Morgunblaðið - 22.09.2004, Qupperneq 37

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 22. SEPTEMBER 2004 37
MENNING
EINAR Már Guðmundsson er einn af vin-
sælustu skáldsagnahöfundum Danmerkur,
af norrænum höfundum utan dönskum að
minnsta kosti. Margir Danir halda að hann
sé danskur og þræta jafnvel fyrir það, ef
þeim er bent á íslenskan uppruna hans.
Einar Már á sér líka fastan danskan les-
endahóp, rétt eins og íslenskan, sem bíður
spenntur eftir nýju rit-
verki úr fórum hans.
Hvernig stendur á þess-
um vinsældum?
Það var í upphafi 9.
áratugarins að Erik Vagn
Jensen, þáverandi for-
leggjari Vindrose-
bókaforlagsins í Dan-
mörku, sýndi kraftmiklum
frumburðum Einars Más
á ritvellinum – ljóðum
hans – áhuga. Einar Már var þá við nám í
bókmenntum í Danmörku og sýndi honum
þrjár ljóðabækur sínar, tvær sem hann
hafði gefið út sjálfur og eina sem gefin var
út hjá Iðunni. Jensen var heillaður. Erik
Skyum-Nielsen var fenginn til að þýða
nokkur valin ljóð úr bókunum, sem voru
gefin út í einu riti árið 1981. Ljóðaúrvalið
vakti mikla athygli, ungt, íslenskt ljóðskáld
kvaddi sér hljóðs og gagnrýnendur voru
stórhrifnir. Og restin fylgdi á eftir.
Nær öll ritverk Einars Más síðan, allar
skáldsögur hans auk smásagna- og ljóða-
safna, hafa verið gefin út síðan hjá sama
forlagi, þýdd af sama þýðanda. Þegar Einar
var tilbúinn með fyrstu skáldsögu sína,
Riddarar hringstigans, var henni strax tekið
fagnandi og gefin út af Vindrose. Lesendur
urðu strax hrifnir af sögunni og Einari.
„Hann hefur því verið vinsæll rithöfundur í
Danmörku í yfir 20 ár núna,“ segir Jens
Christiansen, núverandi útgefandi Vindrose-
forlagsins, sem staddur var hér á landi fyrir
skömmu. „Þó að hann sé íslenskur er hann
höfundur sem stendur hjarta okkar Dana
nærri og mikilvægur hluti af bókmennta-
senu okkar.“
Sama forlag, sami þýðandi
En það þarf meira til en að skrifa góðar
bækur til að komast í þá stöðu á dönskum
bókamarkaði, sem Einar Már er í og hefur
verið á undanförnum árum. Hvernig skýrir
Jens þessar vinsældir Einars Más í Dan-
mörku? „Ég held að það skipti miklu að
hann hafi alltaf verið hjá sama útgefanda og
sama þýðanda. Þannig er einskonar áfram-
hald í verkum hans, sem er einnig að finna í
bókum hans – þær tilheyra sama alheim-
inum, ef svo má segja,“ svarar hann.
Jens segist telja Einar Má öflugan tals-
mann þeirra sem segja sögur. „Hann hefur
oft sagt það sjálfur að hann sé talsmaður
þeirra sem ekki geta sagt sínar sögur sjálfir
á opinberum vettvangi, kannski einfaldlega
vegna þess að þeir hafa ekki aðgang að út-
gáfufyrirtæki. En hann hefur líka getuna til
að umbreyta sögum sem spretta úr daglegu
lífi í sannleika, sem tilheyrir öllum mann-
eskjum, hvar og hvenær sem er. Hann get-
ur töfrað upp slík ritverk úr sögum af
venjulegu fólki,“ segir hann.
Að mati Jens hefur sú staðreynd að Einar
Már er Íslendingur líka haft mjög jákvæð
áhrif á vinsældir hans í Danmörku. „Hann
kemur frá menningu sem við Danir teljum
okkur vera hluta af og er hluti af sögu okk-
ar. Einar býður okkur tengingu við þessa
sögu og vissa eiginleika í lífinu sem eru ekki
algengir lengur meðal Dana, þó að við eig-
um okkur öll sameiginlega norræna sögu.
Við vorum öll víkingar á öldum áður og í
vissum skilningi standa Íslendingar nær
þeirri sögu heldur en við Danir, sem höfum
með tímanum orðið miklu evrópskari í hugs-
un. Öðru hverju finnum við fyrir þörf til að
tengja okkur við þessa gömlu sögu og Einar
aðstoðar okkur á vissan hátt við það. Hann
skrifar samkvæmt hefð sem á sér rætur í
Íslendingasögunum og höfðar til þess að
okkur finnst við hluti af einhverju stærra í
alheiminum. Við þurfum stundum að leita út
fyrir Danmörku að þeirri tilfinningu.“
Íslendingasögu-töfraraunsæi
Það er erfitt að skilgreina ritstíl Einars
Más í bókmenntasögulegum skilningi, að
mati Jens, en þar sem Einar hefur sjálfur
viðurkennt að ritstíll hans sé skyldur suður-
ameríska töfraraunsæinu segist Jens telja
að það sé örugg leið til að skilgreina hann.
„Maður finnur samskonar blöndun hins
raunverulega lífs og hins yfirnáttúrulega í
bókum hans. Þetta finnur maður bæði í Ís-
lendingasögunum og suður-amerískum bók-
menntum. Við lestur þeirra öðlast maður þá
tilfinningu að einhverjir æðri kraftar búi að
baki hinu hversdagslega lífi okkar.“
Það er ljóst að Vindrose-forlagið hefur
staðið sig vel gegnum tíðina á kynningu á
rithöfundinum Einari Má Guðmundssyni í
Danmörku, því vinsældir hans fara víst
stöðugt vaxandi þar í landi. „Ég myndi
segja að Einar Már sé rithöfundur sem
kynnir sig afar vel sjálfur,“ segir Jens þeg-
ar blaðamaður innir hann eftir aðferðum í
markaðsmálunum. „Hann heimsækir Dan-
mörku nokkuð oft til að lesa upp á ólíkum
stöðum, og er tilbúinn til að hitta danska
blaðamenn og ræða um bækur sínar ef hann
hefur tíma. Það er besta aðferðin til að
kynna hvaða höfund sem er, að fólk fái að
hitta hann í eigin persónu.“
Þá skaðar sjálfsagt ekki að Einar hefur
búið í Danmörku og þekkir bæði tungumál
og þjóðfélagið vel, eða hvað? „Nei, hann
gerir það og á auk þess marga vini í Dan-
mörku, enda er mjög auðvelt að kynnast
honum. Fólk sem hittir hann í tengslum við
upplestra eða viðtöl finnur mjög fljótt fyrir
því.“
Viðamikil útgáfa
Söluhæsta bók Einars Más í Danmörku
er, líkt og víðar, Englar alheimsins. En vax-
andi vinsældir hans hafa gert Vindrose-
forlaginu kleift að koma með ýmsar ólíkar
útgáfur af verkum hans. Til dæmis hefur
verið gefin út svokölluð Reykjavíkur-
trílógía, sem inniheldur fyrstu þrjár skáld-
sögur Einars Más; Riddara hringstigans,
Vængjaslátt í þakrennunni og Eftirmála
regndropanna. Einnig stendur til að gefa út
tvöhundruð blaðsíðna ljóðasafn eftir Einar.
„Bókin mun innihalda ljóð frá fyrstu bók-
unum og allt til nýjustu ljóða Einars sem
hafa ekki verið birt á dönsku áður, sem
hann hefur valið sjálfur ásamt Erik Skyum-
Nielsen, þýðanda sínum,“ segir Jens og
bætir við að þó að ef til vill seljist ekki eins
mörg eintök af ljóðaúrvalinu og skáldsögum
hans, sé mikill vilji fyrir því hjá forlaginu að
gefa það út. „Því ljóðin eru góð og auðvitað
munum við selja nokkuð af þeim. Til dæmis
seldum við um þúsund eintök af smásagna-
safninu Kannski er pósturinn svangur, sem
er ansi gott fyrir smásagnasafn. Við munum
því ekki tapa neinum peningum á útgáfu
ljóðanna.“
Þessi viðamikla útgáfa á verkum Einars
Más af hálfu Vindrose-forlagsins ber ein-
ungis einu merki, eins og ljóst er: Að Einar
Már nýtur mikill vinsælda í Danmörku.
Blaðamanni leikur forvitni á að vita hvort
Jens Christiansen, sem tók við stjórn for-
lagsins árið 1995 af Erik Vagn Jensen –
þeim er upphaflega veitti Einari tækifæri,
telji að einhver hefði getað séð fyrir þessar
vinsældir þegar stúdentinn Einar Már Guð-
mundsson gekk inn til dansks forleggjara
með þrjár íslenskar ljóðabækur undir hend-
inni. „Ég get auðvitað ekki sagt til um hvað
Erik Vagn Jensen var að hugsa á sínum
tíma.
En það er margt varðandi Einar sem er
afar sérstakt: Hann hefur einstakan hæfi-
leika til að ná manni á sitt vald, og er töfra-
maður síns eigin tungumáls. Það gleður
mann að heyra hvað hann hefur að segja því
hann er sannfærandi, án þess að vera ýtinn.
Ég ímynda mér að ef maður hefði hitt Ein-
ar sem mjög ungan mann, hafi hann og verk
hans haft þessi sömu áhrif á mann, rétt eins
og núna.“
Bókmenntir | Vindrose-forlagið í Danmörku hefur gefið út nær öll ritverk Einars Más Guðmundssonar
Töframaður síns
eigin tungumáls
Morgunblaðið/RAXJens Christiansen
Einar Már
Guðmundsson
ingamaria@mbl.is
FRÁ ÞVÍ var sagt í breskum fjölmiðlum í
gær að Victoria og Albert safnið, sem er eitt
frægasta safn borgarinnar, neyðist til að
hætta við áform um að byggja við safnið nýja
álmu sem hönnuð var af Daniel Liebeskind.
Sú ákvörðun var tekin í kjölfar þess að um-
sókn safnsins um fjármögnun úr sjóði þeim
sem ávaxtar sitt pund með lotteríi í Bret-
landi, var hafnað. Kostnaðurinn við bygg-
inguna var áætlaður um sjötíu milljónir
punda (ríflega fimm og hálfur milljarður) og
hljóðaði umsóknin í lotterísjóðinn upp á
fimmtán milljónir punda.
Álman sem hinn heimsfrægi arkitekt Lieb-
eskind hafði hannað, gengur undir nafninu
Spírallinn, og er dæmigerð fyrir hugmyndir
hans sem iðulega ganga þvert á hefðbundin
form í byggingarlist. Ein frægasta bygging
hans er hið nýja Gyðingasafn í Berlín, þar
sem honum þykir hafa tekist að samtvinna
arkitektúrinn þeirri ótrúlegu átakasögu sem
gyðingar eiga í Þýskalandi, með brota-
kenndum formum og táknrænum rýmum.
Hann vann einnig til verðlauna í New York
fyrir tillögur sínar að nýjum byggingum á
lóð tvíburaturnanna í World Trade Center.
Að sögn Mark Jones, sem stýrir Viktoria
og Albert safninu, er ákvörðunin að hans
mati, „mikill missir fyrir V&A safnið og fyrir
Lundúnaborg sem heild. [...] Það var trú okk-
ar að spírallinn hefði getað orðið ein
áhugaverðasta og sérstakasta bygging í
borginni“.
Byggingarlist | Spírall Liebeskind í London
Hætt við áform
um tímamóta-
byggingu
Módel af „Spíral“ Daniels Liebeskind, eins og hann hefði litið út.