Morgunblaðið - 31.07.2004, Síða 22

22 LAUGARDAGUR 31. JÚLÍ 2004 MORGUNBLAÐIÐ
MÉR virðist sem Helga Kress ofmeti stöðu
sína á sviði íslenskra bókmennta. Hún sest á
háan hest í þrætumáli um Halldór Laxness.
Hún virðist t.d. ekki vita um höfund fræg-
ustu vísu í skáldsögu Halldórs Laxness um
Sölku Völku.
Þeir, sem teljast hvað tryggastir lesendur
Halldórs Laxness, mega játa það, hver með
öðrum, að oft er býsna erfitt að muna tilvitn-
anir í verk hans og hver sagði hvað. Ég játa
fúslega að mér verður oft á í messunni. Ég
hafði t.d. ætlað að vitna í ferskeytlu, sem
Halldór birti í einni af bókum sínum. Þetta
er vísa eftir Pál þann sem kallaður var
„skáldi“ og var nafnkunnur klerkur í Vest-
mannaeyjum og á Suðurlandi. Forfaðir Ás-
geirs Ásgeirssonar forseta og fleiri frægra
niðja. Mér fannst þessi vísa séra Páls fara
vel í munni Hallberu tengdamóður Bjarts í
Sumarhúsum, ömmunnar, sem kvað fyrir
börn Bjarts og byggði honum Urðarselið og
sagði: Ekki spyr ég að því. Ókysst á ég lið-
inn.
Ég margfletti Sjálfstæðu fólki en fann
hvergi vísuna: „Sefur þú, svínið þitt.“ Svo
kom mér til hugar að hringja í margfróðan
góðkunningja minn, Torfa Jónsson fræði-
mann og fyrrverandi lögregluþjón. Torfi tók
beiðni minni vel. Hann fletti báðum bindum
ritverksins en fann ekki vísuna. Ég vissi að
Eiríkur bróðir Torfa hlyti að kunna skil á
þessu. Fræðimenn Háskóla Íslands unnu það
óþurftarverk að neita Eiríki um vörn dokt-
orsritgerðar sem hann vildi verja. Merkir
fræðimenn, Peter Hallberg og Sveinn Skorri
Höskuldsson, neituðu Eiríki um viðurkenn-
ingu doktorsritgerðar, sem hann átti fullan
rétt á að verja, sjálfsagt vegna afstöðu Hall-
dórs sjálfs.
Það kom líka á daginn að Eiríkur leysti úr
spurningunni. Hann kvað móður Svein-
bjargar, konu Magnúsar bóka, hafa kveðið
vísuna fyrir dótturbörn sín er hún svæfði
þau. Vísuna hafði hún kveðið fyrir fjölda
barna. Hún er svona:
Sefur þú, svínið þitt,
svartur í augum.
Far þú í fúlan pytt
fullan af draugum.
Þegar þrætt er um tilvitnanir og höfund-
arrétt má segja að Halldór hefði átt að
prenta í bókarlok tilvitnun á bls. 27 í bók
sinni „Fuglinn í fjörunni“. Sama gildir t.d.
um vísu Arnar Arnarsonar: „Drottinn hló“ og
ýmsar fleiri, sem hann birtir án þess að geta
höfundar.
Hyggjum þá að skáldbróður Halldórs og
göngufélaga Jóhanni Jónssyni. Enginn hefir
lýst betur iðju auglýsingastofa þeirra sem nú
starfa á Íslandi og ráða líferni og þjóðhátt-
um.
Íslenskar auglýsingastofur virðist skorta
allan metnað. Þær apa eftir auglýsingum er-
lendra stöðva og leggja kalkipappír undir
verk þeirra sem þær selja svo íslenskum fyr-
irtækjum. Forstöðumenn auglýsingastofa og
fjölmiðla- og kynningarfyrirtækja ættu að
lesa hugleiðingar Jóhanns Jónssonar skálds.
Hann skrifaði vini sínum séra Friðriki A.
Friðrikssyni fjölda bréfa er hann dvaldist í
Þýskalandi í byrjun þriðja áratugar sl. aldar:
„Við höfum aldrei fengið tækifæri til að
leika okkar hlutverk í menningarleik þjóð-
anna, því við vorum sviptir réttinum til að
vera þjóð og urðum að láta okkur nægja að
vera nýlenda – og allt okkar eðli gagnsýrt
anda nýlendulífsins, sem er undirlægjulíf í
allri sinni mynd, svipt hverskonar sjálfstæði,
og hverskonar meðvitund um sannarlegt
sjálfstæði, en þeim mun ríkara af blekk-
ingum og dómgreindarlausri dýrkun á þess-
um blekkingum. Og svo erum við þá með
tímanum orðnir meðal þjóðanna sem marg-
arine í smjörbúi. Orðnir þjóðlíki í stað þjóð-
ar.“
Þótt liðnir séu átta tugir ára síðan Jóhann
skáld skrifaði vini sínum, föðurbróður og
nafna Friðriks Ólafssonar skrifstofustjóra Al-
þingis, þessar hugleiðingar þá virðist hvert
orð hitta í mark sé hugað að veruleik sam-
tímans. Hvar er metnaður íslensku auglýs-
ingastofanna? Hvort sem þær skreyta sig
með fögrum nöfnum og einkunnarorðum,
„Gott fólk,“ „Hvíta húsið“ eða hvað svo sem
þær heita. Fyrirtæki sem bera nafn Íslands í
heiti sínu, Íslandsbanki, Vátryggingafélag Ís-
lands, Sjóvátryggingarfélag Íslands, Happ-
drætti Háskóla Íslands, og fjöldi íslenskra
fyrirtækja virðast háð enskri tungu og sneiða
vísvitandi hjá þjóðtungunni. Það er ömurlegt
að heyra og sjá þýsk bifreiðaumboð, sem
starfrækt eru á Íslandi, kaupa íslenska texta-
höfunda og söngvara sem engjast eins og
maðkar á krók og syngja á ensku dýrðaróð
til lofs þýskum Opelbifreiðum. Grátbroslegar
eru auglýsingar Íslandsbanka og Sjóvátrygg-
ingarfélags Íslands, sem skreytir sig með af-
komendum mælskusnillings og þjóðmálaskör-
ungs, Benedikts Sveinssonar. Þær hefðu ekki
hlotið aðdáun hans fyrir einstaklega afkára-
lega auglýsingu þar sem ungur afglapi
skokkar skælbrosandi og tilgerðarlegur og
brýnir drafandi engilsaxneskan dægurlaga-
söngtexta í auglýsingu Sjóvár-Almennra.
Rektor Háskóla Íslands, sem sjálfur er gam-
all kúarektor norðan úr Skriðu, þeim forn-
fræga stað, þar sem Rasmus Rask stóð í tún-
fæti hjá Þorláki bónda Hallgrímssyni föður
Jóns Kjærnested,
sem Jónas Hall-
grímsson kvað um
eitt sitt fegursta
ljóð: „Stirðnuð er
haga höndin þín,
gjörð til að laga
allt úr öllu.“ Páll
rektor Skúlason,
Gunnar Karlsson,
Þorbjörn Brodda-
son og Svanur
Kristjánsson ættu
allir að greiða
skegg sitt upp í til-
efni af afglöpum
um afstöðu Háskól-
ans til íslenskrar
tungu. Háskóli,
sem lætur símsvara
sinn svara á ensku
þegar hringt er til
prófessors í sagn-
fræði og greiðir
kennurum, sem
flytja mál sitt á
ensku, hærri laun,
ættu að blygðast
sín. Vigdís fyrrum
forseti hljóðritar dauðar þjóðtungur. Sími
hollvinasamtaka lokaður og faxið lokað.
Háskóli Íslands þarf að endurskoða af-
stöðu sína og hyggja að framtíðarstarfi sínu
af djörfung og þrótti.
„Samskip“, skipafélag ungra athafnamanna
sem sneru baki við hugsjón vefaranna og
þingeysku bændanna og mynduðu eiginhags-
munafélag til þess að safna auðæfum handa
sjálfum sér og sínum, slæst í hóp undanvill-
inga í auglýsingum.
Auðvitað syngja þeir á ensku.
Ríkissjónvarpið og óðamálaþáttarstjórn-
andi þess Logi Bergmann Eiðsson bitu svo
höfuðið af skömminni í spurningakeppni skól-
anna með því að „krydda“ kynningarþætti
skólanna með enskum dægurlagasöng sem
hljómaði í tækjunum jafnframt því sem
ferðast var um deildir skólanna. Það var öm-
urleg niðurlæging.
Ölgerðin Egill Skallagrímsson reisir Agli
Skallagrímssyni níðstöng með nýrri sjón-
varpsauglýsingu sinni þar sem sungið er á
ensku í auglýsingu, sem birt er í íslenskri
lofthelgi. Ég spái hrakförum slíks fyrirtækis,
sem svertir minningu eins frægasta skálds
Íslendinga með slíkum endemum. Skáldinu
sem kvað:
Mjök erum tregt
tungu at hræra
eða loptvætt
ljóðpundara.
Mér finnst sem nokkurs hroka gæti í máli
sérfræðinga Háskóla Íslands, Kennarahá-
skóla og æðri stofnana, sem kenna sig við
akademíu. Ég sat nýlega fyrirlestur ungs
bókmenntafræðings um Grím Thomsen.
Hann vitnaði í danska heimspekinginn Sören
Kierkegaard, sem var samtímamaður Gríms.
Svo sagði FRÆÐINGURINN: „Sören
Kierkegaard er á sama máli og ég.“ Ekki:
Ég er á sama máli og Kierkegaard?
Hvað á að segja um svona speki?
Svo staðfestir „elítan“, eins og mennta-
menn kalla sjálfa sig, álit sitt á almenningi.
Hættir að minnast á Þjóðarbókhlöðu og
nefnir nú eingöngu Háskólabókasafn. Lokar
öllum dyrum en flennir upp portkonuhlið og
ölknæpur næstum allan sólarhringinn með
tilheyrandi hnífstungum og dopulmorðum.
Guðmundur Andri Thorsson hóf lestur
skáldsögu sinnar í Ríkisútvarpi í sl. viku.
Hann tileinkaði sér rangan framburð er hann
nefndi á-stríðu ást-ríðu. Jón Hilmar Jónsson
málfræðingur hafði nýverið svarað spurningu
minni og skýrt áherslur orðsins á skýran og
einfaldan hátt. Samt sem áður kaus Guð-
mundur Andri rangan skilning. Vonandi les
hann upp og lærir betur.
Morgunblaðið, sem ber að þakka varð-
stöðu, skriplar þó á skötu er það ritar „mun
það fljóta“ í stað þess að segja „flýtur það“.
Sá nýlega veggspjald á heilsustofnun. Þar
stóð: „Eru þínar hendur hreinar“? Sögðum
við ekki: „Ertu hreinn á höndunum“?
Ævar Kjartansson efndi til fundar lista-
manna og spakvitringa í Víðsjárþætti sínum
nýverið. Þættinum lauk með því að allir lof-
uðu alla. „Þetta var nú auma Njálan“ var
haft eftir Sigurði skólameistara á sínum
tíma. Málfar snillinganna var með þeim hætti
að allir slettu slanguryrðum. Það var hræði-
legt málfar. Svo kom Tinna Gunnlaugsdóttir
og bætti við blaðrið sl. fimmtudag. Hún sagði
„fluently“. Það er eins konar Þjóðleikhúsmál
leikaranna. Móðurmálið ekki nógu fínt. Ævar
kýs jafnan að taka sér í munn orðið „nost-
algía“. Það beygist eins og sveitapía skv.
reglu Vilmundar landlæknis. Þá ræða út-
varpsmenn mjög um augna- og eyrnakon-
fekt. Drottinn minn dýri. Hvílíkt líkingamál:
Skáldlegt. Vilja þeir fá Nóalíkjörsflösku í
augun á listsýningu?
Hjálmar Árnason, formaður þingflokks
Framsóknarflokksins, sagði nýlega í sjón-
varpsviðtali: „Ég veit ekki á hvaða „level“
umræðurnar verða.“ Halldór Blöndal þing-
forseti hefði átt að keyra forsetabjölluna í
höfuð þingmannsins. Hjálmar var skólastjóri
Fjölbrautaskóla Suðurnesja, brautskráður úr
Fróðskaparsetri Færeyja og afkomandi séra
Árna Þórarinssonar.
Geir Magnússon, dóttursonur og nafni
Geirs Zoëga útgerðarmanns, sendi mér bréf
að vestan, þar sem hann víkur að málfari.
Hann sendi úrklippur úr Morgunblaðinu.
„Grenihekk sagað“ var ein fyrirsögnin. Þar
vill Geir hafa limgerði. „Ósáttir við snuff-
bann“ var önnur fyrirsögn. Þar vill Geir tala
um neftóbak. Faðir Geirs var Magnús Joch-
umsson póstmeistari. Hann innritaðist í Há-
skólann sjötugur að aldri. Fór þá að læra
finnsku. Átti áður þátt í revíum.
Nefna má sem dæmi um hnignun málfars.
Við sögðum áður á laugardaginn kemur.
Einnig á mánudaginn var. Nú er sagt næsta
laugardag og síðasta mánudag. Háskóla-
hverfið hverfur í skugga bresks auðfélags.
Seltjarnarnesið verður Shelltjarnarnes. Flóð-
lýsing Háskólans hverfur í skuggann. Ljósa-
dýrð „Select“-olíuhringsins ber Háskóla-
hverfið ofurliði.
Símsvari Háskóla Íslands setur ensku skör
hærra en móðurmál og feðratungu. Ölgerðin
Egill Skallagrímsson reisir Agli Skallagríms-
syni níðstöng og syngur á ensku.
Púkinn á fjósbitanum fitnar og ölknæpur
draga ungmenni í svaðið en bókasöfn og
fræðasetur harðlæsa dyrum og torvelda nám
og fyrirlíta sjálfsnám, fróðleik og þekkingu.
Vegur íslenskunnar
Rasmus Rask.
„Þú komst þegar Fróni
reið allra mest á“ sagði
Þorsteinn Erlingsson í
ljóði sínu.
Skriða. Þar bjó Þorlákur Hallgrímsson, ættfaðir Kjærnestedanna. Rasmus Rask heimsótti hann og dáðist að verkum hans. Páll Skúlason háskólarektor var kúarektor í Skriðu.
Jóhann Jóns-
son skáld og
Halldór Kiljan
Laxness.
Ljósm./Hermóður Birgir Alfreðsson
Vill Háskóli Íslands að Íslendingar verði „margarine“ í smjörbúi og þjóðlíki í stað þjóðar?
Pétur Pétursson þulur