Morgunblaðið - 11.09.2004, Blaðsíða 32

UMRÆÐAN
32 LAUGARDAGUR 11. SEPTEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
UNDANFARIN ár og áratugi
hefur vaxið auðug flóra tónlistar-
skóla um allt land. Sumir bjóða al-
menna tónlistarmenntun, en aðrir
sérhæfa sig í ákveð-
inni tegund tónlistar
eða hljóðfæra. Í flest-
um sveitarfélögum er
hægt að fá grunn-
menntun á algengustu
hljóðfærin, en eftir
því sem menntunin
verður sérhæfðari og
nemandinn er lengra
kominn, fækkar kost-
unum.
Skólar á borð við
Söngskólann í
Reykjavík og FÍH
veita sérhæfða
menntun á framhalds-
og háskólastigi sem fæst ekki í
öðrum sveitarfélögum. Þangað
hafa nemendur, víðs vegar af land-
inu, sótt nám sitt allt frá stofnun
skólanna. Nú er þó svo komið að
einungis Reykvíkingar geta verið
öruggir um að fá að stunda þar
tónlistarnám þegar komið er á
framhaldsstig.
Samkvæmt lögum um fjárhags-
legan stuðning við tónlistarskóla
eiga sveitarfélög að greiða
kennslukostnað tónlistarskóla.
Lengi vel greiddi Reykjavíkurborg
kennslukostnað allra nemenda í
viðurkenndum tónlistarskólum
sem störfuðu í Reykjavík. Haustið
2003 ákvað borgin hins vegar að
hætta að styrkja þá nemendur sem
ekki búa í Reykjavík, og skyldi nú
hvert sveitarfélag styrkja sína
nemendur. Sveitarfélögin brugðust
ekkert sérstaklega vel við þessum
skyndilegu aukaútgjöldum, en
samþykktu þó að greiða fyrir nám
á grunn- og miðstigum.
Tónlistarnám skiptist, sam-
kvæmt námskrá, í grunnstig, mið-
stig, framhaldsstig og háskólastig.
Framhaldsstig og háskólastig vilja
sveitarfélögin meina að ríkið eigi
að styrkja, enda sjái það um rekst-
ur framhaldsskóla og háskóla. Rík-
ið, hins vegar, styrkir eingöngu
háskólastig tónlistarskólanna.
Framhaldsstigin falla þar í póli-
tíska glufu, og nemendurnir eru
vandalausir, þurfi þeir að sækja
nám sitt á milli sveitarfélaga.
Hvert sveitarfélag vill láta nægja
að greiða fyrir sína
eigin tónlistarskóla.
Söngskólinn í
Reykjavík hefur starf-
að í yfir 30 ár, og býr
því yfir áratuga
reynslu í menntun
söngvara. Þar starfa
tugir færra kennara,
sem margir hverjir
hafa átt mikilvægan
þátt í uppbyggingu
óperumenningar í
landinu.
Frá náttúrunnar
hendi eru engar tvær
raddir eins, og því
hentar sami kennarinn alls ekki
öllum nemendum. Því er mikilvægt
að geta valið sér kennara eftir
þörfum síns hljóðfæris, og stund-
um þurfa nemendur að skipta um
kennara eftir því sem röddin
þroskast. Hvergi á landinu er jafn
auðugur brunnur
hæfileikaríkra og reynslumikilla
kennara og í Söngskólanum í
Reykjavík, enda er skólinn þekkt-
ur út fyrir landsteinana fyrir vel-
gengni nemenda sinna, sem ár eft-
ir ár ljúka samræmdum
alþjóðlegum prófum með afburða-
einkunnir.
Í FÍH voru það margir helstu
brautryðjendur djasstónlistarinnar
á Íslandi sem af hugsjón sinni
byggðu upp metnaðarfullt og sér-
hæft nám.
Þessir tveir skólar eru eingöngu
dæmi um menntun sem eingöngu
er hægt að sækja til Reykjavíkur.
Þó svo hægt væri að bjóða upp á
sambærilega menntun í öðrum
sveitarfélögum, þá væri það ákaf-
lega óhagkvæmt. Nemendur í
hverri grein eru of fáir, og kostn-
aður við námsbrautirnar of mikill.
Eftirspurnin stæði einfaldlega ekki
undir slíku framboði.
Fyrir ári síðan reyndu sveit-
arfélögin að fá ríkið til að greiða
fyrir framhaldsstigin, en sam-
þykktu þó að greiða námið á með-
an ríkið afgreiddi málið. Síðan hef-
ur málið farið einhverja hringi í
kerfinu, og er nú aftur komið á
sama reit og þá.
Mánudaginn 6. september hitt-
ast Samtök sveitarfélaga á höf-
uðborgarsvæðinu á fundi þar sem
meðal annars verður reynt að
ákveða hvort styrkja eigi nem-
endur til tónlistarnáms á fram-
haldsstigi á milli sveitarfélaga. Ef
sveitarfélögin ákveða að neita að
styrkja námið, eiga nemendurnir
tvo kosti: Að hætta við námið sem
þeir hafa lagt svo mörg ár og
mikla vinnu í, eða að flytja sig og
sína frá bæjarfélaginu sem þeir
búa í og ólust ef til vill upp í.
En hvaða ákvörðun sem sveit-
arfélögin taka á þessum fundi er
ljóst að hún verður eingöngu til
bráðabirgða. Hún verður ekki
lausn á deilunni. Ríkið og sveit-
arfélögin verða að setjast niður
saman og komast að niðurstöðu
sem tryggir tónlistarnemum
áframhaldandi nám á sitt hljóðfæri
án tillits til heimilisfangs. Annað
væru hreinir átthagafjötrar.
Hvernig þætti framhalds-
skólanemum úr Kópavogi að eiga
eingöngu aðgang að MK? Að geta
ekki sótt sérhæft nám sem finnst í
skólum eins og Iðnskólanum í
Reykjavík, Verslunarskóla Íslands
og Fjölbraut í Breiðholti? Slíkt
þætti algjörlega óásættanlegt við
upphaf 21. aldar, þegar litið er á
jafnrétti til náms sem sjálfsögð
mannréttindi á Íslandi. Eiga þá
slíkir fjötrar virkilega að fá að
binda tónlistarnema?
Átthagafjötrar
tónlistarnema
Dagbjört Jónsdóttir
fjallar um tónlistarnám ’En hvaða ákvörðunsem sveitarfélögin taka
á þessum fundi er ljóst
að hún verður eingöngu
til bráðabirgða. ‘
Dagbjört
Jónsdóttir
Höfundur er tónlistarnemi.
HAUSTIÐ gengur í garð. Skólar
taka til starfa eftir frábært sumar.
Fjöldi nema sem unnið hafa við
umönnun aldraðra
hefja nám á ný.
Í Morgunblaðinu
29. febrúar 2004 var
sagt frá niðurstöðum
rannsóknar Vinnueft-
irlits ríkisins sem gerð
var meðal starfs-
manna í öldrunarþjón-
ustu. Kristinn Tóm-
asson yfirlæknir segir
að niðurstöður sýni að
starf í öldrunarþjón-
ustu sé „bæði slítandi
og þögult starf sem
ekki sé mikið fjallað
um“.
Þjónusta og umönnun aldraðra
er líka gefandi, lærdómsrík og afar
mikilvæg. Hún er í raun trún-
aðarstarf og starfsmenn eiga mikla
þökk skilið, meiri virðingu og betri
kjör.
Á 9. áratug síðustu aldar sagði
Sigurveig Sigurðardóttir, fé-
lagsráðgjafi og lektor, eitt sinn við
mig: „Hér á öldrunarlækningadeild
Landspítalans við Hátún hafa þeir
Þór Halldórsson yfirlæknir og Ár-
sæll Jónsson læknir unnið frábært
brautryðjendastarf. Þeim er ljóst
að öll störf í öldrunarþjónustu
skipta máli, ekki síst þeirra sem
eru í nánum tengslum daglangt við
hina sjúku.“
Jóna Eggertsdóttir,
yfirfélagsráðgjafi á
öldrunarsviði Land-
spítala – háskóla-
sjúkrahúss á Landa-
koti, sem unnið hefur
um árabil í öldr-
unarþjónustu, sagði
eitt sinn við mig:
„Sjúkraliðar og ófag-
lærðir starfsmenn sem
inna af hendi þýðing-
armikið starf, oft mjög
erfitt og lýjandi, með
lág laun að auki þarfn-
ast aukins stuðnings,
þakklætis og mikillar virðingar.“
Nefndir starfsmenn öldr-
unarþjónustu eru oftast í hvað nán-
ustum tengslum og snertingu við
hina öldruðu sjúku. Líði sjúkling-
um illa heyra þessir starfsmenn
það fyrstir af öllum. Verði þeir fyr-
ir áfalli eru það oft þessir starfs-
menn sem heyra fyrstir um sorg
þeirra og hjartasár.
Starfsmenn í öldrunarþjónustu
hljóta miklar þakkir fyrir þeirra
þýðingarmikla starf. Starf þeirra
og þjónusta þarf sífellt að vera í
brennidepli. Með fjölgun aldraðra
og hækkandi aldri þurfum við
fleira gott fólk með skarpa sýn á
framtíðina og háleitar hugsjónir.
Sjúkraliðafélagið, Efling stétt-
arfélag og fleiri aðilar hafa á und-
anförnum árum unnið sleitulaust
að málefnum starfsmanna í öldr-
unarþjónustu, boðið upp á menntun
og endurmenntun, og komið á fót
félagsliðabraut í fjölbrautarkerfi
skólanna.
Enn á ný er auglýst eftir starfs-
mönnum í öldrunarþjónustu, þol-
inmóðum, skilningsríkum starfs-
mönnum með gott hjartalag. Starf
þeirra er ómetanlegt. Það er of lítið
fjallað um störf þeirra.
Aldraðir þurfa svo sannarlega á
þeim að halda.
Þökk sé þeim sem
annast aldraða
Þórir S. Guðbergsson fjallar
um málefni aldraðra ’Enn á ný er auglýsteftir starfsmönnum í
öldrunarþjónustu, þol-
inmóðum, skilnings-
ríkum starfsmönnum
með gott hjartalag.‘
Þórir S. Guðbergsson
Höfundur er félagsráðgjafi
og kennari.
UNDANFARNA áratugi hafa
byggðamál mikið verið rædd hér-
lendis. Stjórnmálamenn hafa lýst
gildi þess að halda landinu í byggð
og verulegum fjár-
munum af almannafé
hefur verið varið til
verkefna sem eyrna-
merkt hafa verið
þessum málaflokki.
Eigi að síður hefur
allan þennan tíma
verið stöðugur fólks-
flótti af landsbyggð-
inni til þéttbýlisins á
suðvesturhorni lands-
ins og er nú svo kom-
ið tæplega 2⁄3 lands-
manna búa á
höfuðborgarsvæðinu.
Hvað hefur brugðist í
byggðastefnunni?
Hvers vegna flytur
fólkið? Er hér um
óæskilega þróun að
ræða sem sporna ber
gegn eða eru þetta
eðlilegar samfélags-
breytingar sem ekki
verða stöðvaðar? Á að
slá skjaldborg um val-
in svæði eins og Eyja-
fjarðarsvæðið og Mið-
Austurland en láta
önnur eiga sig? Eru
svæði eins og Vest-
firðir dæmd til að fara
í eyði? Þessum spurn-
ingum stöndum við
frammi fyrir sem þjóð
og þurfum að svara.
Vaxtarbroddar í
nútímasamfélagi
Í sumar var haldin hátíðin „Berum
höfuðið hátt“ á Ísafirði sem vest-
firsk ungmenni stóðu fyrir með
glæsibrag. Einkenni þessarar
metnaðarfullu hátíðar var frjó um-
ræða um menningu, nýsköpun,
rannsóknir og menntamál. Með
bjartsýni og jákvæðni horfir unga
fólkið á Vestfjörðum til þeirra þátta
sem munu ráða lífskjörum okkar
Íslendinga til framtíðar.
Það er ljóst að störfum í frum-
framleiðslu, s.s. landbúnaði og sjáv-
arútvegi, mun fækka á komandi ár-
um. Ekkert fær breytt þeirri þróun
sem knúin er áfram af tækni-
framförum og kröfu um aukna hag-
kvæmni. Allt of lengi höfum við trú-
að því að náttúruauðlindir okkar
muni endalaust geta staðið undir
aukinni velferð, meiri hagsæld og
fleiri störfum. Það er ekki svo. Auð-
legð þjóða fer ekki eftir því hvort
þær hafi yfir miklum eða litlum
náttúruauðlindum að ráða. Nútíma-
samfélagið byggir á þeirri auðlind
sem er mikilvægari öllum öðrum en
það er mannauðurinn. Hugvit og
þekking fólksins sem landið byggir
mun ráða kjörum okkar í framtíð-
inni.
Atvinnulíf okkar mun þannig á
næstu árum í sífellt vaxandi mæli
byggjast á þekkingarstarfsemi og
þjónustu. Þar munu ný störf verða
til og þar mun mesta verðmæta-
sköpunin verða. Efnahagslega
byggja hins vegar tvær þjóðir þetta
land. Höfuðborgarbúar annars veg-
ar þar sem þrífst fjölbreytt at-
vinnulíf þekkingarsamfélagsins og
síðan landsbyggðin sem byggir sína
tilveru fyrst og fremst á frumfram-
leiðslu. Að óbreyttu mun at-
vinnuþróun næstu ára því styrkja
enn stöðu borgarsamfélagsins á
suðvesturhorninu og um leið
þrengja meira að hinum dreifðu
byggðum landsins.
Áhrif borgríkisins
Reykjavíkursvæðið hefur síðast-
liðna öld þróast sem kraftmikil og
framsækin höfuðborg landsins. Nú
er svo komið að staða höfuðborg-
arsvæðisins er orðin svo afgerandi
að öll önnur byggðarlög standa
höllum fæti í varnarbaráttu sem
víða virðist harla vonlítil.
Í Reykjavík er miðstöð opinberr-
ar stjórnsýslu. Þar eru flest stærri
fyrirtækin staðsett, þar er miðstöð
fjármála og viðskipta og þá er höf-
uðborgin í þriðja lagi
menntunarleg miðstöð
landsins. Þar eru flest-
ir framhaldsskólanna
og þar eru háskólarnir
nær allir.
Þetta eru vaxt-
arbroddar nútíma-
samfélagsins. Þar sem
þekkingin og þjónustan
eru, þangað leitar fjár-
magnið og fólkið: Frá
landsbyggðinni til suð-
vesturhornsins. Upp-
bygging svæðisbundins
stóriðnaðar er góðra
gjalda verð, en mun
ekki til langframa
vinna gegn þessari
þróun eða verða dreif-
býli landsins til bjarg-
ar.
Upplýsinga-
samfélagið
Í samfélagi nútímans
liggja hins vegar mikil
sóknarfæri fyrir landið
allt. Upplýsingabylt-
ingin hefur skapað þá
stöðu að aðgengi að
upplýsingum er nú
nánast hið sama hvar
sem er, óháð stað eða
stund. Bifröst í Borg-
arfirði hefur sama að-
gengið að upplýsingasamfélaginu
og Shanghæ eða París. Aukið að-
gengi að upplýsingum hefur skapað
þær forsendur sem þarf til að
byggja upp háskóla í Norðurárdal,
á Hólum, og á Akureyri. Á þessum
stöðum er nú unnið metnaðarfullt
skólastarf sem skapar fjölda nýrra
starfa á landsbyggðinni með bein-
um eða óbeinum hætti.
Á sama hátt nýta nú alþjóðleg
fyrirtæki upplýsingatæknina til að
dreifa stjórnsýslu sinni, framleiðslu
og þjónustu frá Evrópu og sér-
staklega Bandaríkjunum til landa
eins og Indlands og Kína þar sem
vinnuafl er ódýrara. Ný tækni
skapar þannig forsendur sem gera
kleift að sinna þörfum viðskiptavina
Microsoft í Bandaríkjunum fyrir
tölvuþjónustu og tækniráðgjöf frá
Indlandi. Hérlendis er opinber
stjórnsýsla hins vegar aðallega
bundin við póstnúmer 101 og engar
sýnilegar horfur á breytingum þar
á!
Breytta byggðastefnu
Raunhæf nútímaleg byggðastefna
þarf að nýta þau tækifæri sem
þekkingarsamfélagið skapar. Við
þurfum að hætta að tala um sköpun
starfa í stjórnsýslu og opinberri
þjónustu um landið allt og fram-
kvæma slíkt þess í stað. Við þurfum
að setja aukinn kraft í uppbyggingu
menntunar og rannsókna á lands-
byggðinni. Við þurfum að horfa til
þess að nýta kosti upplýsinga-
samfélagsins til framtíðarvaxtar og
bættra lífsgæða fyrir alla þegna í
þessu landi, hvar sem þeir búa.
Áframhaldandi uppbygging sam-
félags okkar sem borgríkis er
kostnaðarsöm þróun sem hægt er
að snúa við með þeim möguleikum
sem tækniþróun nútímans hefur
skapað. Áframhaldandi fólksfækkun
mun skerða lífsgæði og efnahags-
lega stöðu þeirra sem á lands-
byggðinni búa en um leið leggja sí-
fellt meiri fjárhagslegar álögur á
höfuðborgarbúa til að halda uppi
dreifbýlinu, samgöngum þar og lág-
marksþjónustu. Slíkt er óþarfi. Nú
er þörf á nýjum lausnum, nýrri
hugsun og nýrri von.
Land eða
borgríki?
Runólfur Ágústsson fjallar um
vaxtarbrodda samfélagsins
Runólfur Ágústsson
’Áframhaldandiuppbygging
samfélags okkar
sem borgríkis er
kostnaðarsöm
þróun sem hægt
er að snúa við
með þeim
möguleikum
sem tækniþróun
nútímans hefur
skapað. ‘
Höfundur er rektor
Viðskiptaháskólans á Bifröst.