Morgunblaðið - 22.09.2004, Blaðsíða 18

18 MIÐVIKUDAGUR 22. SEPTEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
DAGLEGT LÍF
Henson peysur í úrvali
Garðatorgi 3 210 Garðabæ s: 565-6550
Hafnarstræti 106 Akureyri s: 462-5000
Vöruhúsið ehf
heildverslun
Ný sending af fallegum
silkiblómum.
Pantanir í síma 565 1504
voruhusid@internet.is
RAGNAR Einarsson bókbandsmeistari er
bókbindari í þriðja lið svo honum er hand-
verkið nánast í blóð borið. Hann hefur unun af
að binda inn bækur og stundar þá list sem
handbókband er, ásamt konu sinni Guðlaugu
Friðriksdóttur og félaga sínum Páli Halldórs-
syni. Þau halda til á bókbandsstofunni Bóklist í
kjallara við Klapparstíg og þar úir og grúir af
gömlum tækjum sem notuð eru við hand-
bókband og einnig eru þar geitaskinn og fiski-
roð í miklum mæli. „Handbókband er listgrein
sem er afskaplega skemmtileg og útfærslu-
möguleikarnir eru óendanlegir. Þetta er nán-
ast hugsjónastarf hjá okkur og veitir okkur
mikla ánægju. Við lítum svo á að við séum að
búa til listaverk úr bókum,“ segir Ragnar og
dregur fram fagrar bækur þar sem kápurnar
eru að hluta til úr fiskiroði og engin þeirra er
eins. „Við notum steinbít, lax og hlýra en roðið
kaupum við frá Sjávarleðri á Sauðárkróki og
okkur finnst ekki verra að roðið sé sem nátt-
úrulegast, til dæmis viljum við hafa göt og
rispur á steinbítsroði enda er sá fiskur slags-
málahundur.“
Fiskabækur með roði
Pappírinn á kápum bókanna mála þau líka
sjálf með sérstakri aðferð og töfra fram allra
handa munstur. „Við viljum að útlit bók-
arinnar tóni við innihaldið og til dæmis bund-
um við inn bók um flug og hana höfðum við í
bláu, eins og lit himinsins. Og þær bækur sem
við erum búin að binda inn með roðinu eru ein-
mitt um þorskinn, en þær eru til bæði á ensku
og íslensku og henta mjög vel til gjafa, þegar
þær eru komnar í svona band og í öskjur sem
við búum líka til utan um þær. Fyrirtæki sem
tengjast fiskvinnslu hafa keypt nokkrar svona
bækur af okkur.“ Í Bóklist eru bækur bundnar
inn í annað en roð og má þar helst nefna skinn-
bækur þar sem kjölur og horn eru úr geita-
skinni. „Geitaskinn er langoftast notað til bók-
bindinga en slíkt skinn kaupum við frá
Bretlandi þar sem það er
sérunnið fyrir bókband. Síðan er til það sem
kallað er bók í alskinni, en þá er kápan öll úr
skinni og einnig er sérstök aðferð til að láta
bækur líta út fyrir að vera frá gömlum tíma.“
Þau á Bóklist binda mikið inn fyrir bóka-
safnara og einnig ýmis félagasamtök og eins
kemur fólk með bækur sem þeim eru kærar og
vilja láta binda inn á einhvern ákveðinn hátt.
Og þau binda líka inn alls konar bækur sem
þau langar sjálf til að binda inn og selja svo
þeim sem áhuga hafa.
Kennum öðrum að binda inn bækur
Þremenningarnir á Bóklist segja það svo
gefandi að handbinda inn bækur að þau gleymi
sér gjarnan svo tímunum skipti. Ragnar segir
að þeim fari fækkandi sem kunna hand-
bókband og þess vegna héldu þau námskeið í
þessari listgrein síðastliðinn vetur og ætla að
fara af stað aftur með námskeið. „Það er alveg
jafn skemmtilegt að kenna þetta eins og að
stunda það. Fólk bindur inn fimm til sex bæk-
ur á grunnfalsnámskeiði og síðan verðum við
líka með djúpfalsnámskeið fyrir þá sem hafa
þegar farið á fyrra námskeiðið. Þetta var svo
vinsælt í fyrra að færri komust að en vildu,
enda hefur fólk gaman af því að búa til lista-
verk úr uppáhaldsbókunum sínum eða ein-
hverjum bókum sem hafa sérstaka þýðingu
fyrir það. Og í leiðinni skreytir það heimilið,
því vel innbundnar bækur eru mikið augna-
yndi í bókahillu.“
 HANDVERK | Geitaskinn og fiskiroð
Bækur mjúkar viðkomu
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Ragnar, Páll og Guðlaug: Við borð sem hlaðið er roði og bókum sem þau hafa bundið inn.
Þorskabækur: Bundnar inn með roði og fal-
legum pappír með þorskamyndum.
Frekari upplýsingar um bókbandsnámskeiðin
fást hjá Ragnari s: 863 8835, Guðlaugu í
síma 845 7835 og Páli s: 898 6836.
khk@mbl.is
Spurning: Nýjar rannsóknir benda til að munn-
tóbak sé ekki svo skaðlegt. Hefur skaðsemi þess
verið rannsökuð til hlítar?
Svar: Ég kannast ekki við neinar nýjar rann-
sóknir sem sýna að munntóbak sé skaðlaust en í
seinni tíð efast sumir um að krabbameinshætta
af því sé eins mikil og áður var talið. Um þetta
eru þó skiptar skoðanir og skaðsemi munntób-
aks er ekki bara krabbameinshætta. Ekki er
hægt að segja að skaðsemi munntóbaks hafi ver-
ið rannsökuð til hlítar en þó er hægt að fullyrða
að neysla þess veldur miklu heilsutjóni. Tóbak
inniheldur nikótín sem er eitt allra öflugasta
fíkniefni sem þekkist. Fíkn í nikótín myndast
mjög fljótt við notkun, verður sterk á stuttum
tíma og erfitt er að venja nikótínfíkla af fíkninni.
Reykingar og notkun neftóbaks og munntóbaks
eru verulegt heilbrigðisvandamál sem kostar
samfélagið, um allan heim, stöðugt meiri fjár-
muni vegna veikinda og ótímabærs dauða neyt-
endanna. Það er af þessum ástæðum sem heil-
brigðisyfirvöld reyna að takmarka tóbaksnotkun
þótt hvergi í heiminum hafi verið stigið það skref
að banna hana. Vegna þess hve erfitt er að hætta
tóbaksnotkun er forvarnastarf mikilvægt og sér-
staklega það sem beinist að börnum og ungling-
um. Á síðustu áratugum hefur notkun á reyk-
lausu tóbaki (neftóbaki og munntóbaki) farið
minnkandi hér á landi þó svo að það hafi gengið í
nokkrum bylgjum. Upp úr 1980 fór að bera á fín-
kornóttu nef- og munntóbaki í Evrópu sem reynt
var að markaðssetja meðal barna og unglinga.
Vegna þess að tóbakið er fínkornótt berst nikó-
tínið hratt út í blóðið í miklu magni og efnið er
því mjög ávanabindandi. Þetta tóbak hefur verið
kallað snus (skandinavíska) eða snuff (enska),
það inniheldur allt að fjórum sinnum meira nikó-
tín en reyktóbak og er því mjög hættulegt. Sums
staðar var notkunin orðin veruleg meðal grunn-
skólanema og var því mikilvægt að berjast gegn
þessari þróun. Ástæður þessa faraldurs voru
ýmsar, þetta er reyklaust efni og þess vegna
hægt að neyta þess víða, auglýsingar framleið-
enda beindust að ungu fólki í Evrópu (tóbaks-
auglýsingar hafa lengi verið bannaðar hér á
landi), frægir íþróttamenn voru notaðir sem fyr-
irmynd og breiddur var út sá misskilningur að
reyklaust tóbak sé hættulaust eða a.m.k. hættu-
minna en sígarettur. Staðreyndin er hins vegar
sú að reyklaust tóbak er næstum því eins hættu-
legt og sígarettur. Gamaldags neftóbak höfðar
ekki til ungmenna en munntóbak gerir það ef áð-
urnefndri sölumennsku er beitt. Í Svíþjóð er
snus leyft og er notað að staðaldri af nálægt 20%
karlmanna og 1% kvenna. Notkunin er sér-
staklega algeng meðal ungs fólks og íþrótta-
manna. Afleiðingar munntóbaksnotkunar eru að
tennur gulna og skemmast, tannhold bólgnar og
gómar rýrna en við það verður tannlos og and-
fýla. Bragð- og lyktarskyn minnka, slímhúð í
munni skemmist og þar getur myndast krabba-
mein. Svipað gerist í nefi og nefkoki þeirra sem
taka í nefið. Munn- og neftóbak innihalda þekkt
krabbameinsvaldandi efni og nikótín veldur æða-
kölkun með aukinni hættu á kransæðasjúkdómi
og heilablóðfalli. Til að berjast gegn þessu var
sett reglugerð hjá Evrópusambandinu árið 1992
sem takmarkaði sölu munntóbaks og á Íslandi
var árið 1997 sett reglugerð um bann við sölu á
munntóbaki og fínkornóttu neftóbaki. Sam-
kvæmt þessari reglugerð er eina reyklausa tób-
akið, sem heimilt er að selja hér á landi, gam-
aldags, grófkornótt neftóbak og skrotóbak. Allt
fínkornótt tóbak er bannað og einnig munntóbak
í grisjum. Það er ánægjuleg þróun að sala á öllu
tóbaki fer minnkandi en við verðum að halda
vöku okkar vegna þess að tóbaksframleiðendur
leita sífellt nýrra leiða til að koma vöru sinni á
markað. Oft eru þessi ráð óvönduð og óheiðarleg
og oftar en ekki beinast þau að ungu fólki.
Hve hættulegt er munntóbak?
 Lesendur Morgunblaðsins geta spurt lækninn um það sem
þeim liggur á hjarta. Tekið er á móti spurningum á virk-
um dögum milli klukkan 10 og 17 í síma 5691100 og bréf-
um eða símbréfum merkt: Heilsa. Fax 5691222. Einnig
geta lesendur sent fyrirspurnir sínar með tölvupósti á net-
fang Magnúsar Jóhannssonar: elmag@hotmail.com.
Nikótín veldur æðakölkun með
aukinni hættu á kransæða-
sjúkdómi og heilablóðfalli
 MAGNÚS JÓHANNSSON LÆKNIR SVARAR SPURNINGUM LESENDA