Morgunblaðið - 07.12.2004, Side 24

24 ÞRIÐJUDAGUR 7. DESEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
MENNING
Dimmalimm, íslenskumyndskreytiverð-launin voru veitt ígærkvöldi í
Gerðubergi. Það var Áslaug
Jónsdóttir sem hlaut verð-
launin fyrir myndskreyt-
ingar sínar í bókinni Nei!
sagði litla skrímslið. „Þetta
leggst að sjálfsögðu af-
skaplega vel í mig og ég er
mjög kát með þetta,“ sagði
hún í samtali við Morgun-
blaðið. Í verðlaununum fel-
ast peningaverðlaun sem
Áslaug segir að sjálf-
sögðu koma sér vel, líkt
og alltaf í þessum bransa.
„Ekki síst í barna-
bókabransanum! En í öll-
um verðlaunum felst hrós,
og það er alltaf gott að fá.
Það geta allir viðurkennt. Og
þegar ég sé litla skrímslinu mínu
stillt upp við hliðina á Engli í Vestur-
bænum og Mánasteininum hans Brians, þá er
ég mjög stolt.“
Tóku málin í sínar hendur
Í niðurstöðum dómnefndar kom fram að
leitað væri að myndskreytingum „sem ykju
við hinn ritaða texta með hugmyndaríku upp-
broti á formi og myndmáli, sem aftur yrði til
þess að örva ímyndunarafl og þroska fé-
lagsvitund ungra lesenda.“ Þótti Nei! sagði
litla skrímslið uppfylla flest þau skilyrði.
„Myndmál Áslaugar er bæði stórbrotið og
fyndið og helst í hendur við brot bókarinnar,
samspil mynda, texta og rýmis á síðum er
óvænt og líflegt og síðast en ekki síst er boð-
skapurinn áríðandi en aldrei uppáþrengj-
andi,“ sagði ennfremur í áliti dómnefndar.
Nei! sagði litla skrímslið var unnin í
samvinnu við tvo norræna barnabóka-
rithöfunda, Rakel Helmsdal og Kalle
Güettler, en þau skrifuðu söguna
ásamt Áslaugu sjálfri. Leiðir
þeirra lágu saman fyrir þremur
árum þegar efnt var til námskeiðs
fyrir norræna teiknara og
barnabókarithöfunda á Biskops
Arnö í Svíþjóð. „Um þá helgi
varð til grunnurinn að þessari
bók,“ segir Áslaug. „Vegna þess
knappa tíma sem við höfðum
notaði ég klippimyndatæknina
til að skapa myndir á meðan
við spjölluðum og ræddum um
söguna. Síðan tók auðvitað við
margra mánaða vinna við að
gera bókina að því sem hún er
núna.“
Að sögn Áslaugar á stóra
skrímslið í bókinni sér fyrirmynd
– en það var einn af þátttakendunum
í námskeiðinu ytra.
„Þannig að við litlu skrímslin urðum að
ákveða hvernig við ætluðum að taka á mál-
unum,“ segir hún og hlær.
Fagmennska eykst
Áslaug er ein af 25 myndskreytum sem eiga
verk á sýningunni „Þetta vilja börnin sjá!“
sem nú stendur yfir í Gerðubergi. Að hennar
mati hefur metnaður fyrir myndskreytingum í
barnabókum aukist mjög á undanförnum ár-
um.
„Það er meiri fagmennska með hverju árinu
sem líður,“ segir hún. „Mér fannst það hins
vegar ekki fyrst, þegar ég var að byrja í fag-
inu fyrir fimmtán árum síðan. En nú sé ég
ánægjulega breytingu, og finnst frábært að
Gerðuberg skuli standa fyrir sýningu af þessu
tagi.“
Þetta er langt frá því að vera frumraun Ás-
laugar þegar kemur að myndskreytingum, en
hún myndskeytti til að mynda verðlaunasögu
Andra Snæs Magnasonar, Blái hnötturinn.
Listgreininni kynntist hún við nám í Dan-
mörku, í Skolen for brugskunst sem nú heitir
Danmarks designskole. „Ég útskrifaðist það-
an sem „illustrator“ og grafískur hönnuður.
Danir hafa fína hefð í myndskreytingum bæði
í bókum og blöðum, og ég gerði mér varla
grein fyrir því að þetta fag væri til fyrr en ég
hélt þarna út. Það voru fáir að myndskreyta
hér á þeim tíma, og enn í dag finnst mér að
það mætti nota myndskreytingar miklu
meira. Því myndlýsing er bara myndgerð hug-
mynd og getur oft gefið mjög skýr skilaboð.“
Þetta er í þriðja sinn sem
Dimmalimm-verðlaunin eru veitt, en Penninn,
Félag íslenskra bókaútgefenda, Myndstef,
Gerðuberg og Félag íslenskra teiknara standa
að verðlaununum.
Í dómnefnd sátu Þórdís Alda Sigurðardóttir
myndlistarmaður, Kalman le Sage de Font-
enay, grafískur hönnuður, og Aðalsteinn Ing-
ólfsson listfræðingur, sem var formaður henn-
ar.
Vakti athygli á þremur öðrum bókum
Dómnefndin taldi rétt að vekja einnig at-
hygli á eftirtöldum bókum, auk bókar Áslaug-
ar: Grautardalls sögu með myndum Sigur-
borgar Stefánsdóttur, Litla bangsa eftir
Illuga Jökulsson með tölvuteikningum Inga
Jenssonar og Ragga litla í jólasveinalandinu
eftir Harald S. Magnússon, þar sem börn sjá
alfarið um myndskreytingarnar.
Bækur | Áslaug Jónsdóttir hlýtur Íslensku myndskreytiverðlaunin fyrir Nei! sagði litla skrímslið
Morgunblaðið/Árni Torfason
Áslaug Jónsdóttir tekur við verðlaununum úr hendi Aðalsteins Ingólfssonar.
Mætti nota
myndskreytingar
miklu meira
HEIMSSTYRJÖLDIN síðari er
mönnum um allan heim drjúg upp-
spretta frásagna, vitnisburða og ann-
arra hugverka. Hér á landi hafa augu
manna m.a. beinst að örlögum þeirra
Þjóðverja sem hér dvöldust fyrir
stríð og við hernám Breta. Sindri
Freysson hefur nú sent frá sér heim-
ildarskáldsögu sem er byggð á
reynslu Augusts Lehrmanns sem
tókst að fara huldu höfði hér á landi í
heilt ár. Þetta útlagaþema er raunar
alkunnugt í íslenskum bókmenntum,
ekki síst fornritum. Mætti í því sam-
hengi nefna Grettlu og Gísla sögu.
Bók Sindra gerist einmitt að mestum
hluta á söguslóðum sem eru í ná-
grenni við sögusvið Gísla sögu á
Vestfjörðum. Hún nefnist Flóttinn
og er fyrst og fremst skáldsaga,
þrátt fyrir tengsl við veruleika styrj-
aldarinnar. En hún byggist á vand-
aðri heimildavinnu og leggur fram
ýmsar spurningar varðandi afstöðu
Íslendinga til stríðsins.
Heimildarskáldsagan sem form
býður upp á ýmsar leiðir. Ein leiðin
er að fella vitnisburð inn í ramma
skáldsögu, önnur að leita uppi sögu-
legar týpur eða sögulega mikilvægar
persónur. Sindri velur hins vegar þá
leið að beita sögulegum rannsóknum
á lífsháttum Íslendinga á stríðsár-
unum, einkum millistéttarfólks og
bænda sem með einum eða öðrum
hætti koma við sögu Þjóðverjans,
styðja hann eða svíkja hann. Sindri
beinir þó umfram allt annað athygli
sinni að hinum þýska einstaklingi,
sem í bókinni nefnist Thomas Lang,
sögu hans, uppruna og
örlögum.
Meginstyrkur þess-
arar bókar er trúnaður
höfundar við söguefnið.
Margt af því sem
fjallað er um í þessari
sögu er unnið af ná-
kvæmni og þolinmæði.
Ekkert er einfalt og í
sögunni er okkur sýnt
fram á hvernig t.a.m.
afstaða Íslendinga til
stríðsaðila var engan
veginn einlit og hvern-
ig hún tók breytingum.
Þetta gerir Sindri í
gegnum persónur, per-
sónusögur og persónusköpun án
þess að lesandi fái á tilfinninguna að
fyrst og fremst sé um söguleg fræði
að ræða. Tök hans á efninu eru mjög
góð. Jafnframt tekst honum að gæða
sögu Þjóðverjans lífi og spennu. Ef
einhvern veikleika er að finna er það
helst hversu mikla áherslu höfund-
urinn leggur á að lýsa volki og vos-
búð útilegumannsins á meðan hann
leitar sér skjóls í mannabyggðum.
Þar hættir honum dálítið til end-
urtekninga. Hins vegar undirstrikar
sá þáttur vel hörmulega stöðu flótta-
mannsins.
Thomas Lang, aðalpersóna sög-
unnar, hefur fengið herþjónustu-
þjálfun í heimalandi sín en er sendur
til starfa hjá þýskum kaupmanni í
Reykjavík. Staða hans er því af þeim
sökum afar veik þegar Bretar her-
nema landið. Sú mynd sem Sindri
dregur upp af þessari persónu ein-
kennist af innri átökum. Skyldan
býður honum að leita frelsis og berj-
ast fyrir föðurlandið. Hann er sann-
færður nasisti og lítur á óvinina sem
illþýði. Slík sýn er honum nauðsyn-
leg, forsenda flóttans, forsenda þess
að komast af: „Dagur-
inn sem óvinurinn tek-
ur á sig mannsmynd
huga okkar er dagurinn
sem við töpum stríð-
inu,“ segir hann á ein-
um stað. En einmitt
þessi orð eru forsendur
allra stríða og það sem
áróðursmaskínur allra
stríðandi aðila, líka
þeirra sem nú stríða,
reyna að breiða yfir.
Höfnun hins mannlega
í andstæðingnum er
forsenda þess að hægt
sé að halda úti stríði til
lengdar. Það er kannski
meginboðskapur sögunnar. En
Thomas er á hinn bóginn mannlegur
náungi sem yfirvinnur ómennsku
nasismans af því að hann er sjálfur í
stöðu fórnarlambsins. Eigi að síður
hlífir Sindri persónu sinni og þýsku
stríðsvélinni ekki í lýsingu sinni.
Sama má raunar segja um þá mynd
sem hann dregur upp af höfuðand-
stæðingi Thomasar, Bretanum Wise,
sem birtist á yfirborðinu sem herra-
maður en reynist hinn versti hrotti.
En athygli bókarinnar er ekki síst
beint að afstöðu Íslendinga til þess-
ara hörmungatíma og þeirri tilfinn-
ingu og ef til vill sektarkennd sem
við berum í brjósti fyrir að hafa
kannski grætt á stríðinu sem auðvit-
að er firra því að ef um slíkt var að
ræða voru Íslendingar ekki spurðir.
Það voru utanaðkomandi öfl sem
réðu.
Hér er því á ferðinni heimilda-
skáldsaga sem veltir upp ýmsum
spurningum. Hún er vönduð að allri
gerð og heldur athygli lesanda frá
upphafi til enda.
Flóttasaga
BÆKUR
Skáldsaga
eftir Sindra Freysson, JPV-útgáfa.
2004 – 359 bls.
Flóttinn
Skafti Þ. Halldórsson
Sindri Freysson
BRESKI listamað-
urinn Jeremy
Deller hlaut
Turner-verð-
launin í ár fyrir
myndbandsverk
sem fjallar m.a.
um heimabæ
George W. Bush
Bandaríkjaforseta
í Texas. Verðlaun-
in voru afhent á
Tate Britain-
safninu í London í
gærkvöldi.
Deller fékk
verðlaunin fyrir
verkið „Memory
Bucket“, sem
greinir frá píla-
grímsför gegnum
Texas að búgarði
Bush, eftirlætis
hamborgarabúllu
hans og skrúð-
göngu sem Deller
stóð fyrir gegnum
spænsku borgina
San Sebastian.
Deller er þekkt-
astur fyrir að
skipuleggja við-
burði og sam-
vinna og þátttaka
eru lykilatriði í
listsköpun hans.
Þótt Turner-verðlaunin séu oft
umdeild eru þau eigi að síður virt-
ustu verðlaun sem veitt eru fyrir
samtímalist í Bretlandi. Verðlaunin
eru ár hvert veitt þeim listamanni
undir fimmtugu sem þykir hafa
skarað fram úr árið á undan í Bret-
landi.
Að sögn breska ríkisútvarpsins
nemur verðlaunaféð 25.000 pund-
um, sem samsvarar rúmum þremur
milljónum króna.
Fjórir aðrir listamenn voru til-
nefndir til verðlaunanna í ár: Ben
Langland og Nicky Bell fyrir verk-
ið „House of Osama bin Laden“,
Kutlug Ataman fyrir myndbands-
verk og Yinka Shonibare fyrir
skúlptúr-innsetningar.
Reuters
Breski listamaðurinn Jeremy Deller stendur við eitt
verka sinna eftir að honum voru veitt Turner-
myndlistarverðlaunin eftirsóttu í London í gær.
Jeremy Deller fékk
Turner-verðlaunin