Morgunblaðið - 22.09.2004, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 22. SEPTEMBER 2004 35
MENNING
STEINGRÍMUR Eyfjörð hefur þá skemmti-
legu eiginleika að geta tekið lítilfjörlega hluti
og teygt þá út í óravíddir, gert þá að þunga-
miðju endalausra vangaveltna sem skilja mann
eftir hálfringlaðan en samt einhvers vísari.
Sem dæmi þá snerist sýning hans í Gerð-
arsafni árið 2001 um undirföt sem Erla Þór-
arinsdóttir listakona fann í skáp einum í nýrri
íbúð sinni og Steingrímur gerði úr heilmikið
rannsóknarverkefni. Leitaði m.a. til miðils sem
þreifaði á nærfötunum fyrir framan mynd-
bandsupptökuvél, beintengdur heimi hinna
dauðu, og lýsti upplifun sinni. Afraksturinn
var ein besta sýningin á Íslandi árið 2001 sem
færði honum Menningarverðlaun DV.
Mér hefur jafnan þótt það eitt af hlut-
verkum myndlistarmanna að efla vitund okkar
á skynrænni upplifun þar sem vísindin og
heimspekin sjá ágætlega um fræðin og rök-
rænuna. Upplifun er Steingrími augljóslega
hugleikin og er jafnframt hans helsta tól í
myndlistarsköpuninni. Á sýningu hans sem nú
stendur yfir í 101 galleríi rannsakar listamað-
urinn eftirprentun af skissu eftir Ásgrím Jóns-
son frá árinu 1905 sem nefnist „Fýkur yfir
hæðir“ og vísar til samnefndrar skáldsögu
Emily Brontë og í ljóð Jónasar Hallgríms-
sonar, „Móðurást“, en teikningin sýnir barn
sitjandi hjá látinni móður sinni. Færir Stein-
grímur hádramatískt mótífið yfir í „listþerap-
ískar“ teikningar sem hann gerði í samstarfi
við Ásmund Ásmundsson myndlistarmann,
þar sem látin móðirin tekur á sig teiknimynda-
legt draugaform. Því næst færir hann draug-
ana yfir í þrívítt form, alls 16 peð á stöplum, og
fær 16 valinkunna listamenn til að lýsa upp-
lifun sinni á þeim og gefa þeim heiti. Fyrir of-
an peðin hanga kjuðar sem listamaðurinn not-
aði sem skapalón fyrir andlit þeirra og á vegg
má sjá málverk sem sýna mynd kjuðanna og
virkar þá sem draugar þeirra, hvítt form á
hvítum fleti.
Myndmál Steingríms má rekja til teikni-
myndasagna og þá popplistar. Kann sumum að
sýnast peðin gerð undir áhrifum af verkum
Gabríelu Friðriksdóttur og má það vel vera, en
þau áhrif eru væntanlega gagnkvæm. Það er
líka dæmi um smæð íslenska myndlist-
arheimsins að popp-súrrealískt myndmál skuli
jafnan tengt við Gabríelu, en myndmálið er
bæði alþjóðlegra og eldra en það. Ég sé frekar
skyldleika á milli Steingríms og Öyvind Fa-
hlström sem var alveg sér á báti í popplist sjö-
unda áratugarins. Fahlström átti það líka til að
teikna og mála með því að tengja einn hlut við
annan sem virkaði bæði sem teiknimyndasög-
ur og sem formrænar myndir. Þannig má líka
líta á málverk eins og Steingrímur sýndi á
Carnegie Art Awards í fyrra, í Kling & Bang
fyrir rúmum mánuði og nú í 101 galleríi, verk
sem hann gerði í samstarfi við Margréti Blön-
dal myndlistarkonu. Textar virka þá sem sjálf-
ráð teikning og/eða lesefni.
Að lokum ber að nefna verk Steingríms sem
byggist á þátttöku sýningargesta. Þeim er
boðið að standa á hangandi palli með bundið
fyrir augun, teikna síðan upplifun sína á blað
og festa á vegg. Enn og aftur er hér ferli í
gangi sem sýnir túlkun á skynrænni upplifun
og enn og aftur nýtir Steingrímur aðstoð ann-
arra til að gera henni trúverðug skil. Stein-
grímur virðist sérlega laginn við að virkja aðra
inn í sköpunarferli sitt, sem kann að vera meg-
inástæðan fyrir því að hann helst eins frjór og
raun ber vitni. Þetta er fjögurra stjörnu sýn-
ing hjá Steingrími sem jafnast á við áð-
urnefnda sýningu hans í Gerðarsafni.
Draugar í óravíddum
Morgunblaðið/Jim Smart
Frá sýningu Steingríms Eyfjörð, Fýkur yfir hæðir, í 101 galleríi.
MYNDLIST
101 gallerí
Opið fimmtudag til laugardags frá 14–17 eða eftir
samkomulagi. Sýningu lýkur 30. október.
BLÖNDUÐ TÆKNI – STEINGRÍMUR EYFJÖRÐ
Jón B.K. Ransu
„FRÁSAGNIR mínar frá Bagdad eru
mínar frásagnir“ segir Åsne Seierstad
í formála bókar sinnar um lífið í Bag-
dad dagana fyrir innrás Bandaríkja-
manna í landið, lífið meðan á stríðinu
stóð og eftir að stjórnkerfi Saddams
Hússeins hrundi og Bandaríkjamenn
tóku völdin í sínar hendur. Og hún
bætir við: „Sannleikurinn um Írak er
ekki til.“ Sú afstaða sem þessi orð lýsa
ræður mestu um hve upplýsandi og
áhugaverð bók Seierstads er. 101 dag-
ur í Bagdad er frá upphafi fullkomlega
laus við allar tilraunir til að greina
ástandið eða fólkið til fulls, fella dóma
um það eða um stríðið. En það merkir
ekki að frásögnin sé hlutlaus, enda eru
hlutlausar frásagnir ekki til, síst af öllu
á stríðstímum.
Bókin hefur fengið mikið lof fyrir að
lýsa hlutskipti venjulegs fólks. Það má
til sanns vegar færa. En þó er meg-
instyrkur hennar sá að höfundinum
tekst að draga upp trúverðuga mynd
af hinum margvíslegu karakterum
sem birtast í leikhúsi Íraksstríðsins.
Þar fer kannski minnst fyrir hinum
venjulega Íraka. Aðalleikararnir eru
blaðamenn eins og Åsne sjálf, embætt-
ismenn og fólk sem er henni til að-
stoðar, bílstjórar og eigendur veitinga-
húsa svo dæmi sé tekið. Samtöl og
samskipti við „venjulegt fólk“ eru
miklu minni og miklu takmarkaðri,
einkum framan af. Seierstad virðist þó
eiga óvenju auðvelt með að setja sig í
spor fólks – henni tekst að draga upp
lýsingar af einstaklingum, ekki síst
fólki við hrikalegar aðstæður, sem eru
bæði grípandi og sannfærandi og
miðla þeirri samkennd sem frásögn
blaðamannsins getur miðlað án þess
að verða kjánalegar eða væmnar.
Það merkilega er að þrátt fyrir mik-
inn straum skrifa og annars fjölmiðla-
efnis frá ófriðarsvæðum á borð við
Írak, Afganistan og Kosovo er fátítt að
blaðamenn eins og Åsne Seierstad,
stríðsfréttaritarar sem lifa í miðpunkti
átakanna, senda fréttir heim til sín og
sögur úr stríðinu í bunum, skrifi bæk-
ur sem jafnast á við hennar að gæðum.
Bóksalinn í Kabúl, sem varð met-
sölubók fyrir tveimur árum, er einstök
frásögn af einstaklingum og fjöl-
skyldulífi í Kabúl. Þó að 101 dagur í
Bagdad sé ekki jafn sérstök og við-
fangsefni hennar annað og miklu al-
mennara er hún líka frábærlega vel
heppnuð frásögn sem færir lesand-
anum ferskt og óvenjulegt sjónarhorn
á þær hamfarir sem innrás Banda-
ríkjamanna í Írak leiddi af sér beint og
óbeint.
Fyrsti hluti bókarinnar, þar sem
sagt er frá fyrstu dögum Seierstad í
Bagdad, tilraunum hennar til að kom-
ast í kringum þær skrifræðisreglur
sem erlendir blaðamenn þurftu að
lúta, samskiptunum við embætt-
ismennina og síðast en ekki síst fyrstu
hugleiðingum hennar um þann veru-
leika sem hún er komin inn í, gefa tón-
inn í bókinni. Hún hefur gott næmi
fyrir þeim átökum og togstreitu sem
stöðug erting menningarheimanna,
hins íslamska og hins vestræna, hefur
leitt af sér í gegnum tíðina. Umhverfið
er til að byrja með kunnuglegt frekar
en framandi. Útsýnið yfir Tígris minn-
ir á biblíumyndir, Bagdad er borg dul-
úðarfulls sagnaheims sem lifir í barns-
minni allra þeirra sem einhvern
tímann lásu 1001 nótt eða hlustuðu á
óteljandi ævintýri og sögur tengdar
landinu milli fljótanna.
En þessi stemmning varir ekki
lengi. Hversdagurinn er fljótt farinn
að snúast um vonlitla baráttu vest-
ræns blaðamanns í austrænu einræð-
isríki að reyna að átta sig á hversdags-
lífinu, tala við venjulegt fólk, fá það til
að segja sér eitthvað annað en það sem
opinber söguskoðun yfirvaldanna
krefst. Eftir því sem glundroðinn
eykst eru fleiri til frásagnar og frá-
sagnirnar verða margbreytilegri. Um
leið verður lesandanum ljós sú und-
arlega mótsögn Íraksstríðsins að vera
í senn ógnvænlegt hrun ríkjandi skipu-
lags sem setur líf fólks á annan endann
og frelsun undan grimmilegri harð-
stjórn og skoðanakúgun.
Sá venjulegi Íraki sem Seierstad,
eins og fleiri blaðamenn á staðnum,
eru stöðugt að reyna að ná sambandi
við lifir í furðulegum heimi breytinga
sem ná miklu dýpra en hrun ríkisins
eitt og sér leiðir af sér. Afstaða fólks til
atburðanna og heimsmynd þess breyt-
ist frá degi til dags. Hver einasti mað-
ur þarf að endurskoða líf sitt í heild og
það er misjafnt hvað sú endurskoðun
leiðir af sér. Fyrir sumum er hún end-
urlausn – fyrir öðrum upplausn sem
skilur þá eftir vegalausa. Andúðin á
innrásarliðinu minnkar ekki heldur
styrkist, ekki síst þegar sögurnar af
þvermóðsku, skilningsleysi, mistökum
og hreinum illvirkjum hrannast upp.
Þegar bókinni lýkur er Saddam fallinn
en aðeins óreiða hefur komið í staðinn.
Embættismenn og útsendarar stjórn-
arinnar gufa upp en óöldin sem tekur
við setur blaðamanninum nýjar skorð-
ur og kemur í veg fyrir að hann fari
frjáls ferða sinna og tali við fólk
óhindrað.
Veruleikinn sem Åsne Seierstad yf-
irgefur í lok bókarinnar er miklu flókn-
ari og margræðari en sá sem mætti
henni 101 einum degi fyrr og ennþá
minna hægt að segja um hann í heild
sinni. Sannleikurinn um Íraksstríðið er
þá ekki annar en hlutskipti hvers ein-
staklings fyrir sig og óumflýjanlegt val
þeirra sem frelsinu er þröngvað upp á.
Jón Ólafsson
BÆKUR
Åsne Seierstad
Erna G. Árnadóttir þýddi
Mál og menning 2004
Samtímasaga
101 DAGUR Í BAGDAD