Morgunblaðið - 30.11.2003, Qupperneq 22

22 | 30.11.2003
innileg samskipti við afkvæmið. Ef hann rækti fyrirvinnuhlutverkið vel væri lík-
legt að hann teldi sig vera búin að uppfylla föðurhlutverkið.
Bentu þeir líka á að lítil afskipti feðra af afkvæmunum skýrist ekki síst af því að
þeir telji uppeldi og umönnun eigi fremur að vera hlutskipti kvenna en karla.
Sonum finnst feður afskiptalausir
Þó að viðhorf karlmanna til föðurhlutverksins hafi breyst töluvert á und-
anförnum áratugum og þeir séu orðnir virkari í uppeldinu þá vilja margir halda
því fram að feður sem eru fæddir 1940–1950 hafi ekki tekið þá ábyrgð á barna-
uppeldinu sem mörgum hefur fundist að þeir hefðu átt að gera og að þeir hafi átt
erfitt með að tileinka sér breytt við-
horf til föðurhlutverksins.
Í þessi samhengi er ekki úr vegi að
segja frá tiltölulega nýlegri könnun
sem sænski rannsakandinn Thomas
Johansson gerði á fullorðnum karl-
mönnum, sem höfðu skilið og hann
skrifar um í grein sem hann nefnir
Pappor og deras pappor og birtist í
bókinni Rädd att falla sem var gefin
út árið 1998. Í könnuninni gagnrýndu
fráskildu mennirnir feður sína fyrir
að hafa verið afskiptalausa og fjar-
læga í uppvexti þeirra. Gagnrýnin
sem mennirnir settu fram á feðurna
var að þótt þeir hefðu verið heima þá
hafi verið erfitt að ná sambandi við
þá. Málið vandaðist enn frekar þegar
þeir vildu nálgast þá tilfinningalega
með það í huga að eiga við þá innilegt
og náið samband.
Johansson segir að í viðtölum við
mennina hafi iðulega komið fram
sorg og reiði vegna þessa afskiptaleys-
is.
Þegar fráskildu feðurnir voru svo
spurðir um þátttöku sína í uppeldi
sona sinna kom hið óvænta í ljós, að
þeir höfðu einnig verið afskiptalitlir
hvað varðaði umönnun og uppeldi
þeirra. Kváðust þeir hafa rekið sig á
að erfitt var að sameina vinnu, fjöl-
skyldu og starfsframa, sem leiddi til
þess að framkoma þeirra við synina
var ekki svo frábrugðin feðranna.
Þeir höfðu þó verið mjög meðvitaðir
um að samskiptin við synina ættu að
vera meiri og að þeir ættu að þroska
með sér nýja gerð af karlmennsku,
þar sem föðurhlutverkið væri tekið
alvarlega. Hörmuðu þeir að afskiptin
væru ekki meiri.
Segir Johansson að svo virðist sem
þetta mynstur erfist kynslóð fram af
kynslóð.
Vinnusjálfið togar í
Sama mynstur sá Þorgerður Ein-
arsdóttir kynjafræðingur í rannsókn
sinni á reykvískum körlum í fæðing-
arorlofi frá 1998. Þeir sáu tengslaleysi
eigin föður sem víti til varnaðar. En
þrátt fyrir góðan ásetning um breyt-
ingar togaði vinnusjálfið sterkt í þá í
fæðingarorlofinu. Bendir Þorgerður á að karlar fái mikla staðfestingu á sjálfs-
mynd sinni í launavinnu og hindri það marga frá samveru við sín eigin börn. Í
þessari könnun kom einnig fram mynstur sem margar rannsóknir hafa sýnt að
karlar líta gjarnan á hlutverk sitt sem leikfélaga. Segir hún að þeir hafi kynmerktar
hugmyndir um samveru við börnin svo sem drauma um að gera karlmannlega
hluti eins og að veiða, byggja sumarbústaðinn eða horfa á kappakstur með sonum
sínum. Þannig samskipti séu líkleg til að endurskapa þau kynjamunstur sem ein-
sameinuðust í einhverri afþreyingu eða þegar þeir deildu stund saman við að
framkvæma ákveðið verk, t.d. líkamlega vinnu, þar sem þeir upplifðu saman karl-
mennskuna til dæmis með verkfæri í hendi.
Mjúki maðurinn breytti ýmsu
Sú mynd sem dregin var upp af föðurnum á þessum árum gaf tilefni til ályktana
eins og að feður væru frá náttúrunnar hendi verri uppalendur en mæður og hefðu
auk þess takmarkaðan áhuga á uppeldinu, í stað þess að leitast við að skýra mun-
inn á hlutverkum mæðra og feðra.
Segja má að á áttunda áratugnum hafi hin hefðbundna ímynd karlmannsins
byrjað að taka breytingum. Þessi
nýja ímynd var gjarnan nefnd
„mjúki maðurinn“. Tók hann meiri
þátt í uppeldi barnanna og menn
áttuðu sig á því að hann var ekki síð-
ur hæfur til að ala önn fyrir börn-
unum en móðirin. Mjúki maðurinn
tileinkaði sér, eins og felst í nafngift-
inni, mýkri gildi og gat talað um til-
finningar án þess að skammast sín.
Kynin nálguðust þannig meir hvort
annað hvað þennan þátt varðaði.
Það var einmitt á þessum árum
sem hófust rannsóknir á samskipt-
um feðra og barna þeirra og er til
fjöldinn allur af slíkum rannsóknum
sem hafa verið stundaðar allt fram á
þennan dag.
Niðurstöður þeirra benda ótví-
rætt til mikilvægis föður í uppeldi
barnanna. Þ.e.a.s. að áhrif föður á
félagslegan, tilfinningalegan og vits-
munalegan þroska barnanna sé
djúpstæðari og flóknari en menn
hafa kannski gert sér grein fyrir.
Í bókinni Role of the Father in
Child Developement, ritstýrt af
Michael E. Lambert kemur fram að
rannsóknir hafa sýnt fram á að synir
sem upplifa jákvæð afskipti föður af
uppeldinu eru líklegri til að ráða yfir
meiri innri styrk og félagsleg færni
þeirra er meiri en hinna sem hafa
ekki þessa föðurlegu nánd. Fjarlægir
feður geta á hinn bóginn aukið lík-
urnar á því að sjálfsmynd barnanna
sé óskýr, þau séu óörugg í samskipt-
um við jafnaldra sína eða glími við
annan félagslegan vanda.
Nokkrar nýlegar rannsóknir hafa
sýnt fram á að feður líta á sig sem
hlýja og nærgætna og í ágætum
tengslum við afkvæmin. Segjast þeir
njóta samverustundanna með börn-
um sínum og föðurhlutverksins.
Í einni rannsókninni lýstu þeir yfir
meiri ánægju með samverustundirn-
ar með börnunum en afkvæmin sjálf
sem voru orðin uppkomin þegar
rannsóknin var gerð. Töldu börnin
þessar samverustundir ekki hafa ver-
ið eins ánægjulegar. Skýrðu rannsak-
endurnir þetta misræmi í upplifun
feðra og barna þeirra meðal annars
með því að feður skilgreini föðurhlutverkið á annan hátt en börnin. Þeir líti fyrst
og fremst á sig sem fyrirvinnu og að þeirra hlutverk sé að aga börnin og vera leik-
félagar þeirra. Umönnunarhlutverkið eigi að vera í höndum mæðranna og ef þeir
gæfu sig í það þá væru þeir að hjálpa mæðrunum fremur en að axla þá ábyrgð sem
þeir hafa á andlegri og líkamlegri vellíðan barnanna.
Sögðu rannsakendurnir ennfremur að það væri eðlilegt að faðir sem skilgreindi
sig fyrst og fremst sem fyrirvinnu væri ekki að leggja sig fram um að eiga náin og
Ari Edwald 39 ára: „Ég tek virkan þátt í uppeldi sonar míns og reyni að láta
hann finna að ég er vinur hans. Um leið vil ég að hann finni að hann þurfi að
vera agaður, hægt sé að treysta honum og hann þurfi að haga sér vel. Ég legg
mikið upp úr að hann finni strax afleiðingar gerða sinna en aðal áherslan er á
jákvæð samskipti okkar á milli. Ég vil að hann finni að mér finnst hann góður
drengur og ég legg mikið upp úr því að hæla honum og systur hans fyrir það
sem vel er gert og sýna þeim hlýju. Sem betur fer eru börnin þannig að það þarf
ekki mikið að skikka þau til, þau eru jákvæð og góð í umgengni. Mér finnst mitt
hlutverk vera að fjölga þeim þáttum sem leggja grunn að því að drengurinn
verði hamingjusamur einstaklingur. Ég hvet hann áfram í skólanum, í íþróttum
og hef komið honum af stað í tónlistinni. Maður getur aldrei stýrt því sem börn-
in taka sér fyrir hendur en skapað þeim möguleika til að kynnast fjölbreytileika
lífsins. Við eigum stundum samtöl um siðferðileg gildi eins og hve mikilvægt er
að segja satt og vera heiðarlegur og sýna öðrum tillitssemi og hef sagt þeim að
taka ekki þátt í einelti. Ég hef einnig lagt áherslu á fjárhagslega ábyrgð og að
fela honum umsjón með einhverjum hlutum. Eitt besta leiðarljósið í uppeldi
finnst mér vera að maður „eigi“ ekki börnin heldur sé treyst fyrir uppeldi þeirra
og velferð í tiltekinn tíma.“
Páll Edwald 6 ára: „Mér finnst gott að vera með pabba. Skemmtilegast finnst
mér að fara með honum til útlanda en við erum bráðum að fara þangað á skíði.
Mér þykir vænt um hann og hann talar mikið við mig. Í gær lágum við á gólfinu
heima og horfðum upp í loftið og töluðum um hvað stofan væri miklu flottari
þegar maður horfði á hana liggjandi á gólfinu.“
ARI OG PÁLL