Morgunblaðið - 01.09.2004, Blaðsíða 8

FRÉTTIR
8 MIÐVIKUDAGUR 1. SEPTEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Við ætlum öll að fá eins og hann.
Skipulegar mælingarog rannsóknir á eld-ingum hafa farið
fram hér á landi frá árinu
1996, þegar átta stofnanir
hófu tilraunaverkefni á
þessu sviði. Nú standa tíu
stofnanir og fyrirtæki að
rannsóknarsamstarfinu,
en gengið var frá nýjum
samstarfssamningi til
fimm ára í maí í fyrra.
Mælingar eru einnig unn-
ar í samstarfi við erlendar
rannsóknastofnanir, þar á
meðal bresku veðurstof-
una. Í nýrri greinargerð
Samstarfsnefndar um
rannsóknir á eldingum er
fjallað um mælingar og
skráningu á eldingum á Íslandi og
á hafinu kringum landið.
Fjórar eldingamælistöðvar
gegna lykilhlutverki hér á landi.
Þrjár þeirra eru svokallaðar LLP,
„Lightning location and protect-
ion,“ stöðvar og eru þær staðsettar
á Syðri-Neslöndum við Mývatn,
Ásgarði í Dölum og í Reykjavík.
Þessar stöðvar nema rafsvið og
segulsviðssmell eldinga. Segul-
sviðsnemarnir eru stefnuvirkir og
skynja þá stefnu sem eldingin
kemur úr. Því þarf aðeins merki
frá tveim af þrem stöðvum á sama
tíma til að staðsetja eldingu. Þá er
ein svonefnd ATD (Arrival time
difference) stöð á Keflavíkurflug-
velli, í eigu bresku veðurstofunnar,
en hún er hluti af bresku kerfi sem
mælir eldingar um alla Evrópu.
ATD-mælir eldingar á öðrum en
LLP-tækin, en þar er um að ræða
nema sem nema rafsviðssmelli frá
eldingum. ATD-kerfið virðist þó
missa af sumum þrumuveðrum
hér á landi.
Árið 2003 keypti samstarfs-
nefndin fjóra ALDF (Advanced
lightning direction finder) eldinga-
nema af dönsku veðurstofunni og
er í greinargerð nefndarinnar
áætlað að þau tæki taki bráðlega
við af LLP-tækjunum sem eru frá
árinu 1980. Grundvallarmunurinn
á þessum mælitækjum felst í því
að ALDF-tækin eru nýrri og ná-
kvæmari í mælingum. Vænta veð-
urfræðingar nákvæmari niður-
staðna frá þessum nýrri tækjum,
en þau eru um tíu árum yngri en
eldri búnaðurinn.
Ólíkar tegundir eldinga
Þórður Arason, jarðeðlisfræð-
ingur hjá Veðurstofu, er með-
stjórnandi samstarfsnefndarinnar
og hefur hann unnið við rannsókn-
ir á þrumuveðrum hér við land
undanfarin ár. Segir hann í grund-
vallaratriðum um tvenns konar
þrumuveður að ræða á Íslandi,
annars vegar vetrarveður og hins
vegar sumarveður. Ólíkt flestum
öðrum stöðum eru vetrarveðrin
mun tíðari hér á landi, en þau
myndast með þeim hætti að mjög
kalt loft fer yfir hlýjan sjó og há-
reistir éljaklakkar myndast í kalda
loftinu. Eldingarnar verða í þess-
um skýjum vegna spennumunar
innan skýjanna og einnig vegna
spennumunar milli skýjanna og yf-
irborðs jarðar. Stærstu þrumu-
veðrin á sumrin virðast, að sögn
veðurfræðinga, ekki hafa þessa
tengingu við sjóinn, en þau mynd-
ast í hlýjum og rökum loftmössum
sem koma frá meginlandi Evrópu.
Árekstur við fjöll er stundum
kornið sem fyllir mælinn og hrind-
ir af stað þrumuveðri. Því myndast
gjarnan þrumuveður við fjöll á Ís-
landi.
Vetrarþrumuveður eru lang-
algengust á sunnan- og vestan-
verðu landinu þar sem éljaklakkar
hafa náð að vaxa í köldum loft-
massa yfir mun hlýrri sjó.
Þórður segir eðli eldinga vera
ólíkt eftir árstíðum. Í sumar-
þrumuveðrum séu eldingarnar lík-
ar því sem gerist í Evrópu. Vetr-
arþrumuveðrin eru algengari hér
á landi. Komið hefur í ljós að
straumstyrkur eldinganna er afar
ólíkur. Þannig eru vetrareldingar
mun kraftmeiri og hafa meiri
straum en sumareldingar. Hins
vegar eru vetrareldingarnar yfir-
leitt stakar á meðan sumarelding-
arnar koma fleiri saman. Þá koma
eldingar hvenær sem er sólar-
hringsins á veturna, en á sumrin
koma þær aðallega milli þrjú og
sex á daginn, þegar sólin hefur náð
að hita landið upp.
Mesta þrumuveðrið 1976
Ekki hefur orðið vart við neina
sérstaka aukningu í þrumuveðrum
undanfarin ár, þrátt fyrir hlýnandi
veðurfar og segja veðurfræðingar
erfitt að meta slíkt, enda sé breyti-
leiki í tíðni eldingaveðra töluvert
mikill milli ára. Sá breytileiki er
sagður yfirgnæfa þær langtíma-
breytingar sem kunna að leynast í
mæligögnum.
Á síðasta ári mældust um 500
eldingar hér á landi en gert er ráð
fyrir að allt að þúsund hafi slegið
niður. Á svæðinu kringum Ísland
slær um þúsund sinnum færri eld-
ingum niður á svipuðu landsvæði í
Þýskalandi og segir Þórður að
gróflega séu líkur á því að verða
fyrir eldingu hér á landi einn þús-
undasti af líkunum í Þýskalandi.
Eitthvert mesta þrumuveður
allra tíma hér á landi varð sumarið
1976, þegar stór hluti landsins log-
aði í þrumuveðrum. Stærsta
þrumuveður síðan mælingar hóf-
ust árið 1996 var níunda og tíunda
ágúst 2003 á miðhálendinu og náði
hámarki á Kili, en þá sló niður
a.m.k. 237 eldingum.
Fréttaskýring | Rannsóknir á eldingum
Engin aukning
merkjanleg
Eldingar eru heillandi og í senn ógnvekjandi.
Gríðarlegt afl á stuttum
tíma en lítil heildarorka

Menn hafa velt fyrir sér þeim
möguleika að virkja það afl sem
býr í eldingum, en það er erf-
iðleikum háð. Í fyrsta lagi eru
eldingar í meira lagi óútreikn-
anlegar. Í öðru lagi er orkan í
eldingum ekki mjög mikil í sjálfu
sér. Sú orka sem býr í eldingu
nægir til að láta ljósaperu loga í
mánuð. Hins vegar er aflið gíf-
urlegt þá míkrósekúndu sem eld-
ingin varir, eða álíka mikið og ef
öll orka allra fallvatna Íslands
væri virkjuð í einu.
svavar@mbl.is
Eldingar eru þúsund sinnum sjaldgæf-
ari hér á landi en á meginlandi Evrópu
Valhöll,
sími 588 4477
Ingólfur G. Gissurarson, logg. fast.
- www.valholl.is - Opið virka daga frá kl. 9-17.30.
Undanfarna 10 daga hefur Valhöll fasteignasala selt 15 ein-
býlishús, parhús og raðhús á Reykjavíkursvæðinu. Þess vegna
vantar okkur strax hús á söluskrá fyrir fjölmarga kaupendur að
eignum á verðbilinu 20-40 millj. með sterkar greiðslur í boði.
Hafið samband við sölumenn okkar, þá Bárð, 896 5221,
Ellert, 893 4477, Ingólf, 896 5222 eða Þórarinn, 899 1882.
Áratuga reynsla tryggir
fagleg vinnubrögð!
EINBÝLI - PARHÚS -
RAÐHÚS ÓSKAST STRAX
DORRIT Moussaieff heimsótti ál-
ver Alcan í Straumsvík í gær og
kynnti sér starfsemi fyrirtæk-
isins.
Hún fór í skoðunarferð um
svæðið ásamt Rannveigu Rist,
forstjóra Alcan á Íslandi, og
ræddi við starfsfólk álversins.
Á myndinni má sjá Dorrit,
Rannveigu og Guðbjart Þormóðs-
son, verkstjóra í kerskála álvers-
ins, ræða saman.
Morgunblaðið/Jim Smart
Forsetafrúin
heimsótti álverið
RITHÖFUNDASAMBAND Ís-
lands sendi í gær út ábendingu til
félagsmanna sinna þar sem vakin
er athygli þeirra á því að skilmálar
handritasamkeppni um víkingasögu
sem auglýst var í sl. viku eru mjög
frábrugðnir samningum og skilmál-
um sem gilda um höfundarrétt hér-
lendis.
Ragnheiður Tryggvadóttir fram-
kvæmdastjóri RSÍ sagði í samtali
við Morgunblaðið að skilmálarnir
væru frábrugðnir að því leyti að
með undirskrift samningsins afsal-
aði höfundur sér öllum ráðstöfunar-
rétti yfir hugmynd sinni eða sögu.
„Þetta samræmist í rauninni ekki
íslenskum höfundarlögum en vissu-
lega er mönnum frjálst að framselja
afnotarétt. Höfundarréttinn geta
menn hinsvegar ekki framselt og
því er þetta ekki í samræmi við ís-
lensk höfundarlög. Svona samning-
ar tíðkast í Bandaríkjunum og Kan-
ada en þetta er allt annars konar
samningur en íslenskir höfundar
eru vanir og við viljum einfaldlega
vekja athygli þeirra á því. Hvort
svona samningur stæðist gagnvart
íslenskum lögum ef á hann myndi
reyna treysti ég mér ekki til að
segja til um,“ sagði Ragnheiður
Tryggvadóttir.
Ragnar Aðalsteinsson hæstarétt-
arlögmaður, sem lengi hefur verið
lögfræðingur Rithöfundasambands-
ins, sagði í samtali við Morgunblað-
ið að höfundur gæti afsalað sér
ýmsum réttindum gagnvart verki
sínu og það væri ekki óalgengt að
kvikmyndaframleiðendur gerðu
miklar kröfur um ráðstöfunarrétt
yfir hugverkum höfunda. „Hins
vegar geta menn ekki afsalað sér
sæmdarrétti að fullu og það felur í
sér að skylt er að geta nafns höf-
undar og það má ekki breyta verk-
um hans á vafasaman hátt nema
með samþykki hans. Það er grund-
vallaratriði þó um flest önnur
ákvæði sé hægt að semja,“ segir
Ragnar Aðalsteinsson hrl.
Afsal á
ráðstöf-
unarrétti
Stjórn RSÍ varar við
skilmálum í keppni