Morgunblaðið - 11.09.2004, Page 10

FRÉTTIR
10 LAUGARDAGUR 11. SEPTEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
UNNSTEINN Beck,
hæstaréttarlögmaður
og fyrrverandi borgar-
fógeti í Reykjavík, lést
á Landspítalanum við
Hringbraut 29. ágúst
síðastliðinn á nítugasta
aldurári.
Unnsteinn fæddist á
Sómastöðum í Reyðar-
fjarðarhreppi í Suður-
Múlasýslu 27. nóvem-
ber 1914, sonur
hjónanna Hans Jakobs
Beck og konu hans
Mekkin Jónsdóttur.
Unnsteinn varð
stúdent frá Menntaskólanum í
Reykjavík árið 1937 og lauk lög-
fræðiprófi frá Háskóla Íslands árið
1943. Hann varð héraðsdómslög-
maður árið 1952 og hæstaréttarlög-
maður árið 1980.
Unnsteinn var
fulltrúi hjá borgarfóg-
etanum og borgar-
dómaranum í Reykja-
vík frá 1944–51. Hann
varð tollgæslustjóri
hjá tollstjóranum í
Reykjavík 1951 og var
jafnframt skipaður yf-
irmaður tollgæslu ut-
an Reykjavíkur frá
1957. Hann var skip-
aður borgarfógeti í
Reykjavík árið 1965
og gegndi því starfi til
ársins 1979 að honum
var veitt lausn frá
embætti. Rak eftir það eigin mál-
flutningsskrifstofu í Reykjavík.
Kona Unnsteins er Anna G. Beck
og eignuðust þau þrjá syni.
Útför Unnsteins hefur farið fram
í kyrrþey að ósk hins látna.
Andlát
UNNSTEINN BECK
Í BÓKINNI, Frá kreppu til þjóðarsáttar, sem
nýlega kom út, rekur Guðmundur Magnússon
sagnfræðingur sögu Vinnuveitendasambands
Íslands (VSÍ) frá stofnun þess 1934 til ársins
1999 þegar sambandið rann inn í Samtök at-
vinnulífsins (SA). Hann segir menn hafa haft
áhuga á að sú hlið kjarabaráttunnar, sem sneri
að vinnuveitendum, kæmist á framfæri, mönn-
um hafi í raun fundist vanta nokkuð upp á það.
Er þetta í fyrsta sinn sem kjarabaráttan hér á
landi er könnuð og rakin frá sjónarhóli atvinnu-
rekenda.
Guðmundur segir framkvæmdastjórn VSÍ
hafa tekið ákvörðun um það, þegar samtökin
hafi verið lögð niður, að láta rita sögu þeirra
með það í huga að svara þeirri spurningu hvaða
þjóðfélagslega árangri samtökin hafi náð og
hver hafi orðið áhrif þeirra á 65 ára ferli.
Lítið fjallað um kjarabaráttu
frá sjónarhóli atvinnurekenda
Spurður um upphaf samtakanna segir Guð-
mundur: „Heildarsamtök vinnuveitenda voru
stofnuð 1934 í miðri kreppunni en fram til þess
höfðu vinnuveitendur ekki haft með sér nein
skipulögð almenn samtök.
Verkalýðshreyfingin hafi hins vegar verið
skipulögð í Alþýðusambandi Íslands frá árinu
1916. Auðvitað voru til einstök atvinnurekenda-
félög en ekki nein heildarsamtök sem fengust
sameiginlega við það verkefni að gera kjara-
samninga eða glíma við önnur verkefni kjara-
baráttunnar.“
Guðmundur segir sagnfræðinga hafa fjallað
talsvert um sögu verkalýðshreyfingarinnar og
einstök verkalýðsfélög. „Við eig-
um miklar upplýsingar um það
og sjónarhorn verkalýðsforingj-
anna. Um hitt, hvernig kjarabar-
áttan horfði við atvinnurek-
endum, höfum við haft minni
vitneskju. Þess vegna þótti mér
áhugavert að takast á við þetta
verkefni. Framlag bókarinnar
felst einmitt í því að skoða sögu –
sem í höfuðatriðum er auðvitað
vel þekkt: Íslandssaga 20. aldar,
stjórnmálasagan, efnahagssagan,
saga kjarabaráttunnar – út frá
heimildum í skjalasafni vinnu-
veitenda og út frá munnlegum
heimildum úr röðum vinnuveit-
enda. Það er það nýja í verkinu,“
segir Guðmundur.
Hann segir ýmislegt for-
vitnilegt hafa komið fram við
þessa skoðun á gögnum sem eng-
inn annar fræðimaður hafi rann-
sakað áður.
Alger óöld á vinnumarkaði
„Það sem ég tel einna markverðast er að eftir
að Vinnuveitendasambandið var stofnað tókst
þeim að gerbreyta vinnubrögðum og leikreglum
á vinnumarkaði hér á landi. Hér var alger óöld á
þessu sviði á kreppuárunum, verkföll hófust án
minnsta fyrirvara, það voru engar reglur um
það með hvað hætti ætti að semja um kaup og
kjör, það voru engar reglur um starfsemi verka-
lýðsfélaga o.s.frv. Þetta skaðaði atvinnulífið og
olli því að vinna féll stundum niður
fyrirvaralaust, jafnvel hjá fyr-
irtækjum sem ekki áttu í kjaradeil-
um. Þessi óregla á vinnumarkaði
var meira áhyggjuefni atvinnurek-
enda á þessum árum en deilan um
það hvert kaupgjaldið skyldi vera.“
Guðmundur segir þetta ástand
hafa verið nokkuð einkennilegt
vegna þess að hin Norðurlöndin,
sem Íslendingar hafi borið sig sam-
an við, hafi strax í lok 19. aldar
komið sér upp samskiptakerfi milli
vinnuveitenda og verkalýðsfélaga
og um leið skapað frið á vinnu-
markaði, þ.e.a.s. frið í þeim skiln-
ingi að samdar hafi verið leik-
reglur, leikreglur sem menn hafi
farið eftir. Ástandið hér hafi ekki
síst verið undarlegt í ljósi þess að
Íslendingar hafi á þessum tíma
sótt margar fyrirmyndir til Dan-
merkur og Svíþjóðar en hafi hins
vegar ekki gert það að því er snerti vinnumark-
aðinn.
„Forystumenn vinnuveitenda,“ segir Guð-
mundur, „spurðu sig: hvernig er vinnumark-
aðurinn á Norðurlöndunum og af hverju getum
við ekki haft hann með svipuðu sniði hér? Í
þessu efni hafði einn maður öðrum fremur for-
ystu en það var fyrsti framkvæmdastjóri Vinnu-
veitendasambandsins, Eggert Claessen, sem
var snjall og atorkusamur maður. Hann fór ut-
an og kynnti sér þessi mál á vegum Vinnuveit-
endasambandsins og skrifaði um þau viðamikla
skýrslu. Í kjölfarið beitti Vinnuveitenda-
sambandið sér fyrir því gagnvart Alþýðu-
sambandinu að koma á þessum norrænu
reglum og norrænum vinnubrögðum en mætti
strax miklum efasemdum, tómlæti eða jafnvel
andstöðu frá forystumönnum verkalýðshreyf-
ingarinnar.“
Sundurþykkja innan
verkalýðshreyfingarinnar
Guðmundur segist telja eina höfuðskýringu
þessa hafa verið að verkalýðshreyfingin hafi
verið mjög pólitísk á þessum tíma, það hafi verið
viðsjár innan hennar, sundurþykkja og deilur
milli jafnaðarmanna og kommúnista sem hafi
gert það að verkum að hinir hófsamari innan
hreyfingarinnar hafi ekki getað brugðist við er-
indi Vinnuveitendasambandsins eins og sam-
herjar þeirra á Norðurlöndum höfðu áður gert.
Framgangi málsins hafi því seinkað vegna
þessa. Engu að síður hafi vinnulöggjöfin loks
verið sett árið 1938, m.a. fyrir frumkvæði rík-
isstjórnar Alþýðuflokks og Framsóknarflokks.
„En í öllum höfuðatriðum,“ segir Guð-
mundur, „var sama hugsun og fyrirmynd í þess-
ari vinnulöggjöf og í tillögunum sem Vinnuveit-
endasambandið hafði sett fram. Því verður ekki
á móti mælt að vinnulöggjöfin komst á fyrir
frumkvæði Vinnuveitendasambandsins. Það er
hið stóra framlag þess til þess að skapa nýtt
andrúmsloft í þjóðfélaginu undir lok kreppuár-
anna,“ segir Guðmundur. Hann rekur síðan
þróun kjarabaráttunnar og sögu VSÍ allt til árs-
ins 1999 í samhengi við efnahags- og stjórn-
málasögu tímabilsins og kemur því víða við.
Saga Vinnuveitendasambands Íslands 1934–1999 nýkomin út í bók
Guðmundur Magnús-
son: „Því verður ekki á
móti mælt að vinnulög-
gjöfin komst á fyrir
frumkvæði Vinnuveit-
endasambandsins.“
Áttu frumkvæði að vinnulöggjöfinni
FRAMKVÆMDUM við nýtt hótel í
Aðalstræti 16 miðar vel og er hús-
ið á undan áætlun að sögn Ólafs
Torfasonar hótelhaldara. Ráðgert
er að opna það síðari hluta mars-
mánaðar 2005 en formleg opnun
verður 1. apríl nk. Hefur hótelið
fengið nafnið Hótel Reykjavík –
Centrum.
Að sögn Ólafs er öllum frágangi
að utanverðu lokið og er nú unnið
að því að ganga frá lóð.
Þeir sem gengið hafa fram hjá
hótelinu hafa þóst sjá í því gömul
kennileiti. Ólafur segir að við
byggingu hússins hafi verið tekið
mið af tveimur gömlum bygg-
ingum sem þarna stóðu, samkomu-
húsinu Fjalakettinum og Upp-
sölum, en Uppsalir
var vinsæll veitingastaður ára-
tugum saman auk þess sem húsið
var notað til íbúðar. Á suðaust-
urhorni Uppsala var turn, skreytt-
ur timburútskurði, sem setti mik-
inn svip á götuhornið og er nýja
hótelbyggingin skreytt samskonar
turni.
Höfuðból ungra gáfumanna
Magnús Árnason snikkari reisti
húsið, sem var þrílyft timburhús,
árið 1902 og lét rífa Davíðshús
sem þar stóð á undan en Sigurður
Guðmundsson málari hafði búið
þar síðustu æviár sín. Uppsalir
þóttu í eina tíð höfuðból ungra
gáfumanna og var staðurinn sótt-
ur af mönnum eins og Tómasi
Guðmundssyni, Halldóri Laxness,
Sigurði Einarssyni,
Guðmundi Hagalín og
Jóhanni Jónssyni.
Veitingarekstri var
hætt í húsinu löngu
síðar og var húsið rifið
1969 og hefur lóðin
staðið auð þar til nú.
Í Reykjavík - sögu-
staður við Sund eftir
Pál Líndal segir að
Tómasi Guðmundssyni
hafi sagst svo frá:
„Venjulega fórum við
að loknum kennslu-
tíma niður á kaffihúsið
Uppsali, sem þá var
mikill samkomustaður
ungra menntamanna
og stundum slógust
fleiri í hópinn […] Þá bar margt á
góma og trúað gæti ég því að við
hefðum stundum mátt hafa eitt-
hvað hægara um okkur. Ég man
að roskinn verslunarstjóri sem
borðaði á Uppsölum tók sig til og
skrifaði stutta blaðagrein þar sem
hann bar sig upp undan okkur
þessum ungu mönnum sem gengju
við broddstaf, þættust vera skáld
og hefðu skoðanir á öllu milli him-
ins og jarðar. Ég býst við að þetta
hafi verið eina ritgerðin sem mað-
urinn skrifaði um dagana.“
Hótel Reykjavík –
Centrum opnað 1. apríl
Uppsalir árið 1964 en þar var áður kaffihús.
Morgunblaðið/Golli
Framkvæmdir við nýja hótelið á mótum Aðalstrætis og Túngötu eru á undan áætlun.
Svipar til Upp-
sala og Fjalakatt-
arins sem stóðu
áður á lóðinni
Ljósmynd/Kvosin - byggingarsaga miðbæjar Rvk.
BOB Brown, þingmaður Græna
flokksins á ástralska þinginu, mót-
mælti Kárahnjúkavirkjun á blaða-
mannafundi sem hann efndi til í
Sydney, en þar er nýlokið alþjóð-
legri orkuráðstefnu á vegum Al-
þjóðaorkuráðsins, sem m.a. fulltrú-
ar Landsvirkjunar sækja. Fram
kemur í fréttatilkynningu um fund-
inn að erindi Íslendinga á ráðstefnu
Alþjóðaorkuráðsins hafi borið yf-
irskriftina „Sjálfbær kynslóð og
orkunýting“, en Brown telur hátta-
lag Íslendinga ekki bera vott um að
þeir séu svo meðvitaðir um sjálf-
bærni í orkumálum og beindi þeirri
spurningu til Landsvirkjunar og Al-
coa hvernig hægt væri að rökstyðja
það að „eyðilegging á víðernum og
villtu dýralífi geti talist vera sjálf-
bær?“
Á blaðamannafundinum, sem
sagt er frá á heimasíðu Græna
flokksins í Ástralíu, gagnrýndi
Brown Alcoa harðlega fyrir að
leggjast gegn því að Ástralir full-
gildi Kyoto-bókunina á sama tíma
og þeir haldi því fram að vatnsafls-
virkjanir dragi úr losun gróður-
húsalofttegunda. Þingmaðurinn
sagði Alcoa gera sig sekt um
hræsni í mál-
flutningi, enda
losni mikið magn
gróðurhúsaloft-
tegunda úr uppi-
stöðulónum á
borð við Hálslón,
þar sem mikið
gróið land fari
undir vatn. Bob
Brown sagði Al-
coa gera út á „græna ímynd“, en
vildi fyrirtækið í raun berjast fyrir
sjálfbærri framtíð ætti það að
breyta stefnu sinni varðandi Kyoto-
bókunina og draga sig út úr fram-
kvæmdum þeim sem kalla á Kára-
hnjúkavirkjun.
Brown var og ómyrkur í máli
gagnvart íslenskum stjórnvöldum
sem hann segir haga sér líkt og
stjórnvöld í Tasmaníu gerðu á sín-
um tíma þegar áform voru uppi um
stíflu í Franklin-ánni þar. Hann
sagði að hlaupið væri eftir þörfum
orkufreks iðnaðar, orkan seld á
lágu verði, á sama tíma og eyðilagð-
ir væru möguleikarnir á tærri,
grænni framtíð, sem fólgin væri í
ósnortinni náttúru, landslagi og víð-
erni.
Kárahnjúkavirkjun
mótmælt í Sydney
Bob Brown