Morgunblaðið - 25.09.2004, Blaðsíða 32

32 LAUGARDAGUR 25. SEPTEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Í
viðhorfspistli dagsins
hef ég hug á að kynna
lesendur fyrir Patreki
enda er hann mér mjög
kær. Hann varð til á St.
Patreksdag hinn 17. mars sl. en
Patrekur er þó ekki barn eins
og margir kynnu að halda. Pat-
rekur er maður litla mannsins.
Hann berst fyrir jafnrétti og út-
breiðslu alheimsfemínismans.
Hann er svo meðvitaður um
áhrif félags- og kynmótunar að
hann er hvorki karl né kona.
Hann er heldur ekki samkyn-
hneigður eða gagnkynhneigður,
fatlaður eða ófatlaður, svartur
eða hvítur. Patrekur er fyrst og
fremst manneskja.
Patrekur er vel menntaður,
víðsýnn og víðförull. Hann hef-
ur lokið kennaraprófi, heim-
speki og
mannfræði í
háskólanum
og leggur nú
stund á lög-
fræði og
skemmt-
anastjórnun.
Hann hefur dvalið langdvölum í
ýmsum Evrópulöndum og að
sjálfsögðu vestanhafs líka auk
þess að hafa ferðast um leynda
afkima Asíu og Afríku. Hvert
sem hann kemur leggur hann
sig í líma við að kynna sér sögu
og menningu heimamanna.
Hann hefur dansað salsa á
Kúbu, rætt um jarðsprengjur í
Afganistan, sungið í karókí í
Malasíu, dúllað sér með hryðju-
verkamönnum í Katar og svo
mætti lengi telja. Þegar Patrek-
ur er á erlendri grund er hann
fljótur að tileinka sér siði
heimamanna. T.a.m. heilsaði
hann virðulegum múslima í
Malasíu með hinu hefðbundna
handataki þorpsbúa svo að við-
staddir gátu alls ekki séð að
Patti litli hafði ekki hugmynd
um hvað hann var að gera.
„God bless you“ sagði hann svo
uppfullur af virðingu þegar hús-
freyjan hnerraði við mat-
arborðið og spurði örskots-
stundu síðar hvort það væri
svínakjöt á boðstólum.
Patrekur er sprellari af guðs
náð. Á góðum dögum grillar
hann í liðinu og skeytir lítt um
hvort fólki finnst hann sniðugur
eða ekki. Hann veit sem er að
hann er yfirmáta fyndinn og
fólk sem ekki hlær með hlýtur
að vera að misskilja grínið.
Hann gerir sér vel grein fyrir
eigin ágæti og blaðrar oft út í
eitt um nýjustu greinina sína á
Sellunni eða sérlega vel skrif-
aða forsíðufrétt Morgunblaðs-
ins.
Patreki er ekkert óviðkom-
andi og hvort sem reynsla hans
er góð eða slæm nýtir hann
hana á jákvæðan hátt sér og
öðrum til handa. Til að mynda
rekur Patrekur mikinn áróður
fyrir eldvörnum og athugar
ástand reykskynjara hvar sem
hann kemur um leið og hann
brýnir fyrir íbúum að verða sér
úti um eldvarnarteppi. Ekki nóg
með það heldur er hann í mikilli
herferð gegn kynferðislegu of-
beldi og hefur lagt gríðarlegan
metnað í að rannsaka vinnuum-
hverfi barna á Íslandi.
Þrátt fyrir að Patrekur sé
vanalega ljónheppinn þá fer
hann samt varlega vitandi að
óvarkárni er ekki til góðs.
Áhugi hans á fyrirbyggjandi að-
gerðum er svo mikill að hann
sem fyrirbæri er eiginlega fyr-
irbyggjandi. Hann veit að með
samstilltu átaki er hægt að
auka hamingjuna í heiminum og
útrýma fátækt og vesæld. Ef
fólk aðeins hlustaði á Patrek
gætu sjúkdómar og slys heyrt
sögunni til.
Patrekur tekur ekki þátt í
lífsgæðakapphlaupinu. Hann á
til dæmis ekki sjónvarp og er
alfarið mótfallinn allri popp-
menningu. Patrekur á heldur
ekki bíl og fer allra sinna ferða
gangandi eða á hjóli, nema þeg-
ar hann lætur mömmu sína
keyra sig. Hann tekur engan
þátt í útlitsdýrkun samfélagsins
og þess vegna segir hann eng-
um frá því þegar hann fer í ljós.
Þetta tengist að sjálfsögðu lífs-
speki Patreks; að það sem sést
ekki er ekki. Þess vegna passar
Patrekur sig að hafa drasl
heimilisins undir rúmi eða inni í
skáp og ef hann á von á gestum
er hann fljótur að fela fartölv-
urnar sínar og kennir sambýlis-
fólkinu um forláta leðursófasett
og brjálæðislega steríósam-
stæðu.
Patrekur er vel meðvitaður
um samtakamátt alþýðunnar og
veit hve mikil áhrif grasrót-
arstarf getur haft á framgang
mála í þjóðfélaginu. Þess vegna
er Patrekur virkur og óvirkur
meðlimur í ýmsum samtökum,
bæði pólitískum og ópólitískum.
Amnesty International, Rauði
krossinn, Orator, Samtök her-
stöðvaandstæðinga, knatt-
spyrnufélag Magnúsar Finns-
sonar, Femínistafélag Íslands,
Ísland-Palestína og Háskólakór-
inn fá öll að njóta samvista við
Patrek. Hann blaðrar um þjóð-
nýtingu við Vinstri græna, mik-
ilvægi frelsis við frjáls-
hyggjumenn og dásamar
markaðsvædda einkavæðingu í
félagsskap krata.
Patrekur er á móti gróðasjón-
armiðum og vill helst alltaf
versla við lítil fyrirtæki sem
standa höllum fæti. Hann er
meðvitaður neytandi og kaupir
sér pefsí frekar en kók og talar
hátt um hin hrikalegu, siðlausu
stórfyrirtæki. Samt veit hann
að til þess að geta ferðast um
heiminn og útbreitt fagnaðar-
erindið verður hann að eiga
peninga. Og til þess að græða
peninga neyðist hann til að
versla í Bónus.
Patrekur skilur mikilvægi
þess að alþjóð fái innsýn í þær
dásamlegu hugmyndir sem
brjótast um í kolli hans. Hann
heldur því úti virkum blogg-
síðum, ritar greinar bæði í blöð
og vefrit og nýtir sér ljós-
vakamiðlana við að koma skoð-
unum sínum á framfæri. Pat-
rekur hikar heldur ekki við að
halda ræður við hvert tækifæri,
hvort sem það er pólitískt eða
hátíðlegt.
Það sem er kannski merkileg-
ast við Patrek er að vinsældir
hans má fyrst og fremst rekja
til þess að hve miklu leyti fólk
sér sjálft sig í Patreki. Því Pat-
rekur er maður fólksins og fólk-
ið er Patreks. Patrekur – svo
miklu, miklu meira!
Patrekur
Hann tekur engan þátt í
útlitsdýrkun samfélagsins og
þess vegna segir hann engum
frá því þegar hann fer í ljós.
VIÐHORF
Eftir Höllu
Gunnarsdóttur
hallag@mbl.is
AÐ undanförnu hefur nokkuð farið
fyrir því í umræðu um háskóla-
menntun að greinarmunur sé gerður
á rannsóknarháskólum og öðrum há-
skólum og vangaveltum
um hvað í slíkri aðgrein-
ingu felst. Ekki er hægt
að gera ítarlega grein
fyrir inntaki þessarar
umræðu en gera má ráð
fyrir að í rannsóknarhá-
skóla sé eðlilegt að
rannsóknir séu stund-
aðar og að nemendum
gefist tækifæri til að
taka þátt í rannsókn-
arstarfinu, t.d. í formi
framhaldsnáms. Í
tengslum við þessa orð-
ræðu hefur sterklega verið ýjað að
því að Háskóli Íslands (HÍ) sé og ætti
að vera eini íslenski rannsókn-
arháskólinn og jafnvel að slík einokun
sé ákjósanleg fyrir íslenskt samfélag.
Þessi umræða vekur áleitnar
spurningar um starfsemi háskóla á
Íslandi. Hún felur það í sér að hvergi
utan HÍ séu stundaðar rannsóknir og
að nemendur fái hvergi annars staðar
tækifæri til þess að taka þátt í rann-
sóknarstarfi. Þegar þetta er skrifað
eru starfræktir níu skólar á há-
skólastigi á Íslandi, auk HÍ. Er raun-
in sú að í þessum skólum fari einungis
fram kennsla á háskólastigi en að
starfsfólk og nemendur sinni ekki
rannsóknum?
Rannsóknir við Háskólann
í Reykjavík (HR)
Þessu verður hver að svara fyrir sig
en hér er reynt að gera grein fyrir
hluta rannsóknarstarfs sem fram fer
innan veggja HR. Við HR eru starf-
ræktar þrjár deildir, laga-, tölv-
unarfræði- og viðskiptadeild. Þó að
deildirnar séu ungar að árum og mis-
langt á veg komnar í þróun rannsókn-
arstarfs og framhaldsnáms eiga þær
það sammerkt að leggja áherslu á
hvort tveggja. Hér á eftir fer stutt en
á engan hátt tæmandi lýsing á því
sem hæst ber í rannsóknum við við-
skiptadeild HR.
Við deildina er starfrækt Rann-
sóknarmiðstöð HR í nýsköpunar- og
frumkvöðlafræðum, en þar er lögð
áhersla á tvö rannsóknarsvið. Annars
vegar er rannsakað umfang og um-
hverfi frumkvöðlastarfsemi á Íslandi
með þátttöku í Global Entrepreneur-
ship Monitor (www.gemconsorti-
um.org). Hins vegar er
lögð áhersla á rann-
sóknir á sviði tæknimið-
aðrar frumkvöðla-
starfsemi. Mikilvægi
rannsókna á þessu sviði
er undirstrikað af nauð-
syn þess að aðilar at-
vinnulífins og stjórnvöld
hafi áreiðanlegar upplýs-
ingar sem nýst geta við
ákvörðunartöku og
stefnumótun en ítrekað
hefur verið bent á að
frumkvöðlastarfsemi er
einn aðaldrifkraftur atvinnulífsins og
undirstaða hagþróunar.
Viðskiptadeild tekur þátt í Cranet-
samstarfinu (www.cranet.org) sem
fulltrúi Íslands. Cranet eru samtök
rannsóknarstofnana í yfir þrjátíu lönd-
um sem hafa það að markmiði að
kanna aðferðir og stöðu mannauðs-
stjórnunar víðsvegar um heiminn.
Cranet-könnunin, sem er sú stærsta á
þessu sviði, gerir kleift að bera fyr-
irkomulag stjórnunar á Íslandi saman
við það sem gerist annars staðar.
Markmiðið með rannsóknum HR á
þessu sviði er að grafast fyrir um skýr-
ingar á því að framleiðni vinnuafls á Ís-
landi er lakari en í helstu við-
skiptalöndum með það fyrir augum að
gefa íslensku atvinnulífi vísbendingar
um hvað betur megi fara.
Að auki stundar allnokkur fjöldi
kennara rannsóknir fyrir utan þessi
verkefni, en alls sinna 10–12 kennarar
og sérfræðingar slíku starfi.
Í viðskiptadeild er boðið upp á rann-
sóknartengt framhaldsnám, bæði til
meistara- og doktorsgráðu, og stunda
nú um tuttugu nemendur slíkt nám. Í
haust var í fyrsta skipti boðið upp á
meistaranám í fjármálum og gert er
ráð fyrir að fyrstu nemendurnir út-
skrifist árið 2006. Í doktorsnámi vinna
nemendur undir handleiðslu kennara
HR en námið er í samstarfi við Copen-
hagen Business School.
Afrakstur rannsóknarstarfs þessa
má sjá í útgáfu og þátttöku starfs-
fólks í rannsóknarsamfélaginu. Á
árinu 2003 liggja eftir starfsfólk við-
skiptadeildar þrjár ritrýndar tíma-
ritsgreinar, einn bókarkafli, ein dokt-
orsritgerð, fimm ráðstefnugreinar,
fjórtán erindi og veggspjöld á ráð-
stefnum auk greina í tímaritum og
dagblöðum. Starfsfólk deildarinnar
hefur einnig sinnt ritrýni og ritstjórn,
skipulagt ráðstefnur og setið í dóm-
nefndum.
Fjármögnun rannsókna
í íslenskum háskólum
Ólíkt því sem er hjá HÍ, þar sem
rannsóknarstarf er að stórum hluta
fjármagnað með föstum fjár-
framlögum hins opinbera, eru rann-
sóknir við HR nánast að öllu leyti
fjármagnaðar með sjálfsaflafé. Verk-
efnin sem greint er frá hér að ofan
hafa verið fjármögnuð að hluta með
styrkjum úr íslenskum og erlendum
samkeppnissjóðum, tilfallandi styrkj-
um frá opinberum stofnunum, aðilum
atvinnulífsins og íslenskum fyr-
irtækjum.
Með hliðsjón af ofangreindu má
fullyrða að rannsóknir eru stundaðar
innan veggja HR. Að auki er ljóst að
nemendur hafa tækifæri til þátttöku í
þeim og eftir því sem framhaldsnámi
við skólann vex fiskur um hrygg má
gera ráð fyrir að slík þátttaka aukist.
Því er ljóst að rannsóknir eru stund-
aðar víðar en í HÍ og hlýtur það að
teljast jákvæð þróun. Ef slík þróun er
almennt talin til bóta liggur beint við
að spyrja hvort ekki sé ástæða til
þess að jafna þann aðstöðumun sem
íslenskir háskólar búa við þegar kem-
ur að fjármögnun rannsóknarstarfs.
Er hugsanlegt að nýta megi opinbert
fé til rannsókna betur með því að
beina því þangað sem áhugaverðar
rannsóknir eru stundaðar, óháð því
hvað viðkomandi stofnun heitir?
Eru stundaðar rann-
sóknir í öðrum háskólum
en Háskóla Íslands?
Finnur Oddsson fjallar
um háskólarannsóknir ’…rannsóknir erustundaðar innan veggja
HR.‘
Finnur Oddsson
Höfundur er lektor og forstöðumaður
rannsókna við viðskiptadeild
Háskólans í Reykjavík.
UM daginn auglýsti fyrirtæki
nokkurt eftir fólki til starfa. Störfin
sem fyrirtækið auglýsti voru krefj-
andi en um leið mjög spennandi fyrir
rétta aðila. Þó nokkur
hópur fólks sótti um en
að lokum valdi fyr-
irtækið tíu umsækj-
endur fyrir jafnmörg
störf. Þessir tíu voru nú
kallaðir á fund og þeim
gefin nánari lýsing á
því sem í starfinu fólst.
„Þetta er krefjandi
starf og þið getið aldrei
slakað á meðan á því
stendur, það er svo fjöl-
breytt og lifandi að
þrátt fyrir mjög skýran
vinnuramma getið þið
aldrei verið viss um
hvað hver dagur ber í skauti sínu, né
hvort þið eruð yfirleitt tilbúin til að
takast á við það sem gerist. Vinnutím-
inn er oft langur en þið fáið ekki sér-
staklega borgað fyrir yfirvinnu, því
það samræmist ekki stefnu fyrirtæk-
isins. Þið hafið sveigjanlegan vinnu-
tíma, en þurfið samt alltaf að mæta kl.
8:00 og vera til kl. a.m.k. 15:00.“
Umsækjendur voru reyndar flestir
tilbúnir í starf af þessu tagi en þó kom
hik á marga þegar vinnuveitandinn
tilkynnti þeim um kaup og kjör.
„Það er dýrt að reka fyrirtæki, og
þótt ég þurfi tíu starfsmenn get ég
bara borgað sex þeirra laun, og þar
sem það gengur ekki að fjórir starfs-
menn fái engin laun hef ég ákveðið að
skipta þessum sex laun-
um á milli ykkar allra.
– Ein og hálf milljón á
mánuði er nú töluvert
mikið fyrir fyrirtækið,
þið skiljið það er það
ekki?“ bætti hann við
þegar hann sá að hik
kom á umsækjendur.
„Ja, ég get svo athug-
að að hækka launin ykk-
ar eitthvað síðar meir ef
þið eruð þá tilbúin að
vinna meira, er það ekki
bara fínt?“
Þessi saga er tilbún-
ingur, en þó ekki. Það
myndi aldrei neitt fyrirtæki með
snefil af sjálfsvirðingu bjóða fólki upp
á svona kjör, með þessum hætti.
Ja engir nema sveitarfélögin, með
fulltingi ríkisins. Þetta er nákvæm-
lega sú staða sem blasir við kenn-
urum. Þeir eru svo margir að það er
svo dýrt að borga þeim öllum laun.
Þar er bara ákveðin kaka sem myndi
kannski borga 3.000 kennurum
mannsæmandi laun, en henni á að
skipta á milli allra 4.500.
Segjum að þessi tala sé rétt, kakan
dugi handa 3.000 kennurum. Eigum
við þá ekki bara að horfast í augu við
stöðuna og fækka kennurum um
1.500, fjölga í bekkjum og minnka
þjónustuna sem þessu nemur. Það
verða þá u.þ.b. 40–60 nemendur í
hverjum bekk sem ætti þá að halda
kennurunum við efnið þannig að þeir
séu ekki alltaf að svíkjast um.
Þá loksins yrðu allir ánægðir;
kennararnir með launin sín, sveit-
arfélögin með að kennarar settu þau
ekki á hausinn með kröfum sínum,
umhyggjusamir foreldrar yrðu him-
insælir því loksins væri rétti barna
þeirra til skólagöngu fullnægt, og
skattgreiðendur gætu glaðst því
skattarnir þeirra færu þá áfram í
aðra mikilvægari hluti.
Eða hvað?
Ath. Tölurnar í greininni byggjast
ekki á neinum útreikningum heldur
eru nefndar sem dæmi.
Sönn saga
Ásthildur Lóa Þórsdóttir
skrifar um kjaramál kennara ’Það myndi aldrei neittfyrirtæki með snefil af
sjálfsvirðingu bjóða
fólki upp á svona kjör.‘
Ásthildur Lóa
Þórsdóttir
Höfundur er kennari.