. 10.)
Tilgerðarleysi er enginn hægðarleikur, og það
þýðir lítið að rembast til að ná því. En þegar
það næst er næg ástæða til að fagna.
Frumlegar myndir
Eiríkur Örn Norðdahl
BÆKUR
Ljóð
Þórhallur Barðason. 2004
Þegar Árni opnaði búrið
Rósalind
prinsessa er
eftir Burk-
hard Nupp-
enay. Þýð-
andi er
Rúna Gísla-
dóttir.
Rósalind
prinsessu
þykir vænt
um dýrin. Þau leika sér saman all-
an daginn og þess vegna hafði hún
næstum gleymt boðinu á fyrsta
dísaballið.
En Rósalind á engan sparikjól til
að fara í, svo dýrin, vinir hennar,
taka til sinna ráða. Gylfi grís, Ósk-
ar bjalla, broddgöltur, Klara mús
og litli froskur sauma glæsilegan
ballkjól handa Rósalind.
Útgefandi er Setberg. Bókin er
32 bls. Verð kr. 1.995.
Veiðisögur er
eftir Sigurð
Boga Sæv-
arsson og
Gunnar Ben-
der. Í bók-
arkynningu
segir að það að
draga fisk að
landi sé líka
spurning um að
fanga góða
veiðisögu. Og
bestar verða sögurnar af þeim
fiskum sem bitu á agnið en sluppu.
þeir fiskar stækka og stækka í
hvert sinn sem sagan af þeim er
höfð yfir.“
Fjöldi veiðimanna leggur orð í
belg í bókinni, m.a. Guðmundur
Sigurðsson, Friðleifur Stefánsson,
Gústav Guðmundsson, Dúi Land-
mark, Sverrir Hermannsson,
Steingrímur Hermannsson og Óli
Björn Kárason.
Veiðiútgáfan gefur út. 160 bls.
Leiðbeinandi verð kr. 3.480.