Sunnudagsblaðið - 17.01.1965, Blaðsíða 5

einhverju sinni skömmu eftir 1200
rak reyðarhval góðan á land Ragn-
heiðar í Selárdal. Ekki er frá þessu
sagt þar vegna þess, að það þætti
nokkur tíðindi í sjálfu sér, að þar
ræki hval, heldur spunnust tíðindi'
af þessum hvalreka, því að Þor-
valdur Vatnsfirðingur fékk hval
hjá Ragnheiði, en sumu af hvaln-
um var stolið frá honum á heim-
ieiðinni, og urðu af því íllindi og
málaferli. En þess vegna er minnzt
á þetta hér, að það sýnir, að ýms-
ir voru bjargræðisvegir í Selár-
dal og margt mátti þar auka bu-
sæld bónda.
Eins og kunnugt er, var það
lengi ein helzta leið manna hér á
landi til þess að ávaxta fé sitt ör-
ugglega að koma þvi í jarðeign-
ir. Jarðeigandinn átti vissar tekj-
ur á ári hverju, landskuldina. Ef
hann leigði einhverjar skepnur
með jörðinni, svo sem algengast
var, fékk liann einnig árlegar tekj-
ur af þeim, leigurnar, en ábúand-
inn varð að endurnýja leigupen-
inginn á sinn kostnað. Forráða-
mönnum kirkna gát auðvitað ekki
duliztj hvílíkur ávinningur það
var, að kirkjan sjálf ætti jarðcign-
ir; það tryggði afkomu hennar og
vcitti forráðamönnunum bæði völd
og tekjur. Ekki hefur glöggum
fjármálamönnum heldur lengi
leynzt það, eftir að tíundarlögin
gehgu í'gildf 1096, að tíund var
ckki goldin af eignum kirkjunn-
ar. Nú rann helmingur tíundarinn-
ar — kirkjutíund og presttíund —
að vísu til þess manns, sem átti
kirkjuna og sá henni fyrir presti,
en hinn helmingurinn — biskupsr
tiund og fátækratíuiid — sparað-
ist alveg af jörðinni, ef kirkjan
átti hana eða hún var eignuð
henni. Urðu sumar kirkjur og mjög
auðugar að londum, þótt smámun-
ir væru cignir þeirra hjá jarð-
cignum biskupsstóla og klaustra.
En hvernig var þá Selárdals-
kirkja stæð um fasteigpir?
Það er bersýnilegt, að fyrsta
jarðeignin,. sem Selárdalskirkja
eignaðist, hefur verið meiri eða
minni bluti úr landi Selárdalsjarð-
ar, hve mikill veit nú enginn. Lík-
lega hefur kirkjan eignazt ein-
hvern hluta í landinu jafnskjótt og
hún var reist, þótt við hann' kunni
að hafa bætzt síðar. Hafi nú eig-
andi jarðar og kirkju verið hinn
sami, eins og líjcast- er um Bárð
svarta og niðja hans, hefur hann
ráðstafað þessu að geðþótta, en
auðvitað var ekki unnt að taka
aftur frá kirkjunni það, sem henni
hafði einu sinni verið ánafnað.'Svo
er að sjá, að við sættina í Ögvalds-
nesi 1297 milli Árna biskups Þor-
lákssonar og leikmanna hafi Selár
dalur komizt undir yfirráð bisk-
ups, og má af því ráða, að kirkjan
hefur átt meira en helming jarð-
arjnnar. Og svo mikið er víst, að
1354 átti kirkjan jörðina alla. En
Seldælaættin sýnist eftir sem áður
hafa farið með forráð staðarins.
Sumir þeir ættmenn voru sjálfir
prestar, aðrir voru bændur, og
hafa þeir þá haldið presta á staðn-
um. Siðastur þessara ættmennaj
sem forráð hafði fyrir kirkju og
stað í Selárdal, svo að vitað sé,
var Skallagrímur Auðunsson.
Hann dó 1353. Hafði þá Seldæla-
ætt setið staðinn hátt á þriðju öld
eða lengur. Skallagrímur þessi
lagði Selárdalskirkju til átta bæk-
ur og ýmsa gripi aðra, sem taldir
eru upp í máldögum, þar á meðal
bjarnfell lítið, það er bjarndýrs-
skjnn, og er ætlað, að prestur hafi
haft það undir fótum sér til varri-
ar gólfkulda, er hann stóð fyrir
altari.
Máldagar eru skrár um eignir
kirkna, smáar og stórar, svo sem
kunnugt er. Eru máldagar þessir
ærið fróðlegir og veita miklar upp
lýsingar um cfnahag kirkna og
breytingar á honum og í’aunar um
miklu fleiri hluti. Hinu er þó ekki
að neita, að oft cru máldagarnir
ógreinilegri en menn mundu óska,
og slitrótt er sú saga, er úr þeim
verður lesin.
Elzti máldajgi SelárdalskirkjUj
sem nú er til, er frá 1354. Þann
máldaga lét Gyrður biskup ívars-
son rita á yfirreið um Vestfjörð,
en raunar er hann ekki til nema
í eftirriti. Aiinar er máldagi, sem
Vilchin biskup lét gera 1397, og
liggja ekki nema 43 ár milli þess-
ara máldaga. En næsti varðveitti
máldagi Selárdalskirkju er í mál-
dagabók, sem Gísli biskup Jóns-
son lét gera eftir siðaskipti eða
um 1570, meira en 170 árum eftir
að Vilchinsmáldagi var ritaður.
Þessir máldagar sýna, að 1354
á Selárdalskirkja ekki aðrar jarð-
'eignir en „lönd öll' milli. Lika-
stapa og Hafragils hins norðra“,
eins og það er orðað. Vilchinsmál
dagi segir hið sama, nema hann
nefnir mörkin Kálfadalsá í stað
Hafragils. Líkastapi er skammt
fyrir utan KoImúlJdal, sem
nú er kallaður Fífustaðadalur,
og skiptir stapinn nú lönd-
um milli Fífustaða og Neðra-
bæjar í Selárdal, en Kálfa-
dalsá skiptir löndum milli Selár-
dals og Krossadals í Tálknafirði.
Hún er vestan á nesinu milli Arn-
arfjarðar og Tálknafjarðar, og er
um 8 kílómetra leið frá ánni út
í Kópavíkj sem er framan í nes-
inu og þó vestanhalt í því. Hlíð-
arnar frá Kálfadal út að Kópavík
heita einu nafni Selárdalshlíðar,
því að þær vorú eign jarðarinnar
Selárdals. Dalur, sem Skandadalur
heitir, skiptir þeim i tvennt, Suð-
urhliðar óg Norðurhlíðar. Bcit er
mjög góð á Hlíðum síðari hluta
vetrar, því að þar er snjólétt og
sólríkt, en crfið er smalamennska
þar, því að yfir fjall er að fara
úr Selárdal eða fyrir nes að öðrum
kosti, en það er löng leið og get-
ur vérið toríafin. Én hinum gömlu
Selárdálsprestum mun sjaldan
hafa verið vant húskarla og varla
talið eftir þeim sporin.
Af orðalagi máldaganna mun
óhætt að álykta, að upphaflega hef
ur ekki verið nema ein jörð í
Selárdal og sennilega strax á land
námsöld náð yfir allt nesið
beggja megin frá Líkastapa að
Kálfadalsá e'ða Hafragili, sem er
rétt fyrir utan ána. Síðar hefur svo
annarri jörð, Neðrabæ, ver,ið
skipt úr, og hún fengið land inn-
an með firðinum að landamerkj-
unum, Líkastapa. Enn síðar hafa
Uppsalir frammi i dalnum orðið
sérstakt býli.
Þegar Gíslamáldagi er ritaður
(um 1570), á Selárdalskirkja heima
land milli Líkastapa og Kálfadals-
ár eins og áður, en á því landi
eru nú nefnd býlin Neðribæ og
Uppsalir. Auk þess á hún fjórar
jaröir: Granda og Öskubrekku í
Ketildölum, Arnarstapa í Tálkna-
«LÞÝ»U&LAÍ)I£) w eUNWODACSBLAB f|