Morgunblaðið - 18.12.2004, Síða 45

Morgunblaðið - 18.12.2004, Síða 45
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 18. DESEMBER 2004 45 F yrir áhugamenn um ut- anríkis- og öryggismál er undarlegt, þegar látið er í veðri vaka að það hafi komið öllum á óvart, að íslensk stjórnvöld skipuðu sér í sveit með ríkisstjórnum þeirra ríkja, sem töldu nauðsynlegt að beita hervaldi til að koma Saddam Huss- ein frá völdum í Írak og binda enda á þá ógn við heimsfriðinn, sem stafaði af fram- göngu hans, bæði gagnvart þegnum sín- um og eftirlits- mönnum Sameinuðu þjóðanna og þar með samtökunum öllum og hugsjónum að baki þeim. Í aðdraganda inn- rásarinnar var um fátt meira rætt á stjórn- málavettvangi hér á landi og annars staðar en spennuna í alþjóða- málum, framgöngu Saddams Huss- eins og viðbrögð á vettvangi Sam- einuðu þjóðanna. Ég ætla ekki að nefna neinar dagsetningar í þeirri atburðarás allri eða hver var framvinda við- ræðna milli einstakra ríkisstjórna eða á sameiginlegum fundum full- trúa þeirra. Ég veit hins vegar, að allir, sem áhuga hafa á þessum málum, minnast þess, þegar Tony Blair, forsætisráðherra Breta, tók af skarið í umræðum í breska þinginu og lýsti því, að með öllu væri óviðunandi að ræða stríðs- aðgerðir gegn Saddam Hussein innan öryggisráðs Sameinuðu þjóð- anna, eftir að Jacques Chirac Frakklandsforseti hefði sagt, að hann mundi segja nei við öllum til- lögum í þá veru. Þegar þetta lá fyrir, varð ljóst, að Evrópuríki mundu skipa sér í fylkingar vegna þessa máls og mis- líkaði Frakklandsforseta til dæmis mjög, þegar umsóknarríkin frá Austur-Evrópu um aðild að Evr- ópusambandinu snerust á sveif með Bandaríkjastjórn og á móti sjónarmiðum Frakka og Þjóðverja. Það var í þessu andrúmslofti, sem ákveðið var í ríkisstjórn Ís- lands að standa með Bandaríkja- stjórn. Hefði það í raun orðið miklu meira stílbrot í sögu ís- lenskra utanríkismála, ef rík- isstjórn Íslands hefði á þessari ör- lagastundu ákveðið að yfirgefa samstarf þjóðanna við Atlantshaf og lagst á árarnar með rík- isstjórnum Frakklands og Þýska- lands. Að halda því fram, að þessi ákvörðun ríkisstjórnar Íslands hafi ekki verið rædd á pólitískum vett- vangi og um hana deilt er alrangt. Við, sem tókum þátt í kosningabar- áttu vegna þingkosninga þetta vor, vitum vel, að þetta mál allt og af- staða ríkisstjórnar Íslands var of- arlega í huga margra. Oft var látið í veðri vaka, að hin einarða fram- ganga ríkisstjórnarinnar og þá sér- staklega forsætisráðherra og utan- ríkisráðherra í málinu, kynni að verða ríkisstjórninni að falli í kosn- ingunum. Nú í haust var skýrt frá því, að stjórnarandstöðuflokkarnir þrír ætluðu að starfa náið saman á þingi og því til staðfestingar fluttu þeir tillögu til þingsályktunar með gagnrýni á ákvarðanir, sem teknar voru í mars 2003! Athyglisvert er, að tillaga um þetta kemur ekki fram fyrr en hálfu öðru ári eftir að innrásin var gerð í Írak. Og það segir meira en mörg orð um rétt- mæti þeirra kenninga, að íslensk stjórnvöld hafi á einhvern hátt gengið gegn vilja alþingis. Frá því að þing kom saman hef- ur verið hamrað á þessu sameining- artákni flokkanna þriggja og nú síðast með stuðningi svo- nefndrar þjóðarhreyf- ingar, sem ætlar að kynna samstöðuna á erlendum vettvangi með auglýsingu í The New York Times. Lítil framtíð felst í því fyrir okkur Íslend- inga, að rífast um ákvarðanir, sem hafa verið teknar og tekist var á um fyrir síðustu kosningar, ákvarðanir, sem skoða verður í ljósi líðandi stundar og þess, sem gerðist í kosning- unum og er að gerast í Írak um þessar mundir. Hvað er að gerast í Írak? Jú, við heyrum þaðan fréttir af því, að til sögunnar séu komnir stjórn- málaflokkar vegna þingskosninga, sem á að efna til í landinu í lok janúar á næsta ári. Við heyrum einnig fréttir af því, að á ein- stökum stöðum í landinu sé vopnavaldi beitt til að stemma stigu við hryðju- verkamönnum og flokk- um öfgamanna, sem vilja spilla fyrir því, að efnt verði til þessara kosn- inga. Hvað er að gerast varðandi alþjóðlegt sam- starf í þágu endurreisn- arinnar í Írak? Jú, það eflist og og styrkist á alla lund og fleiri ríkisstjórnir en áður eru til þess búnar að ljá því krafta sína að treysta öryggi írösku þjóðarinnar. Ríkisstjórnir Frakklands og Þýskalands eru að leita leiða til að komast í hóp hinna staðföstu á vettvangi NATO og annars staðar. Norðmenn voru á báðum áttum en hafa tekið af skarið í þágu end- urreisnar í Írak. Endurreisnarstarfið í Írak er unnið á grundvelli ályktunar ör- yggisráðs Sameinuðu þjóðanna númer 1546, sem felur írösku bráðabirgðastjórninni meðal ann- ars að ákveða hversu lengi sé þörf á aðstoð fjölþjóðlegs herliðs í land- inu. Andstaða er við þessa þróun í Írak í ýmsum ríkjum, sem vilja alls ekki, að lýðræði nái að skjóta þar rótum, af því að einræðisstjórnir þessara ríkja óttast þá sinn eigin hag. Á þetta því miður við um rík- isstjórnir margra arabalanda. Fráleitt er að skipa sér í hóp með þeim, sem berjast gegn lýð- ræði í Írak. Að berjast gegn inn- rásinni, sem gerð var fyrir tæpum tveimur árum, er einfaldlega tíma- skekkja. Nú skiptir mestu, hvernig friðsöm og frjáls framtíð Íraks og Íraka verður best tryggð. Saga okkar geymir mörg dæmi um, að ábyrgir stjórnmálamenn séu sakaðir um að taka ákvarðanir um þátttöku Íslands í alþjóðlegu samstarfi í bága við vilja alþingis eða á annan ámælisverðan hátt. Deilur nú um aðdraganda Íraks- stríðsins og afstöðu ríkisstjórnar Íslands eru að þessu leyti klass- ískar deilur um íslensk utanrík- ismál. Sagan segir okkur einnig, að samsæriskenningar eða ásakanir um undirlægjuhátt og jafnvel land- ráð eru þeim til skammar, sem höfðu þær í frammi, en ekki þeim, sem máttu sitja undir ókvæðisorð- unum. Átökin um Íraksstríðið Eftir Björn Bjarnason ’Að berjast gegn innrásinni,sem gerð var fyrir tæpum tveimur árum, er einfaldlega tímaskekkja. Nú skiptir mestu, hvernig friðsöm og frjáls framtíð Íraks og Íraka verður best tryggð.‘ Höfundur er dóms- og kirkjumálaráðherra. Björn Bjarnason sagði, að það skyldi gert með þriggja mán- aða fyrirvara miðað við næstu áramót, tók uppsögnin ekki gildi fyrr en í árslok 2003. Best er að hafa sem fæst orð um viðbrögð þáverandi formanns en með tilkomu nýs/ núverandi formanns breyttust samskiptin milli stofnananna mjög til hins betra. Við- ræður hófust milli formannanna og reynt var að ná samkomulagi um endurnýjun samningsins. Þær strönduðu á þeirri ósk stjórnar MRSÍ að fá tryggt að fjárframlögin færu ekki eingöngu til lögfræðilegra verk- efna heldur og til fræðimanna úr öðrum greinum sem einnig væru að fjalla um mannréttindi, enda eru á þeim fleiri hliðar en hinar lögfræðilegu. Á þetta vildi stjórn MSHÍ ekki fallast og því slitnaði upp úr við- ræðum. Af hálfu MRSÍ var margsinnis reynt að ná fundi ráðherranna til að ræða málið en án árangurs. Dómsmálaráðherra hefur skýrt skerð- ingu framlags ráðuneytisins með hinni ein- hliða uppsögn MRSÍ á samningnum. Það er óneitanlega athyglisvert, að hann skyldi ekki einu sinni gefa forystu skrifstofunnar færi á því að segja sína hlið á málinu og reyna að fá stofnanirnar til samstarfs á ný. Vissulega hafði MRSÍ borist viðvörun um að hún gæti ekki endalaust treyst á framlög frá ráðuneytinu – bréf þar um var afmælisgjöf dómsmálaráðherra í júní sl. þegar MRSÍ varð 10 ára. Það eitt út af fyrir sig gaf vís- bendingu um hug ráðuneytisins til skrifstof- unnar, en samt hvarflaði það ekki að nein- um, að fjárframlögin yrðu skorin niður með öllu fyrirvaralaust. Hvað þá að utanrík- isráðuneytið mundi fylgja því fordæmi – svo ekki sé talað um, að fjárlaganefnd Alþingis mundi orðalaust taka við fyrirskipun um að fella niður framlag utanríkisráðuneytisins án nokkurra skýringa. Gæti ríkisstjórnin orðið öðrum fordæmi? Að lokum þetta: Í umræðunum um Íraks- stríðið að undanförnu hefur ríkisstjórnin lagt á það áherslu, að andstæðingar stríðs- ins, hér heima sem erlendis, verði að hætta að einblína á fortíðina, svo sem á þær for- sendur og röksemdir, sem fyrir því voru gefnar svo og hvernig ákvörðun var tekin um aðkomu Íslands að því. Ráðherrar segja, að hugsa verði um framtíðina og nauðsyn þess að endurbyggja hið íraska samfélag og búa þjóðinni þar betra líf en hún átti undir harðstjóranum Saddam Hussein. Gæti íslenska ríkisstjórnin hugsanlega gert hið sama og gengið þannig á undan með góðu fordæmi; gæti hún hætt að ein- blína á fortíðina og þá „ósvinnu“ MRSÍ að segja einhliða upp samningnum við MSHÍ og horft til framtíðar? Óskandi væri að hún gæti grafið stríðsöxina og hafið viðræður við stjórnir Mannréttindaskrifstofu Íslands og Mannréttindastofnunar Háskóla Íslands um það, hvernig efla megi starf þeirra hvorrar fyrir sig og samvinnu þeirra í þágu þess málstaðar, sem aðstandendur þeirra hafa ávallt borið fyrir brjósti; það er að efla mannréttindi á þeim grundvelli sem lagt var upp með við stofnun MRSÍ í Almannagjá hinn 17. júní 1994. máli fyrir MSHÍ þótt stjórnarformaðurinn væri erlendis, enda starfsemi þar nánast engin svo séð væri. MRSÍ var kunnugt um, að stjórnarfundir voru ekki haldnir svo langtímum skipti, hvað þá aðalfundir. Ekk- ert reikningshald var lagt fram (fyrr en eftir að samningnum var sagt upp, þá bárust til MRSÍ endurskoðaðir reikningar síðustu fimm ára) en spurnir bárust af einhverjum styrkjum til fræðimanna, sem þó voru ekki auglýstir og því ekki ljóst hvernig að veit- ingu þeirra var staðið. Samkvæmt samn- ingnum átti MSHÍ að gera tillögur til MRSÍ um fjárveitingar til fræðilegra rannsókna, sem byggðust á verkefnaáætlun. Um sam- þættingu eða aðild að MRSÍ – sem samning- urinn gerði ráð fyrir að unnið væri að – vildi stjórnarformaður MSHÍ ekki ræða, sagði engan grundvöll fyrir henni. MSHÍ hafði því engan veginn staðið við sinn hluta samn- ingsins. Þessi framkoma vakti óhjákvæmi- lega óánægju innan stjórnar MRSÍ og leiddi smám saman til þess að þær raddir fóru æ oftar að heyrast, að réttast væri að segja samningnum upp. Ljóst var, að æskilegt væri að gera það í samvinnu við ráðuneytin og var því reynt að fá þau til viðræðna um málið. Haustið 2002 var haldin á Selfossi norræn mannréttindaráðstefna og hafði MRSÍ með höndum undirbúning hennar og fram- kvæmd. Ég fór fram á það við ráðuneyti ut- anríkis- og dómsmála að styðja ráð- stefnuhaldið með einhverjum hætti. Í samtali við þáverandi dómsmálaráðherra, Sólveigu Pétursdóttur, (sem tók ljúflega í að styðja ráðstefnuna með einhverskonar risnu) hafði ég orð á því að brýnt væri að MRSÍ fengi fund með ráðherrum utanríkis- og dómsmála um samninginn við MSHÍ. Ég sagði henni stuttlega undan og ofan af óánægjunni innan stjórnar MRSÍ, m.a. um að vita ekkert til hvers 15% framlagið frá MRSÍ færi. Hún svaraði því einu til, að MRSÍ kæmi það ekki við hvernig MSHÍ notaði sitt fé og svo var málið ekki frekar rætt, enda áttu báðar annríkt. Kannski mátti það til sanns vegar færa; hinsvegar hlaut MRSÍ ótvírætt að koma við tregða MSHÍ til viðræðna um það samstarf sem samningurinn kvað á um. Málið var einnig rætt við aðstoðarmann utanríkisráðherra – og margsinnis reynt að ná fundi ráðherra, en hann var ætíð önnum kafinn við stórmál innan lands eða utan. Að því kom svo haustið 2002, þegar ég var farin til starfa í Kosovo, að stjórn MRSÍ ákvað að segja samningnum upp. Það var gert í des- ember 2002 en þar sem í samningi félaganna innisblaðið hafi „komið frá Mannréttindaskrifstofu í við- rra við embættismenn utanrík- sins“. Ennfremur að þetta hafi minnisblað til ríkisstjórnar „held- r óskalisti í líki minnisblaðs“. r MRSÍ hafi sem sagt átt að taka áðuneytisins, merkja hana og lþjóðaskrifstofu ráðuneytisins lögum, sem virtust ættaðar af (hvort svo sem hann væri Hall- sson eða Helgi Ágústsson) en nnað en óskalisti. Óskalisti n óskalisti eða óskalisti Helga r? Trúi þessu hver sem vill! En tilgangurinn hafa átt að vera? voru þessar viðræður í utanrík- nu skrípaleikur einn, settur á ekkja þá fulltrúa MRSÍ sem þeim í góðri trú og féllust á að ga ríkisins skyldu ganga til dastofnunar Háskóla Íslands. með að trúa því en reynslan hefur gi má manninn reyna. Alla vega á blekkjast því að á aðalfund- 1998 – þar sem ég sagði af mér mennsku vegna fyrirhugaðrar rlendis við framhaldsnám – var vitað en málið væri í höfn og að il MRSÍ yrðu 15 millj. kr. á ögum. kom var ekki staðið við hin heit – framlagið til MRSÍ varð ljónir króna í stað 12–15 milljóna fyrir að þau kæmu frá ráðu- msmála og utanríkismála; aráðuneytið var ekki lengur í Þar með var í reynd brostinn r fyrir samningsgerðinni við a má hverjum ljóst vera, að það eiða 15% af 12–15 millj. kr. en f fjárhæðin er ekki nema 6 millj. ýringin sem MRSÍ fékk var sú, ði náðst samstaða innan rík- nar um hærri framlög og höfð- sem hugmynd um hvaðan and- komin. urinn við MSHÍ var engu að síð- g látinn gilda frá 1. janúar 1999. ma greiddi MRSÍ 15% framlagið nda þótt það skerti verulega a. Fyrir áhrif góðra manna í fjár- Alþingis (ég hygg að þar hafi Jón n, núverandi heilbrigð- erra, átt stóran þátt) var fram- ækkað í 8 milljónir, sem var til eð hækkaði nettóframlagið til í 6,8 milljónir króna – en dugði l að standa undir rekstri og krifstofunnar. Það vildi henni til ún var ekki enn farin að greiða en sýnt var að það mundi breyt- egar. Þess skal getið að um svip- skömmu síðar var stofnað emb- ðsmanns íslenska hestsins með mlagi að fjárhæð níu milljónir mskipti MRSÍ og MSHÍ arð af því samstarfi MRSÍ og samningurinn milli þeirra gerði ar sem formaður MSHÍ dvaldist lendis við störf og hafði engan ræðum við MRSÍ utan að fá frá ga. Það virtist ekki skipta neinu g traust ’Kannski voru þessar við-ræður í utanríkisráðuneyt- inu skrípaleikur einn, settur á svið til að blekkja þá fulltrúa MRSÍ sem tóku þátt í þeim í góðri trú og féllust á að 15% framlaga ríkisins skyldu ganga til Mannréttindastofnunar Háskóla Íslands. ‘ Höfundur er fv. stjórnarformaður og fram- kvæmdastjóri Mannréttindaskrifstofu Íslands. Morgunblaðið/Kristján ingu útgáfu Genfarsamninganna um mannréttindi á íslensku í vor þar sem Halldór Ásgrímsson utanríkisráðherra fékk Gunnarssyni, rektor Háskólans á Akureyri, fyrsta eintakið, en nýstofnuð félagsvísinda- og lagadeild háskólans tók að sér á samningnum hér á landi. F.v. Margrét Heinreksdóttir, lektor við Háskólann á Akureyri og fyrrverandi stjórnarformaður æmdastjóri Mannréttindaskrifstofu Íslands, Sigrún Árnadóttir, framkvæmdastjóri Rauða kross Íslands, Ágúst Þór Árna- fnisstjóri félagsvísinda- og lagadeildar HA, Úlfar Hauksson, formaður Rauða kross Íslands, Halldór Ásgrímsson og Þor- narsson, rektor HA.
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88

x

Morgunblaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.