Morgunblaðið - 22.09.2004, Blaðsíða 22

22 MIÐVIKUDAGUR 22. SEPTEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
HÆSTIRÉTTUR
OG VEITINGAVALDIÐ
Þegar umsögn meirihluta dóm-ara Hæstaréttar um umsækj-endur um dómarastöðu við
réttinn er lesin er auðvelt að kom-
ast að þeirri niðurstöðu, að dóm-
ararnir geri tilraun til að seilast til
meiri áhrifa á val nýs dómara en
þeir hafa lögum samkvæmt.
Lögum samkvæmt á dómsmála-
ráðherra að leita „umsagnar
Hæstaréttar um hæfi og hæfni um-
sækjenda til að gegna því“. Mark-
mið meirihluta dómara með umsögn
sinni nú er bersýnilega að tak-
marka eins mikið og þeir telja sér
fært svigrúm dómsmálaráðherra til
þess að velja úr röðum umsækj-
enda. Því takmarki reyna þeir að ná
með sérkennilegri röðun á umsækj-
endum í umsögn sinni.
Þrátt fyrir þessa augljósu tilraun
kemst meirihluti dómaranna þó
ekki hjá því að viðurkenna, að allir
umsækjendur fullnægi almennum
hæfisskilyrðum og lágmarkskröfum
um hæfni. Þar með er ljóst, að ráð-
herra getur skipað hvern umsækj-
endanna, sem er.
Það er auðvitað fráleit hugsun, að
dómarar við Hæstarétt eigi að hafa
eitthvað um það að segja hverjir
eru skipaðir dómarar við réttinn.
Þeir, sem fyrir eru, eiga ekki að
velja eftirmenn sína. Það er rangt í
grundvallaratriðum í lýðræðisþjóð-
félagi og þar að auki eru afskipti
Hæstaréttardómara af skipan
nýrra dómara við réttinn líkleg til
þess að skapa ófrið um réttinn.
Þegar Hæstiréttur veitti umsögn
um umsækjendur vegna dómara-
stöðu, sem veitt var á síðasta ári,
taldi rétturinn heppilegast að annar
tveggja umsækjenda yrði fyrir val-
inu. Annar þeirra var og er starf-
andi hæstaréttarlögmaður. Af því
tilefni sagði í umsögn Hæstaréttar:
„Í réttinum situr nú aðeins einn
dómari, sem hefur verið sjálfstætt
starfandi lögmaður, þótt fleiri hafi
málflutningsreynslu. Þykir þetta
jafnframt styðja framangreinda
niðurstöðu.“
Fyrir ári taldi Hæstiréttur æski-
legt að sjálfstætt starfandi lögmað-
ur yrði skipaður dómari við réttinn.
Hvað hefur breytzt á einu ári? Er
ekki lengur þörf á því að mati
meirihluta dómara að fá starfandi
lögmann í réttinn? Hvers vegna
ekki? Nú er einn af umsækjendum
sjálfstætt starfandi lögmaður, Jón
Steinar Gunnlaugsson hæstaréttar-
lögmaður. Á síðasta ári mælti rétt-
urinn sérstaklega með Ragnari
Hall hæstaréttarlögmanni. Er eini
umsækjandinn úr röðum lögmanna
nú svo miklu hæfileikasnauðari að
mati dómaranna en umsækjandinn
úr sömu starfsstétt í fyrra?
Jón Steinar Gunnlaugsson hefur
á allmörgum undanförnum árum
unnið sér orð, sem einn allra hæf-
asti og færasti lögmaður landsins.
Fólk úr öllum áttum þjóðfélagsins
hefur leitað til hans með vandamál
smá og stór. Þar hefur pólitík
hvergi komið við sögu, þótt lögmað-
urinn sé þekktur sem þátttakandi í
stjórnmálaumræðum, enda margir
skjólstæðingar hans harðir and-
stæðingar hans í stjórnmálum.
Ekki er ofmælt, að með málflutn-
ingi sínum fyrir dómstólum lands-
ins og þá ekki sízt Hæstarétti Ís-
lands hafi Jón Steinar Gunn-
laugsson sýnt slíka þekkingu á
lögum landsins og lífi fólksins að
hann hljóti að teljast einn af
fremstu lögfræðingum þjóðarinnar.
Þeir eru margir, sem telja, að rétt-
lætið hafi sigrað vegna málflutn-
ings hans.
Í umsögn sinni um umsækjendur
virðist meirihluti dómara við
Hæstarétt Íslands ganga úr vegi til
þess að gera lítið úr hæfileikum
lögmannsins og augljóslega stefnt
að því að takmarka möguleika hans
til þess að koma til álita við veit-
ingu þessa embættis.
Fyrir nokkrum vikum var fullyrt
í fréttum eins ljósvakamiðlanna, að
einstakir dómarar við Hæstarétt
Íslands hefðu leitað eftir því við
einstaka lögfræðinga, að þeir sæktu
um þessa stöðu. Morgunblaðið lýsti
þá þeirri skoðun í ritstjórnargrein,
að þessi frétt gæti ekki verið rétt.
Það væri einfaldlega óhugsandi, að
dómari eða dómarar við Hæstarétt
Íslands leyfðu sér slíka íhlutun
enda gæti sá hinn sami ekki setið í
réttinum eftir það. Dómarar við
réttinn báru þessa frétt ekki til
baka, sem þó hefði verið skynsam-
legt af þeim í ljósi þess hversu al-
varlegar þessar ásakanir voru.
Þegar umsögn meirihluta dóm-
aranna nú er lesin er það áleitin
hugsun, að þeim hafi verið svo mjög
í mun að koma í veg fyrir, að Jón
Steinar Gunnlaugsson kæmi til
álita við veitingu embættisins, að
þeir hafi farið yfir mörk réttsýni,
sanngirni og málefnalegs mats í
umsögninni. Allt eru þetta eigin-
leikar, sem hægt er að gera kröfu
til að dómarar við Hæstarétt haldi í
heiðri.
Það er augljóslega kominn tími
til að breyta því fyrirkomulagi, sem
ríkt hefur við val dómara í Hæsta-
rétt Íslands. Raddir um slíkar
breytingar hafa orðið háværari á
undanförnum árum. Að sjálfsögðu
sýnist sitt hverjum um, hvernig
framtíðarskipan þessara mála eigi
að vera. Umræður um það þurfa að
fara fram, bæði í hópi lögfræðinga
og eins meðal þjóðarinnar allrar.
Núverandi kerfi hefur gengið sér
til húðar. Dómarar við Hæstarétt
eiga sinn þátt í því, að svo hefur
orðið.
Það skiptir þjóðina miklu að hinir
hæfustu menn á sviði lögfræði velj-
ist í Hæstarétt. Það hefur ekki allt-
af tekizt vel til í þeim efnum en oft-
ast þó.
Þrátt fyrir vanhugsaða viðleitni
meirihluta dómara nú til þess að
hafa áhrif á val nýs dómara er ljóst,
að sá ráðherra, sem hefur veitinga-
valdið í sínum höndum, getur valið
hvern umsækjendanna sem er. Þeir
eru allir taldir uppfylla bæði hæfis-
kröfur og hæfniskröfur.
BIRNA Arnþórsdóttir hefur kennt
í Lundarskóla á Akureyri í rúm 14
ár, eða frá því hún lauk námi við
Kennaraháskóla
Íslands.
„Ég hef í dálít-
ið langan tíma
verið mjög ósátt
við að vinnan
mín skuli ekki
verið metin sem
vinna. Í kjara-
samningum er
gert ráð fyrir að við höfum ákveð-
inn vinnutíma og á þeim tíma eigum
við að sinna ákveðnum verkum. Ég
hef aldrei getað það og er þó ekki
fræg fyrir að vera lengi að vinna.
Mér finnst óþægilegt að við vinnum
eftir lögum og aðalnámskrá þar
sem eru gerðar mjög miklar kröfur,
en það er ekki möguleiki fyrir mig
að uppfylla þær kröfur,“ segir
Birna. Hún tekur sem dæmi að í
vetur kenndi hún 157 börnum í 8. til
10. bekk eitt fag og einungis náms-
matið sem því fylgdi tæki að lág-
marki 5 klukkustundir á viku.
„En ég hef samtals 10 klukku-
stundir bæði í undirbúning og
námsmat. Undirbúningurinn á að
felast í því að sjá til þess að allir
þessir nemendur mínir fái nám við
sitt hæfi, miðað við stöðu sína,
þroska, getu og áhuga. Ég hef sem
sagt 5 klukkustundir í það að finna
námsefni við hæfi fyrir þá alla. Það
sér hver heilvita maður að þetta er
ekki hægt. Það er erfitt þegar mað-
ur vill vinna vinnuna sína rétt og
standa sig að geta það ekki. Það
finnst mér afar slítandi.“
Hún segir ástandið í þessum efn-
um hafa versnað til muna eftir sam-
þykkt síðasta kjarasamnings, fleiri
störf hafi bæst við en undirbúnings-
tími skertur verulega. Þannig nefn-
ir Birna að vinnuskylda kennara
hafi áður verið 45 tímar áður en nú
tæpar 43 stundir.
Birna sagðist ekki trúa því að
fólk héldi virkilega að nú væri hægt
að sinna vinnu sem áður tók 45 tíma
á 43 tímum, „bara af því búið er að
skrifa það niður á blað að starfið
eigi að taka þennan tíma. Sér í lagi
ekki af því að ég veit að það tók mig
meira en 45 stundir áður að sinna
þessu starfi,“ segir Birna og bendir
á að kennarar standi frammi fyrir
því að sinna ekki vinnu sinni eða
vinna hana ólaunaða. „Kennarar
eru orðnir þreyttir á þessu ástandi,
búnir að fá upp í kok.“
Birna segir kennara oft ekki
mæta miklum skilningi hvað störf
þeirra varðaði. „Mér dettur ekki í
hug að gagnrýna störf annarra
starfsstétta eða launakröfur þeirra
því ég hef ekki þekkingu á því hvort
þær hafa viðunandi laun eða ekki.
Ég tel mig hins vegar hafa vit á
mínu starfi og í hverju það er fólgið,
hvað þarf til að hægt sé að sinna því
af viti og þannig að maður geti
gengið nokkuð keikur út að loknu
dagsverki. Mér er það bara ekki
fært nú, mér finnst laun mín ekki
vera í samræmi við það álag sem á
mér hvílir og það er raunar langur
vegur frá því. Þar vegur vinnutím-
inn þyngst, hann er alveg að fara
með mig því mér finnst ég ekki hafa
tíma til að sinna starfinu sem
skyldi. Eini möguleikinn til þess er
að bæta á sig vinnu án launa. Það
hef ég gert það árum saman gegn
minni stéttarvitund, en er ekki að
verða tilbúin til þess lengur,“ segir
Birna.
Birna
Arnþórsdóttir
Launin ekki
í samræmi
við álagið
ÁSMUNDUR Einarsson er 28 ára
kennari 2. bekkjar í Vesturbæj-
arskóla. Hann er einn af fáum karl-
mönnum sem kenna í yngri bekkjum
grunnskólans og er að hefja þriðja
starfsvetur sinn. Ásmundur, sem er
með 17 krakka í umsjónarbekk
ásamt því að stjórna stærðfræði-
vinnu, segist hafa lækkað í launum á
hverju ári og nú sé svo komið að
hann treysti sér varla til að halda
áfram kennslu fáist ekki í gegn um-
talsverðar launahækkanir í yf-
irstandandi kjarasamningum grunn-
skólakennara.
„Ég var að kenna úti á landi fyrsta
árið mitt og þá var ég með hærri
laun. Grunnkaupið hjá mér núna er í
kringum 165 þúsund krónur. Ég á
kost á mjög lítilli yfirvinnu, um 2–3
tímum á viku,“ en hann segir yfir-
vinnu hafa minnkað frá því á síðasta
vetri vegna niðurskurðar.
Ekki kaup til að lifa af
Ásmundur og kona hans Helga
Berglind Guðmundsdóttir 29 ára,
sem einnig er grunnskólakennari,
eiga þrjú börn; 7 ára, 3 ára og 2 mán-
aða. „Ég fæ í kringum 140 þúsund út-
borgaðar og konan mín um 130 þús-
und krónur. Þetta er ekki beint kaup
til þess að lifa af,“ segir Ásmundur.
Hann segir að eftir að þau hjónin hafi
greitt af húsnæði, bíl, námslánum og
öðru sé hreinlega ekkert eftir. „Við
náum einfaldlega ekki endum saman
á kennaralaunum. Þær ráðstöf-
unartekjur sem við höfum
ert. Sem er svolítið furðule
skólanám í þrjú ár,“ segir h
nefnir sem dæmi vini sína s
kosið sér annað háskólanám
verkfræði eða viðskiptafræ
Ásmundur Einarsson
Morgunbla
„Þarf að hækka
töluvert til að geta
haldið áfram að kenna“
Ásmundur með Katrínu 2
Kennarar víða um land sem Morgunblaðið ræddi við eru sa
stuttan starfsaldur segjast ekki ná endum saman og telja
„ÉG held að fólk sé mjög á
því núna að fá inn í samnin
hverja leiðréttingu á grunn
Það er nauðsynlegt,“ segir
gerður G. Björnsdóttir, 54
ari við Öskjuhlíðarskóla, se
kennt í yfir 30 ár og að auk
sér ársleyfi tvisvar sinnum
bæta við menntun sína. Dó
ar, Guðrún Lára Skarphéð
er 29 ára kennari í Seljaskó
um fjögurra ára reynslu af
auk þess sem hún er menn
námsráðgjafi. Valgerður h
þúsund krónur í grunnlaun
rún Lára 169 þúsund krónu
„Eftir að skólar urðu ein
mjög erfitt að fá yfirvinnu,
að þetta eru heildarlaun.“ V
vonar að verkfallið leysist s
en telur ljóst að ríkið þurfi
framlög til sveitarfélaga se
verst standa til að flýta fyr
deilunnar.
„Ég held að allir kennar
sér grein fyrir vandanum s
af því að börnin sækja ekki
Auðvitað hugsar maður oft
hræðilega ástands sem ska
á heimilum, en það breytir
að launin eru alveg ótrúleg
að við gífurlegt álag og vin
hefur margfaldast frá síðu
ingum,“ segir Valgerður.
Guðrún Lára, sem útskr
1998 úr KHÍ, segir marga
félaga sína hafa snúið sér a
kennslu. „Við sem vorum s
bekk í Kennó hittumst árle
fækkar á hverju ári í þessu
sem eru að kenna. Bara eft
árið voru þónokkuð margir
annaðhvort í nám eða í aðr
Valgerður telur brottfall
inni vera áhyggjuefni, en þ
anlegt miðað við hvernig la
kjörin séu. „Það segir sig s
manneskja sem er komin m
ára háskólanám og fær lau
Valgerður G. Björns
Guðrún L. Skarphéð
Leiðrétti
launum n
„MÉR finnst afar slæmt að til
verkfalls hafi þurft að koma,“ segir
Sigurlaug Gunnarsdóttir, kennari
við Hallorms-
staðarskóla.
„Þetta virðist
samt sem áður
vera eina leiðin
sem okkur er
boðin til að ná
fram betri kjör-
um. Verkfalls-
vopnið er beitt
vopn að nota, en það segir sig
sjálft að þegar því er beitt, sem á
ekki að gera fyrr en í lengstu lög,
eru hlutirnir farnir að ganga býsna
illa.“
Sigurlaug segir laun kennara
verða að hækka. „Menn eru að
fara fram á meiri peninga fyrir
vinnu sína. Samninganefndin hefur
sett á oddinn hærri laun fyrir nýj-
ustu kennarana og leiðréttingu
launa annarra kennara til sam-
ræmis við laun framhaldsskóla-
kennara. Menntunin er svipuð og
við erum langt á eftir þeim. Í síð-
ustu samningum var farið í heil-
miklar strúktúrbreytingar, t.d. á
vinnutíma. Þeir samningar voru
hins vegar samþykktir afar naum-
lega. Greinilega voru því margir
óánægðir með þá. Nú er kominn
tími til að leiðrétta kjör okkar.“
Sigurlaug segist ekki hafa trú á
að verkfallið leysist í vikunni. „Það
hefur komið fram að enn beri mik-
ið á milli í viðræðum og sáttasemj-
ari látið frá sér fara að það sé
óvenjumikið. Miðað við það er ég
ekki bjartsýn og ég giska á að
næstu viku þurfi til að semja.“
Sigurlaug
Gunnarsdóttir
Hlutirnir
farnir
að ganga
býsna illa