Sunnudagsblaðið - 21.03.1965, Blaðsíða 17

Konan sem fékk
Nóbel til þess aö
stofna friðarverö-
launin
ÞANN 10. desember ár hvert er út-
hlutað eftirsóknar- og virðingar-
mestu heiðurslaunum lieims, hin-
um svonefndu Nóbelsverðlaunum.
Sjálf friðarverðlaunin eru af-
hent í Oslo, en önnur verðlaun úr
sama sjóði, fyrir vísindaafrek í
eðlisfrœði, efnafræði, læknisfræði
°g bókmenntum, eru afhent í
Stokkhólmi.
Undantekningarlítið taka verð-
'aunahafar sjálfir á móti heiðurs-
laununum, sem eru heiðursskjal,
Sullpeningur og all stór fjárupp-
ha?ð. Við staddir eru svo önnur
stórmenni víðsvegar að. Er at-
höfnin öll hin virðulegasta. Þar
með hafa hinir nýkrýndu heiðurs-
Wenn haslað sér völl meðal annars
afburðafólks, sem lagt hefur drjúg
an skerf til eflingar friði og vís-
mda í þágu mannkynsins.
hað er talið, að allt frá árinu
1901 til 1959 hafi verið úthlutað
Ur verðlaunasjóði Nobels sem
svarar 304 milljónum íslenzkra
hróna til 315 verðlaunaháfa, sem
skiptast þannig: Karlar 297, kon-
nr ii 0g ýmsar stofnanir 7. Nokkr-
'r verðlaunahafar láta þegar af
hendi verðlaun sín (í peningum)
fh sjóða eða sjóðsstofnunar í
ákveðnu markmiði eða til vísinda-
legra rannsókna.
Sá, sem stofnaði þennan sjóð,
var Svíinn Alfred Nobel, maður
móð frekar hrjúfa og eigingjarna
lyndiseinkunn, sem hagnaðist um
milljónir króna á uppfinningu og
tilbúningi sprengiefna.
Nú ber þess að geta, að við hlið
hans stóð um árabil fögur og vel
viti borin kona, barónsfrú Bertha
Suttner, en það tók hana um 20
ár að tala til innri manns hans og
beita áhrifum sínum í því skyni
að fá hann til að fallast á stuðn-
ing við hugðarefni hennar, bar-
áttu gegn stríði og hverskonar her-
væðingu. Barónsfrúin ótti þannig
sinn þátt í að Alfred Nobel gerð-
ist styrktarmaður þessa göfugu
málefnis hennar og þeirra, sem að
því stóðu með henni.
Þegar Bertha, síðar barónsfrú
Suttner, hitti Nobel í fyrsta sinn,
var hún bláfátæk, umkomulaus
ung greifadóttir, sem leitaði til
hans um starf sem einkaritari. For
eldrar hennar voru Kinski greifi
og kona hans. Faðir hennar, sem
var foringi í her Franz Jósefs
Austurríkiskeisara, dó áður en hún
fæddist, en þótt fjölskylda hennar
byggi við bág kjör, var hún alin
upp í anda samtíðarinnar og hug-
arheimi heldra fólksins í Vinar-
borg, eins og liann var og hét um
miðja nitjándu öld.
Hún kynntist öllum refilstigum
skemmtanalífsins, af fullri var-
færni samt. íhugul augu hennar
og dómgreind voru vel á verði.
Hún tók að nema tungumál; einn-
ig samdi hún nokkur rómantísk
smáleikrit. Söngrödd hafði hún
allsæmilega, sem hana langaði til
að þjálfa. Fór hún í því augna-
miði til Parísar, en sakjr fjárskorts
varð hún að hætta söngnáminu
og sneri þá aftur til Vínar. Þetta
var árið 1873. Fékk hún þá stöðu
sem kennslukona hjá Suttner bar-
ón, en þau hjón áttu meðal ann-
ars fjórar ungar dætur. Þar á
heimilinu hitti hún fyrst son þeirra
hjóna Arthur að nafni, alúðlegan,
myndarpilt. Hneigðust hugir
þeirra brátt saman. Um hann skrif-
ar hún seinna í endurminningum
sínum: „Það stafaði af honum
birtu og kærleika við fyrstu sýn”.
Þar með voru örlög hennar ráðin,
þótt nokkur yrði aðdragandinn.
Móðir Arthurs komst brátt á
snoðir um samdrátt þeirra, sem
ekki var alveg að hennar skapi.
Ætlaði hún þessum einkasyni
þeirra hjána vissulega göfugra
gjaforð, enda hún sjö árum eldri,
33 ára en hann 26 ára.
Barónsfrúin lagði nú fæð á
Berthu, sem sá sér ekki annað
fært, en að fara af heimilinu. Það
var sem þungu fargi væri létt af
frúnni og til þess að flýta fyrir
brottför hennar, benti hún henni
á auglýsingu í einu dagblaði borg-
arinnar, en hún hljóðaði eitthvað
á þessa leið: „Vel efnaður og
menntaður roskinn maður í París
óskar að ráða miðaldra konu með
málakunnáttu sem einkaritara’*.
Bertha sendi umsókn, og fékk
Hún hét Rertha von Suttner og var um langt skeið
einkaritari Alfreds Nóbels. í þesari grein, sem er
eftir Harland Manchester, segir frá æviferli hennar
— en hann var um margt óvenjulegur — og frá
því segir einnig, hvernig hún beitti áhrifum sínum
til að fá Nóbel til að veita fé til verðlauna í þágu
friðarhugsjónarinnar.
AÞ6ÝÐUBLAÐIÐ —» SUNNUDAGSBLAÐ 241