Morgunblaðið - 31.07.2004, Qupperneq 23

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 31. JÚLÍ 2004 23
Til leigu ca. 625 fm á jarðhæð - laust nú þegar.
Bjart og glæsilegt skrifstofuhúsnæði við Laugardal.
Falleg aðkoma, rólegt umhverfi og næg bílastæði.
Sér anddyri er í þennan eignarhluta, auk aðkomu í gegnum
glæsilega og mjög snyrtilega sameign sem er með
lyftuhúsi. Sameiginlegt glæsilegt mötuneyti.
Rýmið skiptist í móttöku, opin rými en einnig er
búið að stúka af skrifstofur og fundarherbergi.
Gólfefni eru parket og dúkur. Tölvulagnir eru í
öllu rýminu með aðgengi að sérstaklega útbúnu
tölvuherbergi í kjallara. Mjög miðsvæðis staðsetning.
Verð tilboð.
Nánari Uppl. veitir Kjartan
s. 5692030 eða 825 2030.
Bjart og glæsilegt skrifstofuhúsnæði
Laust nú þegar
Í MORGUNBLAÐINU hinn 20.
júní sl. birtist grein eftir Jónas
Bjarnason efnaverkfræðing undir
fyrirsögninni „Ábendingar og fyr-
irspurnir til Jóhanns
Sigurjónssonar“ þar
sem vakin er athygli á
áhugaverðri grein eftir
Esben M. Olsen o.fl.
sem birtist nýlega í
tímaritinu Nature. Þar
eru leiddar að því líkur
að val hafi átt sér stað á
einstaklingum sem
verða kynþroska ungir
að árum og smáir að
vexti í þorskstofnum
undan ströndum Kan-
ada fyrir hrun veiðanna
þar í byrjun síðasta áratugar. Jafn-
framt telja höfundar að vísbendingar
séu um að eftir að veiðibann tók gildi
hafi staða hraðvaxta og síðþroska ein-
staklinga í stofninum styrkst. Orðrétt
segir Jónas: „Þar sem mjög miklar
áreiðanlegar upplýsingar eru nú til
um úrkynjun þorsks og annarra fisk-
tegunda, jaðrar það við afglöp og of-
stærilæti að skoða það ekki með fullri
einurð og fordómaleysi.“
Undirritaður telur það ómaklegt
að láta sem sérfræðingar Hafrann-
sóknastofnunarinnar vilji ekki kanna
með opnum hug þær skýringar sem
vera kunna á ástandi þorskstofnsins
og annarra fiskstofna á Íslands-
miðum. Þvert á móti ber að fagna
skoðanaskiptum á borð við innlegg
Jónasar þótt ljóst sé að hvorki Jónas
né sérfræðingar Hafrannsóknastofn-
unarinnar séu óskeikulir í mati á
ástandi og eðli þorsks-
ins við strendur Ís-
lands. Á undanförnum
misserum hefur Haf-
rannsóknastofnunin
haft frumkvæði að því
að efla umræðu um
þessi mál og hefur þar
verið lögð sérstök
áhersla á að útskýra þá
óvissu sem óhjákvæmi-
lega fylgir niðurstöðum
um ástand og afrakstur
fiskistofna. Þar tel ég
ekki að „ofstærilæti“
hafi verið í fyrirrúmi heldur miklu
frekar áherslan á takmörk fræðanna.
Það er hins vegar svo að stað-
reyndirnar um „úrkynjun þorsks og
annarra fisktegunda“ liggja ekki eins
ljósar fyrir og ætla mætti af grein
Jónasar, a.m.k. hvað varðar Íslands-
mið. Þó svo að Hafrannsóknastofn-
unin hafi nýlega lagt fram gögn sem
benda til þess að meðalþyngd helstu
árganga í veiðistofni þorsks sé 6–7%
lægri en áætlað var á síðasta ári, þá
liggur einnig fyrir að þorskur er engu
að síður allvel haldinn víðast hvar við
landið, a.m.k. miðað við mælt holda-
far sem reyndist aðeins lítið eitt undir
meðaltali áranna 1993–2003. Af
fregnum frá fiskvinnslu að dæma,
virðist þorskurinn einnig vera í góð-
um holdum til vinnslu, sem bendir
ekki til mikils fæðuskorts. Lækkuð
meðalþyngd fer hins vegar saman við
minni skörun í útbreiðslu þorsks og
loðnu síðastliðin 2–3 ár og því liggur
beint við að álykta sem svo að að-
gengi þorsks að loðnu hafi skerst.
Minnkuð hlutdeild loðnu í fæðu
þorsks á síðasta ári er greinileg vís-
bending hér um þó enn sé töluvert í
að þorskurinn hafi fallið í sambæri-
lega þyngd og hann gerði við hrun
loðnustofnsins upp úr 1980.
Tilgátan um „úrkynjun þorsks“ við
strendur Íslands af völdum valbund-
inna veiða er engu að síður verðugt
rannsóknarefni. Rétt er að fram komi
að Hafrannsóknastofnunin og sam-
starfsaðilar hafa nú um nokkurt skeið
unnið að sérstökum athugunum á
breytingum á kynþroska ýsu, þorsks
og fleiri fisktegunda. Þó að nið-
urstöður liggi ekki enn fyrir skal upp-
lýst að vísbendingar eru um að óæski-
leg þróun geti hafa átt sér stað. Vel er
þekkt að veiðar með mismunandi
veiðarfærum velja fisk m.t.t. stærðar.
Hvort sem tilgátan um að valið hafi
gengið svo langt sem Jónas gefur í
skyn eður ei, þá liggur það í eðli máls-
ins að minnkuð sókn í þorskstofninn,
á ungum jafnt sem eldri fiski, eins og
Hafrannsóknastofnunin hefur ráð-
lagt á undanförnum árum, kæmi í veg
fyrir slíka þróun. Með hóflegri sókn
hefði ætlað ofval einstakra veið-
arfæra ekki getað komið til. Áhersla
stofnunarinnar á verndun stórfisks á
undangengnum misserum hefur jafn-
framt að markmiði að tryggja betur
en verið hefur hlutdeild stórþorsks á
hrygningarslóð, m.a. með takmörkun
á möskvastærð og svæðalokunum.
Einnig er unnið að því að rannsaka
hvort erfðasamsetning þorsks und-
anfarna áratugi hafi breyst, en þær
rannsóknir eru framhald athugana
stofnunarinnar sem leitt hafa í ljós
erfðafræðilega aðskildar stofnein-
ingar þorsks í kringum landið.
Það er langt í frá að einhlít skýring
liggi fyrir á afdrifum þorsks við
strendur Kanada og reyndar almennt
um þróun stofna þorsks á Norður-
Atlantshafi á undangengnum áratug-
um. Þessir hlutir eru í stöðugri skoð-
un, m.a. hjá Hafrannsóknastofn-
uninni, og er mikilvægt að
sérfræðingar stofnunarinnar fái
hvatningu og aðstoð til að takast á við
ögrandi viðfangsefni á þessu sviði.
Það er mikilvægt að efast ávallt um
niðurstöðuna því það örvar til frekari
rannsókna. Og ekki má einblína um of
á eina skýringu frekar en aðra. T.d.
mega ekki vangaveltur um hugs-
anlega úrkynjun í þorskstofni villa
okkur sýn um þá augljósu staðreynd,
að sókn í þorskstofninn við Ísland
hefur verið of mikil á undanförnum
áratugum. Einnig hafa miklar um-
hverfisbreytingar átt sér stað á Ís-
landsmiðum á undanförnum miss-
erum sem greinilega hafa veruleg
áhrif á samsetningu lífríkisins við
landið. Þetta kann að hafa áhrif á af-
drif þorskstofnsins og hlutfallslegan
styrk hans miðað við t.d. ýsustofninn.
Það skal að lokum ítrekað að þetta
stutta svar mitt við grein Jónasar, um
afar flókið mál, er ekki síst ætlað til
að undirstrika þá skoðun mína að um-
fjöllun um álitaefni á sviði fiskifræði
og veiðistjórnunar er afar mikilvæg. Í
því sambandi skal bent á að brenn-
andi spurningar varðandi haf- og
fiskifræðileg málefni hafa undanfarið
verið til umfjöllunar á opnum fyr-
irlestra- og umræðufundum á Haf-
rannsóknastofnuninni. Málstofan
hefur göngu sína á ný á haustmán-
uðum og er allt áhugafólk boðið vel-
komið enda um að ræða eitt mik-
ilvægasta hagsmunamál allra
Íslendinga – skynsamlega nýtingu
fiskistofnanna við landið.
Ábendingar og fyrirspurnir
varðandi ástand þorskstofnsins
Jóhann Sigurjónsson
svarar Jónasi Bjarnasyni ’… þetta stutta svarmitt við grein Jónasar,
um afar flókið mál, er
ekki síst ætlað til að
undirstrika þá skoðun
mína að umfjöllun um
álitaefni á sviði fiski-
fræði og veiðistjórnunar
er afar mikilvæg. ‘
Jóhann Sigurjónsson
Höfundur er forstjóri
Hafrannsóknastofnunarinnar.
Í FYRSTU grein laga um áfengi
nr. 75 frá 1998 segir: „Tilgangur
laga þessara er að vinna gegn mis-
notkun áfengis.“ Einn
liður í því, eins og fram
kemur í 20. grein sömu
laga, er að banna hvers
konar auglýsingar á
áfengi og einstökum
áfengistegundum. En
hver eru tengslin, ef
einhver eru, á milli
áfengisauglýsinga,
neyslu og misnotkunar
áfengis? Stuðla áfeng-
isauglýsingar að
áfengisneyslu ung-
menna?
Árið 1996 gerði
breski fræðimaðurinn Tim Ambler
úttekt á þeim rannsóknum sem
gerðar höfðu verið á tengslum
áfengisauglýsinga, neyslu og mis-
notkunar áfengis. Niðurstaða hans
var sú að rannsóknirnar gætu ekki
sýnt fram á orsakasamhengi milli
auglýsingaútgjalda og heildareft-
irspurnar eftir áfengi og þar með
ekki heldur að bann við áfeng-
isauglýsingum drægi úr heildar-
áfengisneyslu. Hlutverk áfeng-
isauglýsinga virðist því fyrst og
fremst vera að auka markaðs-
hlutdeild einstakra
áfengisvörumerkja á
kostnað annarra en
ekki að stækka heild-
armarkaðinn!
Árið 2001 birtu síðan
Jon P. Nelson og Dou-
glas J. Young nið-
urstöður viðamikillar
rannsóknar á tengslum
banns við áfeng-
isauglýsingum í ljós-
vakamiðlum og notk-
unar og misnotkunar á
áfengi. Rannsóknin
náði til 17 OECD-landa
(þar á meðal Danmerkur, Finn-
lands, Noregs og Svíþjóðar) og yfir
tímabilið 1977 til 1995. Í henni kem-
ur fram að ekki var almennt um töl-
fræðilega marktækan mun að ræða
á áfengisneyslu í þeim löndum sem
bönnuðu áfengisauglýsingar og
þeim sem gerðu það ekki.
Það sem kannski kom mest á
óvart í rannsókn Nelson og Young
var að í þeim tilfellum sem um töl-
fræðilega marktækan mun var að
ræða á áfengisneyslu eftir löndum
leiddi bann við áfengisauglýsingum
til aukinnar neyslu! Sama gilti um
misnotkun áfengis (dauðsföll vegna
skorpulifrar og umferðarslysa). Nið-
urstöður rannsóknarinnar benda, að
síðustu, til þess, að efnahags- og
menningarlegir þættir hafi meiri
áhrif á drykkjuvenjur en bann við
áfengisauglýsingum þótt bann kunni
að hafa áhrif á val neytenda á áfeng-
isvörumerkjum eða áfengisflokkum
(brennd vín, léttvín eða bjór).
En hvernig má þetta vera? Hlýtur
bann við því að auglýsa ekki að
draga úr sölu (og neyslu)? Er það
ekki markmiðið með áfengisauglýs-
ingum að auka sölu? Þeir sem eru
hlynntir banni við auglýsingum átta
sig ekki á því hvert meginhlutverk
þeirra fyrir vörumerki er eða hverju
þær geta áorkað. Í fyrsta lagi þá
hafa auglýsingar það hlutverk að sjá
neytendum fyrir upplýsingum sem
auðvelda þeim að taka ákvarðanir (í
þessu tilfelli hvort kaupa eigi þetta
áfengisvörumerkið eða hitt) en ekki
hvort yfir höfuð eigi að kaupa eða
neyta áfengis. Í öðru lagi geta aug-
lýsendur aukið virði vörumerkja
sinna með því að tengja jákvæða
huglæga þætti við þau t.d. í gegnum
ímyndarauglýsingar. Aðgreiningin
leiðir síðan aftur til þess að auglýs-
endur geta hækkað verðið á vörum
sínum sem aftur leiðir til minni
heildarneyslu áfengis. Og það er ein-
mitt þetta sem rannsókn Nelson og
Young bendir til að hafi gerst í þeim
löndum sem ekki bönnuðu áfeng-
isauglýsingar!
En hvað með þá gagnrýni að
áfengisauglýsingar stuðli að áfeng-
isneyslu ungmenna? Gagnrýnin
virðist grundvallast á þeirri skoðun
að ungt fólk verði frekar fyrir áhrif-
um auglýsinga en eldra fólk og sé
því auðveld bráð fyrir auglýsendur.
Með rannsóknum hefur aftur á móti
hvorki verið hægt að sýna fram á
bein tengsl milli auglýsinga og kaup-
hegðunar barna og unglinga né
tengsla þeirra og atferlis almennt. Í
samantekt á niðurstöðum slíkra
rannsókna í Svíþjóð, Belgíu, Hol-
landi og Bretlandi, sem Jeffery
Goldstein gerði árið 1999, kom í ljós
að engar rannsóknir hafa, á sann-
færandi hátt, sýnt fram á að auglýs-
ingar hafi áhrif t.d. á matarvenjur
barna eða unglinga eða notkun
þeirra á tóbaki og/eða áfengi eða að
þær hafi yfirleitt nokkur lang-
tímaáhrif á þau!
Því miður virðast margir halda að
hægt sé að leysa ýmis félagsleg
vandamál með því að banna auglýs-
ingar. Þeir hinir sömu virðast yf-
irleitt ekki hafa haft mikið fyrir því
að kynna sér nýjustu rannsóknir á
tengslum auglýsinga og þess fé-
lagslega vandamáls sem þeir ætla
sér að leysa með því að banna þær.
Ef rót vanda (í þessu tilfelli misnotk-
un áfengis) er ekki rétt skilgreind er
hætta á því að teknar séu rangar
ákvarðanir sem auka einungis á
vandann þegar til lengri tíma er lit-
ið. Bann við áfengisauglýsingum er
gott dæmi um slíkt.
Auglýsingar og áfengisneysla
Friðrik Eysteinsson fjallar
um auglýsingar á áfengi ’Því miður virðastmargir halda að hægt sé
að leysa ýmis félagsleg
vandamál með því að
banna auglýsingar. ‘
Friðrik Eysteinsson
Höfundur er rekstrarhagfræðingur,
lektor og sviðsstjóri markaðsgreina í
THÍ.