Morgunblaðið - 30.09.2004, Blaðsíða 32

32 FIMMTUDAGUR 30. SEPTEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
✝ Jóhannes Zoëgafæddist á Norð-
firði 14. ágúst 1917.
Hann lést á Land-
spítala í Fossvogi 21.
september síðastlið-
inn. Foreldrar Jó-
hannesar voru hjón-
in Tómas Zoëga,
sparisjóðsstjóri á
Norðfirði, f. 1885, d.
1956, og Steinunn
Símonardóttir hús-
freyja, f. 1883, d.
1977. Systkini Jó-
hannesar eru Unnur
Zoëga, póstfulltrúi á
Norðfirði, f. 1915, og Reynir
Zoëga vélstjóri, f. 1920.
Jóhannes kvæntist 17.11. 1945
Guðrúnu Benediktsdóttur, f. 1919,
d. 1996. Börn þeirra eru: 1) Tómas
Zoëga læknir, f. 1946. Kona hans
er Fríða Bjarnadóttir hjúkrunar-
fræðingur. Börn þeirra eru: a)
Kristín stjórnmálafræðingur, f.
1969, maður hennar er Sveinn
Valfells, b) Guðrún hjúkrunar-
fræðingur, f. 1971, gift Almari
Guðmundssyni. Þau eiga þrjú
börn, Tómas Orra, f. 1996, Ölmu
Diljá, f. 1999, og Fríðu Margréti,
f. 2004. c) Helga stjórnmálafræð-
ingur, f. 1976, gift Jóhanni Pétri
Harðarsyni. Þau eiga tvö börn,
Áslaugu Kristínu, f. 1999, og
Hörð, f. 2003. d) Jóhannes há-
München 1941–42 og starfaði síð-
an að kennslu og rannsóknum í
varmafræði við Tækniháskólann í
München 1942–45. Eftir heim-
komuna starfaði hann fyrst sem
verkfræðingur hjá Hamri 1945–
51 en varð forstjóri Landssmiðj-
unnar frá 1952 til 1962. Hann varð
þá hitaveitustjóri í Reykjavík í 25
ár eða til ársins 1987. Í tíð Jóhann-
esar í embætti hitaveitustjóra var
heitt vatn leitt í öll hús á Reykja-
víkursvæðinu og að hans frum-
kvæði var hafin borun eftir heitu
vatni á Nesjavöllum og byggt þar
upp orkuver. Jóhannes hvatti til
þess að reist yrði hús á hitaveitu-
geymunum á Öskjuhlíð og hann
stjórnaði hönnun og hafði umsjón
með byggingu Perlunnar eftir að
hann lét af störfum sem hitaveitu-
stjóri.
Jóhannes var í stjórn Verkfræð-
ingafélags Íslands 1948–1950 og
formaður 1976–1978. Hann sat í
ýmsum nefndum og stjórnum er
snertu sérsvið hans. Þá var hann í
stjórn Sambands íslenskra hita-
veitna 1980–87 og formaður
1980–83. Ráðgjafi um jarðhitanýt-
ingu á vegum Sameinuðu þjóð-
anna víða um heim, meðal annars
í Tyrklandi og Kína. Jóhannes
hlaut margvíslegar viðurkenning-
ar fyrir störf sín heima og erlend-
is. Hann var heiðursfélagi í
Lagnafélagi Íslands, Jarðhita-
félagi Íslands, Alexander von
Humboldt-félaginu á Íslandi og
Verkfræðingafélagi Íslands.
Útför Jóhannesar fer fram frá
Dómkirkjunni í dag og hefst at-
höfnin klukkan 15.
skólanemi, f. 1982.
Unnusta hans er Íris
Sigurðardóttir. 2)
Guðrún Zoëga verk-
fræðingur, f. 1948.
Maður hennar er
Ernst Hemmingsen
hagfræðingur. Börn
þeirra eru: a) Jóhann-
es Þorgeir bifvéla-
virki, f. 1974, b) Kar-
en Kristjana
verkfræðingur, f.
1976 og c) Pétur Karl,
f. 1990. 3) Benedikt
Jóhannesson stærð-
fræðingur, f. 1955.
Kona hans er Vigdís Jónsdóttir
forstöðumaður. Börn þeirra eru:
a) Steinunn háskólanemi, f. 1978.
Sambýlismaður hennar er Magn-
ús Gísli Eyjólfsson, b) Jóhannes
háskólanemi, f. 1980, c) Jón
menntaskólanemi, f. 1988. 4) Sig-
urður Jóhannesson hagfræðingur,
f. 1961. Kona hans er Solveig Sig-
urðardóttir læknir. Börn þeirra
eru: a) Magnús, f. 1992, b) Sveinn,
f. 1997, c) Oddur, f. 2003.
Jóhannes varð stúdent frá
Menntaskólanum í Reykjavík árið
1936. Hann hélt til Þýskalands ár-
ið 1937 og lærði vélaverkfræði í
Tækniháskólunum í München og
Berlín og lauk prófi þaðan 1941.
Jóhannes var verkfræðingur við
smíði flugvélahreyfla hjá BMW í
Fyrsta minningin um Jóhannes
tengdapabba var hversu vel hann
tók á móti okkur.
Frá fyrstu stundu minnumst við
hlýlegs augnatillits sem vakað hefur
yfir okkur og fjölskyldum okkar
alltaf síðan.
Jóhannes bjó yfir mikilli lífs-
reynslu – var við nám í Þýskalandi
öll stríðsárin. Þar upplifði hann
margt. Þegar hann fagnaði fyrri-
hlutaprófinu árið 1939 í München
skálmaði sjálfur Hitler inn á veit-
ingahúsið og settist á næsta borð að
snæðingi. Þegar sprengjunum
rigndi á München slökkti hann einu
sinni í logandi eldsprengju sem ella
hefði kveikt í húsinu sem hann var í.
Doktorsverkefnið hans var sprengt
í tætlur þrisvar sinnum og í síðasta
sinn rannsóknarstofan með og var
þá sjálfhætt.
Eftir að Jóhannes kom heim tók
hann oft þátt í átökum þó að ekki
væru þau jafndramatísk og á stríðs-
árunum. Jóhannes var þekktur
maður meðal þjóðarinnar en hann
sóttist ekki eftir athygli heldur lét
verkin tala. Mörg verkefni sem
hann vann við voru umdeild á sínum
tíma þó að síðar séu flestir sammála
um ágæti þeirra. Framsýni og
frumleg hugsun hans hjálpaði til við
að breyta ásýnd Reykjavíkur.
Reykvíkingar losnuðu undan reykn-
um og reikningunum vegna olíu-
kyndingarinnar og borgin varð fal-
legri með Perlunni.
Jóhannes var fyrirmynd og læri-
faðir barnabarnanna í orðsins
fyllstu merkingu. Þegar stærðfræð-
in, efnafræðin, þýskan reyndust
torskilin sögðu þau oft „ég fer til
afa“ og komu heim léttari í lund.
Hann var vinur þeirra allra, síungur
og áhugasamur um allt sem þau
höfðu fyrir stafni.
Umhyggja var honum í blóð borin
sem kom best í ljós þegar Guðrún
tengdamamma veiktist og hann
annaðist hana um árabil. Gestir
voru varla komnir inn úr dyrunum,
þegar hann var kominn með kaffi og
kökur inn í stofu, léttur í lund.
Hann vildi fá nýjustu fréttir af fjöl-
skyldunni og hafði brennandi áhuga
á stjórnmálum og þjóðmálum al-
mennt. Samræðurnar voru alltaf líf-
legar í Laugarásnum, Jóhannes var
húmoristi og hafði góða frásagnar-
gáfu. Það var auðvelt að gleyma því
að hann var kominn hátt á níræð-
isaldur þegar hann lést.
Jóhannes var jafnlyndur, ná-
kvæmur, réttsýnn og samviskusam-
ur. Hann var skarpgreindur en
fyrst og fremst skynsamur. Hann
hafði fallega rithönd og var mikið
snyrtimenni.
Nú hafa augu Jóhannesar
tengdapabba lokast hinsta sinni en
minningin um þau lifir.
Fríða Bjarnadóttir og
Vigdís Jónsdóttir.
Ég kynntist tengdaföður mínum,
Jóhannesi Zoëga, fyrir rúmum 30
árum, þegar ég kom ásamt konu
minni til Íslands. Þær hlýju mót-
tökur, sem Jóhannes og kona hans,
Guðrún Benediktsdóttir, gáfu mér
sem útlendingi og sem nýjum í fjöl-
skyldunni, voru mér ómetanlegar.
Enginn vafi var á að hjá Jóhannesi
var fjölskyldan í fyrirrúmi.
Sem tengdasonur kynntist ég Jó-
hannesi vel. Hann nam verkfræði
og hafði mikinn áhuga á fagi sínu
allt til dauðadags. Orkumál voru
sérstakt áhugamál hans og voru oft
til umræðu þegar við heimsóttum
hann í Laugarási. Jóhannes var sem
hitaveitustjóri mjög framsýnn, og
bar hann hag hitaveitunnar mjög
fyrir brjósti. Þegar hann hætti í
árslok 1987 var Hitaveita Reykja-
víkur vel rekið og skuldlaust fyr-
irtæki með tiltölulega litla yfirbygg-
ingu. Hitaveitan náði þá til alls
höfuðborgarsvæðisins, bygging
Nesjavallavirkjunar var hafin og
tekin hafði verið ákvörðun um
byggingu Perlunnar. Jóhannes var
frumkvöðull að báðum þessum
verkum. En auðvelt var það ekki.
Ég man að hann tók skilningsleysi
ráðamanna oft nærri sér þegar
hann þurfti að berjast fyrir gjald-
skrárhækkunum á verðbólgutímum
eða sannfæra þá um nauðsyn hinna
ýmsu framkvæmda. Í dag brosir
maður að þessu, en ekki var það
skemmtilegt fyrir Jóhannes. Sem
betur fer var hann fastur fyrir, svo
þegar hann hætti sem hitaveitu-
stjóri var Hitaveita Reykjavíkur
blómlegt fyrirtæki með bolmagn
bæði til þess að reisa Nesjavalla-
virkjun og Perluna.
En Jóhannes átti líka önnur
áhugamál. Hann var mikill sjálf-
stæðismaður og stjórnmál voru oft
til umræðu. Hann las mikið og hafði
mikinn áhuga á laxveiðum og úti-
vist.
Ég tel mig hafa verið mjög hepp-
inn að hafa átt Jóhannes sem
tengdaföður og að hafa kynnst
brautryðjanda eins og honum. Við
fráfall hans verður mikið tómarúm
hjá mér og hans nánustu.
Ernst Hemmingsen.
Jóhannes Zoëga var á margan
hátt einstakur maður. Hann hafði
einhvern innri styrk sem erfitt er að
lýsa, var sjálfum sér nógur en á
sama tíma uppfullur af áhuga á okk-
ur hinum. Það var svo gott að vera í
kringum hann. Þegar ég varð
tengdadóttir Jóhannesar fyrir um
16 árum var hann kominn á eft-
irlaun en sinnti Guðrúnu konu sinni
af einstakri alúð og nærgætni.
Hann hafði skilað merkilegu ævi-
starfi en var samt alltaf hógvær.
Þótt Jóhannes hafi fæðst árið
1917, orðið stúdent árið 1936, lært
og starfað í Þýskalandi í seinni
heimsstyrjöldinni og m.a. séð Hitler
bregða fyrir á kaffihúsi þar fannst
mér hann einhvern veginn aldrei
verða gamall. Hvernig var það held-
ur hægt? Hann bjó einn, keyrði bíl,
vann á tölvu, sendi tölvubréf til ætt-
ingja sinna í fjarlægum löndum og
skiptist á MSN-skilaboðum.
Jóhannes hafði nefnilega áhuga á
öllu mögulegu. Hann las mikið, ekki
bara léttar dægurbókmenntir, held-
ur pældi hann í gegnum þykka
stærðfræðidoðranta jafnt á ensku
sem þýsku. Hann missti varla úr
fréttatíma, hafði endalausan áhuga
á jarðhita og virkjunum, þróun
byggðar og stjórnmálum. Hann tók
virkan þátt í brölti barnanna sinna
hvort sem það var andstaða á móti
miðlægum gagnagrunni, sem Tóm-
as var uppfullur af, eða virkjana-
andstaða Sigurðar.
Jóhannes var mikill fjölskyldu-
maður. Það er hurðalisti í Laug-
arásnum alsettur fangamörkum og
strikum upp eftir öllu. Þar voru af-
komendurnir mældir reglulega.
Þeir stóðu teinréttir við listann, Jó-
hannes lagði bók á höfuðið á þeim
og merkti við. Strákunum mínum
fannst þetta spennandi. Það var
hægt að sjá hvort þeir væru hærri
núna en pabbi þeirra hafði verið á
sínum tíma. Eitt það seinasta sem
Jóhannes sá um að yrði gert nú í
sumar á lóðinni í Laugarásnum var
að rólurnar og sandkassinn yrðu
endurnýjuð. Þar höfðu leikið sér
ekki bara börnin hans, barnabörn
og barnabarnabörn heldur komu
þar oft við börn úr nærliggjandi
húsum. Aldrei var stuggað við nein-
um.
Jóhannes varð mikið veikur árið
sem hann varð áttræður. Þá bjugg-
um við Sigurður í Bandaríkjunum.
Við höfðum áhyggjur af honum og
komum heim með Magnús og Svein,
sem var nýfæddur. Það var gott að
búa í Laugarásnum og geta átt
nokkrar vikur með Jóhannesi. Hann
heimsótti okkur síðar til Baltimore
vorið eftir. Ég var kvíðin daginn
sem hann kom, skyldi hann hafa
þrek til að vera hjá okkur? Heimilið
okkar var ekki beint neitt hressing-
arhæli, húsakynnin þröng, Sveinn á
fyrsta árinu, yfirleitt órólegur.
Magnús fimm ára, rólegri en krefj-
andi. Mér létti þegar við hittum Jó-
hannes á flugvellinum. Hann var
reffilegur, vel tilhafður og léttur í
spori. Á sinn rólega og jákvæða hátt
hafði hann góð áhrif á okkur. Hann
lagði óróleika Sveins út á besta veg
og sagði að þar væri á ferðinni
drengur sem yrði atorkusamur og
duglegur.
Jóhannes var ákveðinn og mikill
sjálfstæðismaður og lét það óspart í
ljós ef honum fannst að pólitískir
andstæðingar hefðu leikið af sér.
Það kom fyrir að við Jóhannes vær-
um ekki sammála og það var bara
betra. Við fylgdumst með bæjar-
málunum. Mér fannst að Vatnsmýr-
in væri tilvalið land fyrir íbúða-
byggð, stutt í skemmtileg
útivistarsvæði og miðbæinn. Jó-
hannes var algjörlega ósammála.
Honum fannst að það yrði algjör
flatneskja að búa þar í mýrinni.
Heldur vildi hann byggja húsið sitt
á hæð þaðan sem víðsýnt væri.
Eldri strákarnir mínir, Magnús
og Sveinn, eiga sjóð af minningum
um afa sinn en við munum segja
Oddi litla, sem fæddist seinasta
haust, frá afa Jóhannesi. Jóhannes
hafði gaman af litla stráknum,
fylgdist af áhuga með því hvernig
hann stækkaði og þroskaðist. Þeir
hlógu saman, klöppuðu saman lóf-
unum og réttu úr sér til að sýna
hvað þeir væru stórir.
Jóhannes hafði verið veikur nú
seinustu mánuðina en hann hresst-
ist alltaf inn á milli. Við áttum góða
stund með honum að kvöldi 2. sept-
ember síðastliðins. Sveinn varð sjö
ára þann dag. Jóhannes kom í Víði-
hlíðina, rabbaði við okkur, hló og
sagði sögur frá því í gamla daga.
Hann stoppaði óvenjulengi hjá okk-
ur þetta kvöld, kyssti mig í forstof-
unni og keyrði heim. Daginn eftir
veiktist hann og tæpum þremur vik-
um síðar kvaddi hann þennan heim
sáttur og þakklátur fyrir gott líf.
Við vitum ekki hvað tekur við eft-
ir þetta líf en ég er viss um að Jó-
hannesi líður vel núna. Hann var
svo réttlátur og hógvær í lifandi lífi.
Við Magnús vorum stödd í Kaup-
mannahöfn þegar Jóhannes lést.
Við töluðum um afa Jóhannes. Ég
sagði honum að varðveita allar góðu
minningarnar um afa sinn og reyna
sjálfur að verða jafngóður maður og
hann.
Minningin um Jóhannes mun lifa
með okkur.
Solveig.
Hurðakarmurinn á skrifstofu afa
Jóhannesar er næstum því eins og
reglustika. Mikil tilhlökkun var
fólgin í sentimetrastríði fjölskyld-
unnar. Við, eins og aðrir afkomend-
ur, áttum okkar strik sem færðust
ofar með hverju árinu og kepptumst
við óspart um að ná hvert öðru. Afi
benti okkur á hvað við vorum mikið
hærri en pabbi á sama aldri og sam-
gladdist okkur innilega þegar við
náðum Sigga föðurbróður.
Afi átti auðvelt með að setja sig í
spor okkar barnabarnanna. Rólurn-
ar og sandkassinn voru síðast end-
urnýjuð í sumar fyrir barnabarna-
börnin. Leikkistan var alltaf full af
Andrésar andar blöðum og úrval
lesefnis var í bókahillum. Á gaml-
árskvöld og á þrettándanum tók afi
fullan þátt í að skjóta upp flugeldum
og skemmti sér manna best. Hann
sendi okkur póstkort frá framandi
löndum og kom heim færandi hendi.
Á menntaskólaárum okkar hjálpaði
afi hvort sem er með heimadæmi í
stærðfræði eða þunga þýskustíla,
án þess að opna orðabók.
Frá fyrstu tíð hafði afi gáfur til að
fylgja eðlislægri forvitni sinni eftir.
Þegar eldri leikfélagar hans á Norð-
firði settust á skólabekk var hann
einn eftir úti á leikvelli. Honum
leiddist það og bað skólastjórann
um leyfi til að byrja líka í skóla en
fékk þau svör að hann yrði að læra
að lesa áður en hann gæti byrjað í
skóla. „Það kann ég“, sagði afi og
las fyrir skólastjórann sem þá þurfti
að veita honum inngöngu. Ánægður
kom hann heim og tilkynnti foreldr-
um sínum að hann væri nú byrjaður
í skóla.
Alla ævi var afi óhræddur við að
takast á við ný hlutverk og breytta
tíma. Eftir að amma varð veik tók
hann við öllum hússtjórnar- og
heimilisverkum eins og hann hefði
aldrei gert neitt annað. Á níræð-
isaldri sótti hann kínverskunám-
skeið. Hann skrifaðist á við barna-
börnin í gegnum tölvupóst, spjallaði
stundum á MSN, hafði heimabanka
og gekk með GSM.
Afi átti ekki aðeins myndavél
heldur var með myrkraherbergi þar
sem hann framkallaði myndirnar.
Hann kvikmyndaði skemmtileg
augnablik á uppvaxtarárum afkom-
enda sinna. Þessi áhugmál tengdu
saman fegurðarskyn og verkkunn-
áttu. Amma hvíslaði að okkur að
þótt hann væri verkfræðingur hefði
hann mikla listræna hæfileika en
sjálfur mátti hann ekki heyra á það
minnst.
Afi Jóhannes var alltaf léttur í
skapi og spori og var fljótur að
koma auga á broslegu hliðar tilver-
unnar. Fátt kætti hann meira en
þegar Guðrún föðursystir komst að
því í fyrra að Zoëga þýddi ‘jester’
eða grínisti á rómanskri mállýsku.
Afi var mannblendinn og verklag-
inn. Hvort sem ferðinni var heitið til
vesturstrandar Bandaríkjanna eða
Innri-Mongólíu dró hann upp miða
og sagði að hann ætti einmitt vin
þar sem við ættum endilega að hafa
samband við. Fáir kunnu betur að
strauja en afi, og snyrtilegustu jól-
pakkarnir voru alltaf frá honum.
Tryggð afa kom vel í ljós við veik-
indi ömmu. Hann sýndi henni ein-
staka umhyggju. Við afkomendur
nutum einnig alúðar hans alla tíð.
Þrátt fyrir að heilsu hans sjálfs færi
hrakandi síðustu dagana, og hann
vissi hvert stefndi, dvaldi hann ekki
við veikindi sín. Hins vegar spurði
hann stöðugt um líðan vina og
vandamanna og fylgdist af áhuga
með fólki í kringum sig.
Afi hafði skýrt gildismat en mess-
aði aldrei yfir okkur. Með athöfnum
sínum og fasi átti hann athygli okk-
ar alla. Hann var og verður alltaf
sterk fyrirmynd okkar.
Kristín, Guðrún, Helga
og Jóhannes Zoëga.
Jóhannes afi okkar var mjög
skemmtilegur og fróður maður. Það
var alltaf gaman að heimsækja hann
í Laugarási og við fengum konung-
legar móttökur. Yfir kaffibolla og
með því var rætt um það sem var
efst á baugi þá stundina eða þá voru
rifjaðir upp gamlir atburðir.
Þegar við vorum lítil fórum við
eldri systkinin oft í ferðalög með afa
okkar og ömmu. Við fórum í sum-
arbústað við Þingvallavatn, í veiði-
túr eða til Norðfjarðar. Eftir að
amma veiktist fórum við systkinin í
veiðitúrana með afa og Reyni bróð-
ur hans. Þá var oft mikið rætt og
diskúterað og kepptust þeir bræður
við að taka sem flestar myndir af
löxunum og okkur í nestisstoppi.
Ekki tókst þó alltaf jafn vel til. Einu
JÓHANNES
ZOËGA
Símar 581 3300 - 896 8242
Allan sólarhringinn - Áratuga reynsla
Suðurhlíð 35 — Fossvogi — www.utforin.is
Sverrir
Olsen,
útfararstjóri.
Sverrir
Einarsson,
útfararstjóri.
Bryndís
Valbjarnardóttir,
útfararstjóri.
Baldur
Frederiksen,
útfararstjóri.
Guðmundur Þór
Gíslason,
útfararstjóri.
ÚTFARARSTOFA ÍSLANDS