Morgunblaðið - 12.09.2004, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 12. SEPTEMBER 2004 33
Saddam Hussein einstakur að því leyti
að honum yrði ekki haldið í skefjum og
hann myndi nota hvert tækifæri til að
myrða Bandaríkjamenn án tillits til
þess hvaða afleiðingar það gæti haft
fyrir hann eða land hans. Í öðru lagi
hefði Hussein lagt Al-Qaeda lið og
jafnvel aðstoðað við árásirnar á
Bandaríkin 11. september 2001. Í
þriðja lagi væri Hussein við það að
komast yfir kjarnorkuvopn. Í fjórða
lagi ætti hann efna- og sýklavopn, sem
hægt væri að nota með hryllilegum
hætti gegn Bandaríkjamönnum heima
fyrir eða bandarískum hermönnum í
Mið-Austurlöndum. „Nánast engin af
fullyrðingum stjórnarinnar stóðst
skoðun og upplýsingar, sem koll-
steyptu þeim öllum voru aðgengilegar
bæði utan og innan Bandaríkjastjórn-
ar áður en stríðið hófst,“ skrifar Kauf-
mann. „Engu að síður endurtóku emb-
ættismenn stjórnarinnar ítrekað
aðeins öfgakenndustu fullyrðingar um
ógnina og kæfðu gögn um hið gagn-
stæða.“
Kaufmann spyr hvers vegna banda-
rískum stjórnvöldum hafi tekist þetta
og veltir fyrir sér hvort í þessu tilfelli
hafi skapast einstakar kringumstæður
vegna 11. september og því sé um
undantekningu að ræða, eða hvort
draga megi almennar ályktanir af
þessari reynslu.
Ýkjur
og ógnir
„Það er sérstaklega
mikilvægt að átta sig
á takmörkum þess
hversu langt sé hægt
að ganga í að ýkja ógnina vegna þess að stjórn
Bush hefur tekið upp kenninguna um fyr-
irbyggjandi stríð sem miðað við fyrri stefnu
varðandi stríð eykur verulega líkurnar á því að
Bandaríkin taki þátt í stríðsævintýrum af ýms-
um toga,“ skrifar hann.
Í grein sinni hrekur Kaufman röksemdir
Bush-stjórnarinnar lið fyrir lið. Hann segir að
fyrri hegðun Saddams Husseins beri því síður
en svo vitni að þar væri á ferð óútreiknanlegur
brjálæðingur sem tæki rakalausa áhættu. Því
hefði verið hægt að halda honum í skefjum án
stefnubreytingar en Bush hefði tekist að snúa
umræðunni upp í það að nauðsynlegt væri að
fara í fyrirbyggjandi stríð til að bregðast við
ógninni sem af honum stafaði. Engar sönnur
hafi verið færðar á það að tengsl hafi verið
milli Al-Qaeda og Husseins. Stjórn hafi sagt að
tvennt væri til vitnis um það, annars vegar að
hryðjuverkamaðurinn Mohammed Atta, sem
flaug fyrri vélinni, sem flogið var á turnana í
New York 11. september, hefði hitt íraskan
leyniþjónustumann í Prag, hins vegar að Abu
Musab al-Zarqawi, leiðtogi hryðjuverkasamtak-
anna Al-Tawhid, hefði fengið skól í Írak og
væri milliliður stjórnar Husseins og Al-Qaeda.
Bæði bandaríska alríkislögreglan, FBI, og
leyniþjónustan, CIA, komust að þeirri niður-
stöðu að fundur Atta hefði sennilega aldrei átt
sér stað og hann hefði ekki einu sinni verið í
Prag umræddan dag. Engu að síður endurtók
Dick Cheney þessa fullyrðingu hvað eftir ann-
að. Í september 2003 dró Bush þó til baka full-
yrðingar stjórnarinnar um að Írakar hefðu ver-
ið viðriðnir hryðjuverkin 11. september. Þá
bendi ekkert til þess að Zarqawi hafi verið í
samstarfi við stjórn Husseins. Zarqawi hélt til
á slóðum Kúrda í norðurhluta Íraks og þar
hafði Hussein lítil ítök. Í þokkabót starfaði
hann með samtökum í Írak sem höfðu að mark-
miði að steypa Hussein. Hins vegar bendir ým-
islegt til þess að Zarqawi sé í tygjum við Al-
Qaeda og hafi leitað til þeirra eftir aðstoð til að
berjast gegn hersetuliði Bandaríkjamanna í
Írak.
Kaufmann segir að með fullyrðingum sínum
2002 og 2003 um að Írakar hefðu endurvakið
kjarnorkuvopnaáætlun sína hafi stjórn Bush
horft framhjá því að engar vísbendingar voru
um að Írakar gætu auðgað úran eða komið sér
upp getunni til þess í fyrirsjáanlegri framtíð.
Samkvæmt gögnum CIA hefðu Írakar þurft
fimm ár í viðbót og lykilaðstoð að utan og
samkvæmt bandaríska varnarmálaráðuneytinu
myndu þeir í fyrsta lagi ná því eftir fimm ár og
jafnvel aldrei eftir því hvort viðskipta-
þvingunum hefði verið haldið áfram eða ekki.
Til vitnis um kjarnorkuvopnaáætlun Íraka
lögðu Bandaríkjamenn fram að Írakar hefðu
reynt að flytja inn álrör sem aðeins hentuðu
þeim sem væru að framfylgja kjarnorkuáætlun.
Þegar stjórnvöld héldu þessu fram höfðu sér-
fræðingar CIA, orkumálastofnunar Bandaríkj-
anna og utanríkisráðuneytisins hins vegar þeg-
ar komist að þeirri niðurstöðu að sönn-
unargögnin styddu ekki þessa túlkun. Al-
þjóðakjarnorkumálastofnunin (IAEA) benti
einnig á að mjög ósennilegt væri að þessi rör
hentuðu til notkunar í skilvindur, sem Banda-
ríkjamenn héldu því fram að ætti að nota þær
í, en væru hins vegar ákjósanleg til smíði
sprengna sem Írakar hefðu notað í 15 ár. Þá
hefðu Írakar pantað 120 þúsund stykki sem
væri sýnu meira en nokkurn tímann þyrfti að
nota til að auðga úran en hentuðu til fram-
leiðslu sprengna fyrir stórskotalið. Kaufmann
bendir einnig á að eftir að hafa fengið að skoða
aðstæður í Írak í fjóra mánuði frá desember
2002 til mars 2003 hafi IAEA getað takið af
nánast allan vafa um að engin kjarnorkuvopna-
áætlun væri fyrir hendi.
Enginn vafi
heldur fullvissa
Stjórn Bush hélt því
fram að Írakar ættu
miklar birgðir af
efna- og sýklavopn-
um og framleiddu stöðugt meira. Kaufmann
segir að í ljósi fullyrðinga um að Írakar væru
við það að komast yfir kjarnorkuvopn hefðu
fullyrðingar um ógnina af efna- og sýklavopn-
um ekki skipt sköpum, í það minnsta ekki í
ljósi þeirrar eyðileggingar sem Hussein hefði
getað valdið Bandaríkjamönnum. Stjórnin hafi
heldur ekki útskýrt hvernig það að ráðast inn í
Írak myndi draga úr þeirri hættu sem Banda-
ríkjamönnum stafaði almennt af slíkum vopn-
um þar sem vitað væri að fjöldi ríkja ýmist
ætti slík vopn, eða gæti komið sér þeim upp
með hraði, þar á meðal ríki sem hefðu gert
meira til að aðstoða hryðjuverkamenn en Írak-
ar. „Þessar staðhæfingar skiptu fremur máli
við að renna stoðum undir fullyrðingar stjórn-
arinnar um að innilokunarstefna dygði ekki til
að koma í veg fyrir að Hussein kæmi sér upp
gereyðingarvopnum vegna þess hvað sannan-
irnar um kjarnorkuógnina voru veikar,“ segir
hann. Engar vísbendingar hafa fundist um
efna- eða sýklavopn eftir stríðið en eins og
Kaufmann bendir á er mun auðveldara að fela
búnað til að framleiða slík vopn, en kjarn-
orkuvopn, þannig að erfiðara var að segja til
um það með vissu fyrir stríðið hvort Írakar
ættu efna- og sýklavopn eða væru að framleiða
þau. Hins vegar hafi liðsmenn Bush aldrei
gengist við því að nokkur vafi léki á því að
þessi vopn væri að finna í Írak þótt leyniþjón-
usta varnarmálaráðuneytisins hefði sent frá sér
skýrslu þar sem sagt var að ekki væru „neinar
áreiðanlegar upplýsingar um að stjórn Íraks
búi yfir sýkla- eða efnavopnum.“ „Við vitum að
Saddam Hussein er staðráðinn í því að geyma
gereyðingarvopn sín og staðráðinn í því að búa
til fleiri,“ sagði Colin Powell. Bush sagði í mars
2003, sama mánuði og ráðist var inn í Írak, að
vitað væri að Írakar flyttu efna- og sýklavopnin
til á hálfs til eins sólarhrings fresti. Donald
Rumsfeld varnarmálaráðherra sagði: „Við vit-
um hvar þau eru. Þau eru á svæðinu í kringum
Tíkrít og Bagdad og eitthvað þar fyrir austan,
vestan, sunnan og norðan.“ Stjórnin hafi aldrei
lagt fram trúverðug gögn um að efna- og
sýklavopn væru í Írak, en trúverðugasta til-
raunin hefði verið ræða Colins Powells hjá ör-
yggisráði Sameinuðu þjóðanna 5. febrúar 2003.
Þar sýndi hann myndir af bifreiðum, sem hann
sagði að í væru rannsóknarstöðvar til að búa til
sýklavopn. Sérfræðingar hefðu hins vegar
dregið þessar fullyrðingar í efa og eftir að
Hussein var steypt af stóli hefðu tveir bílar lík-
ir þeim, sem lýst var í ræðu Powells, fundist. Í
þeim hefðu verið gasrafalar til að blása í veð-
urkönnunarbelgi.
Markaðstorgið
brást
Kaufmann kemst að
þeirri niðurstöðu að
fimm þættir hafi ráð-
ið úrslitum um það að
markaðstorg hugmyndanna brást í aðdraganda
Íraksstríðsins. Í fyrsta lagi hafi stjórn Bush
tekist að beina umræðunni í nýjan farveg
þannig að hún hætti að snúast um að halda
Saddam Hussein í skefjum með innilokunar-
stefnu og koma í veg fyrir að hann seildist til
aukinna áhrifa í sínum heimshluta og fór að
snúast um það hvernig koma ætti í veg fyrir að
gerðar yrðu beinar árásir á Bandaríkjamenn.
Stjórn Bush gat í öðru lagi stjórnað því hvaða
upplýsingar komu fyrir sjónir almennings. Í
þriðja lagi nýtur forsetaembættið forskots í
umræðum um þjóðaröryggi. Í fjórða lagi
brugðust þær stofnanir, sem eiga að veita að-
hald, allt frá fjölmiðlum og sjálfstæðum sér-
fræðingum til pólitískra andstæðinga og á þeim
veltur að markaðstorg hugmyndanna gegni
hlutverki sínu. Í fimmta lagi er síðan það and-
rúmsloft, sem myndaðist við áfallið vegna
hryðjuverkanna 11. september.
Margt hjálpaðist að við að auðvelda Bush að
safna fylgi almennings við stríðið í Írak með
þeim árangri að 71% Bandaríkjamanna studdi
það þegar það hófst í mars 2003, samkvæmt
könnun stofnunarinnar PIPA. (Á sama tíma
var 71% Bandaríkjamanna ánægt með frammi-
stöðu hans. Í apríl á þessu ári var stuðningur
við stríðið 41 til 46% samkvæmt könnun sömu
stofnunar og 46–52 ánægð með frammistöðu
hans í embætti.) Stjórn Bush stóð sameinuð að
baki sínum málstað, en demókratar voru klofn-
ir í afstöðu sinni og gátu því ekki komið fram
sem ein heild. Sama er að segja um fræði-
mannasamfélagið. Stjórnvöld hafa öflugar
stofnanir á bak við sig og slíkt bolmagn til að
afla upplýsinga að það getur verið erfitt að
ætla að beinlínis sé verið að mata almenning á
röngum upplýsingum. Sá sem stjórnar upplýs-
ingunum getur haft afgerandi ítök í um-
ræðunni. Við slíkar aðstæður ríkir í besta falli
fákeppni á markaðstorgi hugmyndanna og
tómt mál að tala um jafnræði. Það er því ekki
að furða að nú er rætt um það að tryggja þurfi
sjálfstæði og breyta skipulagi þeirra stofnana
sem sjá um að afla stjórnvöldum upplýsinga
sem þau eiga að nota ákvörðunum sínum til
grundvallar.
Heitur pottur og bakki sundlaugarinnar í Grafarvogi speglast í húsi sundlaugarvarðarins.
Sá sem stjórnar
upplýsingunum get-
ur haft afgerandi
ítök í umræðunni.
Við slíkar aðstæður
ríkir í besta falli fá-
keppni á markaðs-
torgi hugmyndanna
og tómt mál að tala
um jafnræði.
Laugardagur 11. september
Morgunblaðið/Sverrir