Morgunblaðið - 01.09.2004, Blaðsíða 10

SKÝRSLA UM VIÐSKIPTAUMHVERFI
10 MIÐVIKUDAGUR 1. SEPTEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
BRJÓTI fyrirtæki gegn ákvæðum
samkeppnislaga eða skapi aðstæður
sem hafa skaðleg áhrif á samkeppni
eiga samkeppnisyfirvöld að hafa
heimild til að krefjast þess að fyrir-
tækið breyti skipulagi sínu. Í því get-
ur falist að skipta fyrirtækinu upp í
tvö eða fleiri fyrirtæki.
Þetta er meðal þess sem nefnd,
sem Valgerður Sverrisdóttir við-
skiptaráðherra skipaði um stefnu-
mótun íslensks viðskiptaumhverfis,
leggur til að fest verði í lög.
Nefndarmenn telja nauðsynlegt að
skerpa eftirlit með samkeppnishöml-
um á markaði, m.a. með því að gera
skipulag samkeppnisyfirvalda skil-
virkara og veita meira fjármagn til
þeirra. Jafnframt er lagt til að þau
verkefni er lúta að eftirliti með órétt-
mætum viðskiptaháttum og gagnsæi
markaðarins verði ekki unnin í sömu
stofnun og þau verkefni sem snúa
sérstaklega að samkeppnismálum.
Einnig er lagt til að samkeppnisyf-
irvöld fái víðtækari heimild til vett-
vangsrannsókna vegna samkeppnis-
eftirlits; bæði í fyrirtækjum og á
heimilum stjórnenda, framkvæmda-
stjóra eða annarra starfsmanna.
Ekki er lagt til að settar verði nein-
ar frekari skorður við því með hvaða
hætti fyrirtæki geti átt samstarf eða
hvernig eignatengslum þeirra eða
samstarfi eigenda megi vera háttað
umfram þær sem þegar eru í lögum
eða eru lagðar til og snúa að yfirtöku-
skyldu. Telur nefndin að samstarf
fyrirtækja sem starfa á ólíkum svið-
um eigi yfirleitt ekki að hafa áhrif á
samkeppni. Það sama megi segja um
eign eins fyrirtækis í öðru.
Í samræmi við reglur ESB
Samkvæmt gildandi lögum hafa
samkeppnisyfirvöld einungis heim-
ildir til að kveða á um atferlisbreyt-
ingar, þ.e. hegðun fyrirtækis á mark-
aði, til að stöðva brot gegn lögunum
og aðstæður sem hafa skaðleg áhrif á
samkeppnina. Segir í skýrslunni að
tillagan um að samkeppniseftirlit geti
krafist skipulagsbreytinga sé í sam-
ræmi við breytingar sem nýlega voru
gerðar á samkeppnisreglum Evrópu-
sambandsins og norskum samkeppn-
islögum.
Nefndin leggur til að samkeppnis-
yfirvöld geti beitt úrræðum bæði til
breytingar á atferli og skipulagi í
hlutfalli við það brot sem framið hef-
ur verið og nauðsynlegt telst til að
stöðva það í reynd. Þó verði einungis
heimilt að beita úrræðum til breyt-
ingar á skipulagi ef fullreynt þyki að
ekki sé fyrir hendi jafnárangursríkt
úrræði til breytingar á atferli. Í
skýrslunni segir að ef ágreiningur
rísi um beitingu þessa úrræðis komi
það ekki til framkvæmda fyrr en búið
sé að leysa úr ágreiningnum fyrir
dómstólum.
Sem dæmi um aðgerðir sem lagt er
til í skýrslunni að samkeppnisyfvöld
geti beitt til skipulagsbreytinga er
krafa um að eitt eða fleiri fyrirtæki
selji hlut sinn í fyrirtæki keppinaut-
arins ef aðilar í samkeppnishamlandi
samstarfi eigi hlut hver í öðrum. Þá
fellur það einnig undir skipulags-
breytingar að samkeppniseftirlit
krefjist þess að fyrirtæki sé skipt upp
í tvö eða fleiri fyrirtæki.
Nefndin telur þó ekki rétt að sam-
keppnisyfirvöld fái frjálsar hendur
við beitingu úrræðanna heldur þurfi
ákveðin og skýr skilyrði að vera fyrir
hendi til að hægt sé að beita þeim.
Fram kemur að beita verði heimild-
um mjög varlega því ella gætu afleið-
ingarnar orðið þveröfugar við það
sem stefnt sé að, þ.e. afskipti sam-
keppnisyfirvalda gætu dregið úr
samkeppni frekar en aukið hana
vegna þess að stór fyrirtæki haldi aft-
ur af sér í keppni um viðskiptavini.
Tvískipt eftirlit
Bent er á í skýrslu nefndarinnar að
Samkeppnisstofnun gegni nú sam-
kvæmt samkeppnislögum mjög fjöl-
þættu hlutverki og ýmis verkefni sem
henni hafi verið falin séu í höndum
annars konar stofnana í nágranna-
löndum. Nefndin telur eðlilegra að
ákvæði um eftirlit með óréttmætum
viðskiptaháttum og eftirlit með
gagnsæi markaðarins verði felld
brott úr samkeppnislögum og lögfest
með öðrum hætti. Þessi verkefni
verði í framhaldinu ekki unnin í sömu
stofnun og þau verkefni sem snúa
sérstaklega að samkeppnismálum.
Markmiðið yrði að gera eftirlit með
samkeppnishömlum skilvirkara.
Jafnframt þarf að einfalda stjórn-
sýslu samkeppnismála og skipulag
samkeppnisyfirvalda að mati nefnd-
armanna. Leggur nefndin til að sam-
keppnisráð, sem gegni lykilhlutverki
í stjórnsýslu samkeppismála, verði
lagt niður og verkefni ráðsins að
mestu falin samkeppniseftirliti sem
kæmi fram sem einn aðili. Nú geti
málsaðilar ekki flutt mál sitt fyrir
samkeppnisráði öðruvísi en í gegnum
Samkeppnisstofnun. Þessi tvískipt-
ing í stofnun og ráð skapi ákveðið
ójafnvægi milli málsaðila.
Samkvæmt þessu yrði skipuð fimm
manna stjórn yfir stofnun sem færi
með samkeppnismál og tæki að
nokkru leyti yfir verkefni samkeppn-
isráðs. Áfram verði hægt að áfrýja
ákvörðunum neðra stjórnsýslustigs
til áfrýjunarnefndar samkeppnis-
mála og að meðlimir áfrýjunarnefnd-
ar verði skipaðir af ráðherra eftir til-
nefningu Hæstaréttar.
Samkvæmt tillögunum á viðskipta-
ráðherra, sem fer með yfirstjórn
samkeppnismála á Íslandi, ekki að
hafa bein afskipti af stjórn sam-
keppniseftirlits. Því sé talið nauðsyn-
legt að sérstök stjórn fari með yfir-
stjórn þess og hafi eftirlit með
starfseminni. Slíkt fyrirkomulag hafi
gefist vel hjá Fjármálaeftirlitinu.
Víðtæk rannsóknarheimild
Nefndarmenn telja eðlilegt og
leggja til að samkeppnisyfirvöld á Ís-
landi fái sambærilegar heimildir til
Ekki lagt til að settar verði skorður á samstarf eða eignatengsl fyrirtækja
Skerpa á eftirlit með
samkeppnishömlum
Tvískipt eftirlit
Lagt til að þau verkefni er lúta
að eftirliti með óréttmætum við-
skiptaháttum og gagnsæi mark-
aðarins verði ekki unnin í sömu
stofnun og þau verkefni sem snúa
sérstaklega að samkeppnis-
málum. Veita þurfi meira fjármagn
til samkeppnisyfirvalda.
Fyrirtæki breyti skipulagi
Lagt er til að samkeppnisyf-
irvöldum verði veitt heimild til að
krefjast þess að fyrirtæki breyti
skipulagi sínu, m.a. með því að
skipta því upp, brjóti það sam-
keppnislög eða hafi skaðleg áhrif
á samkeppni.
Víðtækari
rannsóknarheimild
Lagt er til að samkeppnisyf-
irvöld fái ríkari heimildir til vett-
vangsrannsókna, þar á meðal á
heimilum, landsvæðum eða flutn-
ingatækjum í eigu stjórnarmanna,
framkvæmdastjóra og annarra
starfsmanna fyrirtækja.
Engin lög um hringamyndun
Nefndin leggur ekki til að settar
verði neinar frekari skorður við því
með hvaða hætti fyrirtæki geta átt
samstarf eða hvernig eigna-
tengslum þeirra eða samstarfi
eigenda má vera háttað umfram
þær sem þegar eru í lögum.
Birti skýrslur
Lagt er til að samkeppnisyf-
irvöld birti skýrslur um athuganir
m.a. á samkeppnis- og við-
skiptaháttum og stjórnunar- og
eignatengslum milli fyrirtækja og
grípi á grundvelli þeirra til aðgerða
til að stuðla að virkari samkeppni.
Helstu tillögur nefndarinnar
FRUMVÖRP sem byggjast á áliti
nefndar um stefnumótun íslensks við-
skiptaumhverfis verða væntanlega
kynnt almenningi á næstu þremur til
fjórum vikum. Í framhaldinu verða
þau formlega lögð fram á Alþingi.
Kom þetta m.a. fram í máli Valgerðar
Sverrisdóttur viðskiptaráðherra á
blaðamannafundi í gær, er hún ásamt
Gylfa Magnússyni, dósent við Há-
skóla Íslands og formanni nefndar-
innar, kynnti skýrslu nefndarinnar.
Samkvæmt upplýsingum Morgun-
blaðsins er stefnt að því að afgreiða
frumvörpin frá Alþingi fyrir jól.
Valgerður sagði í upphafi fundarins
að leikreglurnar í viðskiptalífinu
þyrftu að vera skýrar og sanngjarnar.
„Það kemur alltaf betur og betur í ljós
að það þarf skýrar reglur um við-
skiptalífið,“ sagði hún og bætti því við
að það viðhorf væri almennt ríkjandi í
hinum vestræna heimi. „Leikreglurn-
ar þurfa að vera skýrar og sanngjarn-
ar. Ég legg áherslu á að markaðurinn
er til fyrir almenning en ekki fyrir
forstjórana og fyrirtækin. Aukin upp-
lýsingagjöf er sjálfsögð og aukinn
réttur hluthafa er ekki íþyngjandi
fyrir fyrirtækin.“
Valgerður sagði að vinna við frum-
vörp, sem byggjast á skýrslunni, væri
þegar hafin. „Það verður ábyggilega
heilmikið samræmi milli frumvarpa
og skýrslu,“ sagði hún aðspurð.
Skynsamlegar tillögur
Valgerður var m.a. spurð út í til-
lögur nefndarinnar varðandi sam-
keppniseftirlit, en nefndarmenn
leggja til að það fari fram á tveimur
stöðum. Sagði hún tillögurnar skyn-
samlegar en tók fram að ekki væri
ljóst á þessu stigi hvernig þær yrðu
útfærðar nákvæmlega. Hugsanlega
væri hægt að færa umrædd verkefni
til annarrar stofnunar en Samkeppn-
isstofnunar, þ.e. þannig að ekki þyrfti
að koma nýrri stofnun á fót. „Það er
almennt ekki vinsælt í þjóðfélaginu að
fjölga stofnunum,“ sagði hún.
Leikreglur séu skýr-
ar og sanngjarnar
Morgunblaðið/Árni Torfason
Fyrir fólkið Valgerður Sverrisdóttir viðskiptaráðherra leggur áherslu á að markaðurinn sé til fyrir almenning en
ekki fyrir forstjórana og fyrirtækin. Gylfi Magnússon, formaður nefndarinnar, segir tillögur hennar ekki beinast
gegn einstökum fyrirtækjum.
TILLÖGUM nefndar um stefnumót-
un íslensks viðskiptaumhverfis er
ekki beint gegn einstökum fyrir-
tækjum, segir Gylfi Magnússon, dós-
ent við Háskóla Íslands, og formaður
nefndarinnar. Skýrsla hennar var
kynnt á blaðamannafundi í gær.
Meðal þess sem hún leggur til er
að stjórnarformanni hlutafélags
verði ekki heimilt að taka að sér önn-
ur störf fyrir félagið en þau sem falla
undir eðlileg störf stjórnarformanns.
Stjórn félagsins geti þó falið for-
manni að vinna einstök verkefni fyr-
ir stjórnina.
Þegar Gylfi var spurður út í þessa
tillögu í gær sagði hann: „Ég held að
það sé ekki rétt að líta á þetta út frá
einstökum fyrirtækjum vegna þess
að þessi tillaga okkar er í raun og
veru angi af miklu stærri breytingu
sem er að verða um allan heim, og
kannski sérstaklega í Evrópu.“
Breytingin, sem hann vísar til, snýst
um að skilja á milli framkvæmda-
stjórnar og félagsstjórnar fyrir-
tækja. „Reyndar er þessi þróun
komin styttra á veg í Bandaríkjun-
um, en þar hefur mjög verið gagn-
rýnt ef framkvæmdastjóri og stjórn-
arformaður er sami maðurinn.“
Ítrekaði Gylfi því að fyrrgreind til-
laga nefndarinnar væri ekki til kom-
in vegna einhverra tiltekinna at-
burða eða fyrirtækja á Íslandi. „Það
er hún alls ekki. Orðalagið er fengið
úr dönskum hlutafélagalögum en
hugsunin er almennt viðurkennd
miklu víðar.“ Sú hugsun væri jafn-
framt að ryðja sér til rúms í lögum
og reglum víða um heim. Inntur eftir
því hvort fyrirtæki hér á landi þyrftu
að breyta skipulagi sínu, verði um-
rædd tillaga nefndarinnar lögleidd,
sagðist hann ekki geta sagt til um
það á þessari stundu. „Það mun þó
án efa koma fyrir í einhverjum til-
fellum.“
Ekki beint gegn
einstökum
fyrirtækjum
Í JANÚAR skipaði Valgerður Sverr-
isdóttir, iðnaðar- og viðskiptaráð-
herra, nefnd um stefnumótun ís-
lensks viðskiptaumhverfis sem
meðal annars var ætlað að taka fyrir
hvernig bregðast mætti við aukinni
samþjöppun í viðskiptalífinu og með
hvaða hætti þróa ætti reglur þannig
að það væri skilvirkt og nyti trausts.
Nefndina skipuðu: Gylfi Magn-
ússon, dósent við Háskóla Íslands,
sem var formaður, Guðrún Helga
Brynleifsdóttir, hdl. og rekstrarhag-
fræðingur, Illugi Gunnarsson, að-
stoðarmaður forsætisráðherra, Orri
Hauksson, framkvæmdastjóri, Páll
Magnússon, aðstoðarmaður iðn-
aðar- og viðskiptaráðherra, Stefán
Svavarsson, löggiltur endurskoð-
andi og Þórdís J. Sigurðardóttir,
framkvæmdastjóri stjórnendaskóla
Háskólans í Reykjavík.
Í inngangi skýrslu nefndarinnar
segir að nefndarmenn hafi setti sér
það markmið að koma með tillögur
sem myndu auka skilvirkni íslensks
viðskiptalífs, auka traust á því og
ýta undir öfluga samkeppni fyr-
irtækja, viðskiptavinum þeirra og
hluthöfum til hagsbóta. Farið var ít-
arlega yfir margvíslega þætti ís-
lensks viðskiptaumhverfis með hlið-
sjón af skipunarbréfi nefndarinnar
og sérstaklega skoðað hvort sam-
anburður við önnur lönd benti til
þess að gera mætti betur á Íslandi.
Vilja auka skilvirkni viðskiptalífsins
● ÁLIT nefndar viðskiptaráðherra um
íslenskt viðskiptaumhverfi má nálg-
ast í heild sinni á vef iðnaðarráðu-
neytisins, idnadarraduneyti.is.
Skýrslan í heild
á vefnum
♦♦♦