Morgunblaðið - 01.09.2004, Blaðsíða 45

MENNING
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 1. SEPTEMBER 2004 45
Í LUNDÚNUM er starfrækt ein
elsta tónlistarhátíð í Evrópu; Proms-
hátíðin, sem lengstum var kennd við
hljómsveitarstjórann Henry Wood,
en nú við Breska útvarpið, BBC, sem
hefur alla þræði skipulags og list-
rænnar stjórnunar í hendi sér.
Proms-hátíðin er haldin ár hvert, frá
miðjum júlí fram í miðjan september,
og aðalvettvangur tónleika er Royal
Albert Hall, en jafnframt eru haldnir
tónleikar undir berum himni í Hyde
Park og víðar. Í ár eru 74 tónleikar á
hátíðinni, flestir helgaðir sinfónískri
tónlist. Kammertónlist, djass og aðr-
ar tegundir tónlistar eiga þó sinn sess
á hátíðinni líka.
Doug Buist er ungur maður, en
hefur þegar mikla reynslu af skipu-
lagningu og markaðssetningu Proms-
hátíðarinnar í starfi sínu sem tón-
leikaþróunarstjóri hennar. Helstu
verkefni hans eru að sjá til þess að
markmiðum hátíðarinnar sé sinnt
með reisn, og um leið að hún dafni og
haldi áfram að höfða til þess fjölda
sem hún gerir – og fleiri til.
„Höfuðmarkmið hátíðarinnar er að
hún sé aðgengileg öllum, og falli aldr-
ei í það far að verða of sértæk. Þegar
Henry Wood var að koma Proms-
hátíðinni á legg á sínum tíma var
strax reynt að höfða sérstaklega til
þeirra efnaminni, sem höfðu fá tæki-
færi til að hlusta á sígilda tónlist. Mið-
inn kostaði aðeins skilding, og um-
gjörð tónleikanna var mjög óformleg
og frjálsleg.“
Þetta fyrirkomulag skapaði
Proms-tónleikunum strax miklar vin-
sældir. Í Albert Hall, þar sem hátíðin
hefur verið frá því á stríðsárunum, er
stór sætalaus almenningur í miðjum
hringlaga salnum, næst sviði og flytj-
endum. Miða á það svæði er ekki
hægt að panta eða kaupa fyrirfram,
þeir kosta bara fjögur pund, eða inn-
an við 500 kr.
Nóg pláss fyrir alla
„Við leggjum mikla áherslu á að
auglýsa að það sé aldrei uppselt á
Proms, og að það sé alltaf nægt pláss
fyrir alla sem vilja koma. Þetta kann
að hljóma öfugsnúið á tímum mark-
aðshyggju. Að minnsta kosti 1.500
miðar í stæðin eru aldrei seldir fyrr
en rétt fyrir tónleika, og stemmn-
ingin sem skapast í kringum þetta;
margfræg biðröð og frjálslegt and-
rúmsloftið á miðju gólfinu, beint fyrir
framan hljómsveit, hafa gert Proms-
hátíðina einstaka í huga fólks. Í
venjulegum tónleikahúsum eru dýr-
ustu sætin á besta stað, en vegna
rýmisins í Albert Hall eru það þeir
sem minnst borga sem njóta besta
staðarirns. Við vitum nú, að það er
fjöldi manns sem fer alla jafna ekki á
tónleika, en kemur á Proms, vegna
þess hve andrúmsloftið er vinsam-
legt. Þetta teljum við mjög mikilvægt
í þeirri viðleitni okkar að laða að nýja
áheyrendur og um leið yngra fólk.“
Þótt BBC hafi um árabil sent út á
rás 3 alla tónleika hátíðarinnar, og
sýnt marga þeirra í sjónvarpi, hefur
það lítið dregið úr tónleikasókn að
sögn Buists. Hann segir þá stemmn-
ingu og ímynd sem tekist hafi að
skapa kringum tónleikana frekar
hvetja fólk til að koma en hitt. „Við
finnum fyrir því að fólk sem sér tón-
leikana í sjónvarpi vill næst koma og
vera á staðnum, þótt það sé meiri fyr-
irhöfn en að sitja í þægindum heima í
stofu. Náið samstarf við BBC tel ég
haf gengið svo vel sem raun ber vitni
vegna þess að hugsjónin um Proms-
hátíðina féll strax svo vel að hug-
sjónum og markmiðum BBC sem eru
að upplýsa, mennta og skemmta. Það
er nákvæmlega þetta sem Proms-
hátíðin gerir líka. Í huga margra eru
Proms-hátíðin og BBC eitt, og ég tel
að hvorugt gæti verið án hins. Þetta
helst í hendur, en útvarpið hefur þó
þá yfirburði að það metnaðarfulla
tónleikaprógramm sem boðið er upp
á nær til enn fleiri áheyrenda en ella
væri. BBC leggur höfuðáherslu á að
allir tónleikar séu sendir út í beinni
útsendingu, þótt þeir séu líka end-
urteknir í dagskránni síðarmeir.“
Djörf stefna en þó jafnvægi
Því er stundum haldið fram að ekki
þýði að bjóða óreyndum hlustendum
erfiða og krefjandi tónlist, og því
hlýtur sú spurning að vakna hvort
áherslan á að ná til þess almennings
sem alla jafna sækir ekki tónleika
hafi ekki áhrif á listræna stefnu
Proms-hátíðarinnar. „Að vissu marki
þarf hátíðin að taka mið af þessu. Þó
finnst mér að tekist hafi með af-
brigðum vel að móta djarfa listræna
stefnu, sem nýtur þess að í henni ríkir
þó jafnframt mjög gott jafnvægi. Við
erum hér með tónleika sem við köll-
um Uppáhald þjóðarinnar, þar sem
flutt er tónlist sem við vitum að er
mjög, mjög vinsæl. Á þá tónleika
kemur fólk jafnvel til að heyra í lif-
andi flutningi þá tónlist sem það á
kannski heima á safndiskum. En við
erum líka með tónleika með erfiðari
verkum og með nýjum verkum, því
það hefur alltaf verið aðalsmerki
Proms-hátíðarinnar að panta ný verk
hjá tónskáldum. Oftast reynum við að
skipuleggja hverja tónleika þannig að
þar sé bæði lítið þekkt og forvitnileg
tónlist, og svo eitthvað sem fólk þekk-
ir betur. Þetta gerum við án þess að
slá af þeirri kröfu að um úrvalsmúsík
sé að ræða, flutt af bestu flytjendum
sem völ er á.“
Doug Buist lýsir prógrammstefnu
Proms-hátíðarinnar þannig að fyrir
tónleikagestinn eigi tónleikaupplif-
unin að vera eins konar ferðalag. „Við
viljum að fólk geti komið á tónleika
hvenær sem er, upplifað eitthvað
spennandi og skemmtilegt, en jafn-
framt heyrt eitthvað sem ögrar því að
einhverju leyti eða vekur forvitni og
kveikir áhuga á að koma aftur. Þess
vegna verður efnisskrá hverra tón-
leika að vera ákaflega vel saman sett,
og í það verk leggjum við mikinn
metnað. Það sem mér hefur alltaf
fundist eitt það besta við Proms-
hátíðina er það að þegar við erum
með tónleika þar sem nýleg eða lítt
þekkt verk eru í öndvegi, þá eru þeir
áheyrendur sem þá tónleika sækja
ekki síður áhugasamir og þakklátir
en þeir sem koma að hlusta á tónleika
með vinsælu verkunum. Það er auka-
atriði að þá tónleika sækja kannski
bara tvö þúsund manns meðan fimm
þúsund manns sækja hina.“
Og hvað skyldu svo herlegheitin
kosta. Jú, sjö milljónir punda, eða um
910 milljónir króna – tæpan milljarð.
Helmingur fjárins er tekjur af miða-
sölu, en BBC leggur til hinn helming-
inn. Hátíðin er ekki styrkt af op-
inberu fé, öðru en því sem BBC
leggur henni til, en þar á bæ er litið á
þann útlagða kostnað sem kaup á
dagskrárefni – sem er að mati Dougs
Buists meira að segja ódýrt dag-
skrárefni miðað við annað. „Þar fara
hagsmunir Proms og BBC saman aft-
ur. Hér er ekki talað um það að dýrt
sé að halda Proms. Þetta er svo aug-
ljóslega beggja hagur. Hátíðin nýtur
mikillar almannahylli, sem BBC hef-
ur átt stóran þátt í að efla.“
Tónlist | BBC Proms-hátíðin haldin í 110. sinn með 74 tónleikum í Albert Hall
Ekki talað um að dýrt
sé að halda Proms
Morgunblaðið/Dagur Gunnarsson
Doug Buist við höfuðstöðvar BBC.
Stríðið í Írak – sem enn sér ekkifyrir endann á – virðist ætlaað verða jafn umdeilt og Víet-
namstríðið. Fræði-, blaða- og lista-
menn hafa brugðist við bröltinu með
einum eða öðrum hætti og hefur
framlag andófs- og baráttumannsins
Michaels Moores verið hvað mest
áberandi, þá aðallega heimild-
armynd hans Fahrenheit 9/11.
Þekktasti stríðsfréttaritari heims,
hin kornunga Åsne Seierstad frá
Noregi (já, hún er ekki nema 31
árs!), hefur nú
lagt lóð sín á
vogarskálarnar
en út er komin á
vegum Máls og
menningar bók
hennar 101 dagur í Bagdad í þýð-
ingu Ernu G. Árnadóttur. Seierstad
varð heimsfræg fyrir bókina Bóksal-
ann í Kabúl sem út kom í fyrra þar
sem hún lýsir veru sinni í Afganistan
um það leyti er Bandaríkjamenn
réðust inn í landið og flæmdu hina
lítt þokkuðu talibanastjórn frá völd-
um. Seierstad þykir hafa einstakt
lag á því að miðla því sem er að ger-
ast hjá almenningi í umróti stríðs;
lýsingar hennar eru raunsæjar og
stingandi en um leið litaðar af sam-
kenndinni sem hún hefur í garð þess
sem í gangi er.
Bókin 101 dagur í Bagdad fylgir
svipuðum formerkjum og sú fyrri en
nú er Seierstad stödd í Bagdad. Þar
var hún er Bandaríkjamenn hófu
sprengjuárásirnar í mars á síðasta
ári.
Þrátt fyri ungan aldur á Seierstad
tíu ára reynslu að baki sem stríðs-
fréttaritari og staðhæfir hún að hún
hafi aldrei lent í jafn erfiðum að-
stæðum og úti í Írak.
Þá vinnur Seierstad um þessar
mundir að leikriti í samvinnu við
leikkonuna og leikskáldið Rebekku
Karijord eins og greint var frá um
helgina, byggðu á Bóksalanum í
Kabúl. Kannski endar þetta með
kvikmynd?
  
Það hefur vonandi farið framhjásem fæstum að í dag verður
Þjóðminjasafn Íslendinga loksins
(loksins!) opnað eftir að hafa verið
lokað alltof lengi, þjóðinni til háð-
ungar er mér næst að segja. Ég gef
Þorgerði Katrínu, háttvirtum
menntamálaráðherra, tvo þumla
upp fyrir að sigla þessu loksins í
höfn en safnið er búið að vera lokað í
ein sex ár. Íslendingum þykir gaman
og gott að stæra sig af sögu sinni og
fróðleiksfýsn og því í raun merkilegt
að þetta mikilvæga safn skuli hafa
verið óstarfhæft í allan þennan tíma.
Það þarf auðvitað ekki að fjölyrða
um gildi svona safnrekstrar. Vissu-
lega gat það verið óljóst þegar mað-
ur var yngri og ferð á safnið var mér
síst gleðiefni þegar ég var við
grunnskólanám. Ég fullyrði hins
vegar í dag (kominn á fertugsald-
urinn!) að safn sem þetta er þeim
sem landið byggja – og eiga eftir að
byggja það – algerlega ómetanlegt.
Svo að það sé hægt að sigla þessari
blessuðu skútu okkar farsællega
áfram er nauðsynlegt að uppsöfnuð
þekking og reynsla aldanna sé okk-
ur aðgengileg. Því að af þessu lær-
um við og byggjum á nýjar lausnir.
Opnun Þjóðminjasafnsins ber því að
fagna og megi safnið verða opið eins
lengi og þetta farsælda Frón tórir.
Bagdad/Þjóð-
minjasafnið
’Seierstad þykir hafaeinstakt lag á því að
miðla því sem er að ger-
ast hjá almenningi í um-
róti stríðs; lýsingar
hennar eru raunsæjar
og stingandi …‘
AF LISTUM
Arnar Eggert
Thoroddsen
arnart@mbl.is