Sunnudagsblaðið - 06.02.1966, Blaðsíða 4

var hann tekinn og blindaður af keppinautum sín-
um um völdin. Eftir þetta lá Litla-Asía fyrir fótum
Seldjúka. Þeir sóttu gegn Miklagarði, komu á
fót voldugu ríki í Litlu-Asíu, Rúm, með höfuðborg
í Konia, Iconium að fornu.
En Ekelöf hitti einnig fyrir gamlan kunningja
sinn, furstann af Emgión, sem áður kemur fyrir
í nokkrum kvæðum í bókum Non serviam og Opus
incertum. Nafni furstans kynntist hann fyrst með
dálítið sérkennilegum hætti og ekki mjög alvar-
leguiii; það var á „andafundi” skömmu fyrir 1940.
Þar skemmtu menn sér við að leita eftir sambandi
Við „annan heim” með andaglasi og borðfæti. Það
kom á daginn að „andi” Ekelöfs var „fursti af Em-
gión” og átti heima einhversstaðar í Persíu. Eke-
löf héfur þegar orðið ljóst hvað klukkan sló. Fursta-
dæmi hans var sagt einmitt á heimaslóðum pers-
neskra bókmennta sem hann hafði fengið nasasjón
af á stúdentsárum sínum. Og þegar hann hafði síð-
ar meir lesið býsanzka sögu varð honum Ijóst að
furstinn hlaut að vera eihn akrítanna og hafði tekið
þátt í orrustunni við Manzikert.
í marz 19G5 fór Gunnar Ekelöf til Istanbúl. Síð-
asta dag mánaðarins leitaði hann uppi litla kapellu
sem stendur yfir helgri lind við rústir Vlacherne-
hallar, þar sem síðustu Miklagarðskeisarar bjuggu,
skammt innan við borgarmúr Þeódíusar II við
Gullna hornið. Að líkindum var það ekki íkon
helgrar meyjar frá Vlacherne sem leiddi hann þangað
heldur einnig frásögn Jacobs Jonas Björnstáhls,
sem í Reisubók sinni segir frá heimsókn á sama
stað árið 1777. Hann segir að þar hafi verið kirkja
helgrar meyjar sem nú sé fallin í rústir. Innst inni
i langri og myrkri hvelfingu sé þar lind sem Grikkir
hafi átrúnað á; það sé saltbragð af vatninu. En
hvelfingin .er lýst mörgum litlum kertum sem
gestir láta tilsjónarmann staðarins hafa; hánn leigir
stáðinn af Tyrkjum ásamt með litlum aldingarði
sém þar er. segir Björnstáhl. Og lýsing hans er
rögð koma heim enn í dag.
Frammi fyrir Vlacherne-madonnunni hitti Gunn-
ar Ekelöf fyrir sína eigin skuggamynd, furstann
af Emgíón sem var fluttur þangað fanginn eftir
orrustuna við Manzikert. Og næstu tvo daga orti
hann, eða færði í letur, eða lagði út, ef menn
kjósa það orðalag heldur, kvæðin 29 í diwán furst-
ans Þar við bættust á skömmum tíma önnur 29
kvæði, seinni þluti ljóðanna sem hann nefnir „Di-
v/án um furstann af Emgión, lagður út af Gunnari
Ekelöf ” Ekkert kvæði í bókinni er sem sé eldra en
fyrr segir, og er tilkomusaga bókarinnar einstök
meðal lióðasafna Ekelöfs.Af þv£ sem áður var sagt er
ljóst að furstinn af Emgión á sér enga raunverulega
sögulega fyrirmynd; Ekelöf hefur ekki þýtt né ort
upp tiltekin fornkvæði heldur hefur hann ort
ljóðaflokk um uppspunna persónu, furstann af Em-
gión, sem hann bæði setur inn í sögulegt sam-
héngi og Ijáir hönum sitt eigið svipmót Það m'ætti
52 SUNNUDAGSBLAÐ - ALÞÝÐUBLAÐIÐ
segja að sjálfur sé hann holdtekja persónunnar
sem hann kallar fursta af Emgión.
Þessu skáldskaparlagi er fylgt fram af ýtrustu
nákvæmni og óbrigðulli stílfcennd. í fcvæðunum koma
fyrir sögulegar persónur og atvik frá ýmsum tímum,
alveg eins og í kvæðinu um Digenís Alcrítas og
öðrum hetjukvæðum miðalda, og eins og þar eru
innbyrðis mótsagnir, tímaskekkjur og seinni tíma
viðaukar auðfundnir í verki Ekelöfs. Dæmi þess
er kvæðið bar sem furstinn lýsir bví yfir að Babr
keisari hafi tekið son hans að sér í Ferghana við
Amu-darja; Babúr keisari sem stofnsetti ríki stór-
mógúlanna í Indlandi var raunar uppi á 15du
og lGdu öld. Þegar furstinn segir Digenís liafa
selt sig í gislingu kemur þetta heldur ekki heim
við tímatal atburðanna við Manzikert með því að sögu-
legur kjarni Digeniskvæðisins mun vera frá árunum
fyrir 944; þá náðu kristnir menn á sitt vald helgum
dómi tyrkneskum sem frá segir í kvæðinu. Hafi
Digenís raunverulega verið til liefur hann að lík-
indum verið uppi á 9du öld, ef til vill fyrri hluta
lOdu aldar, á tíð Romanós Lakapenos. Ekelöf hefur
sklpað sér í hina fjölmennu skáldasveit, alþýðu-
skálda og lærdómsmanna, sem kveða um söguna
af Digenis Akríta og prjóna við hana. En hann
gerir það án þess að taka upp form né leiðarstef
hinna fyrri kvæði; verk hans er engin stæling.
Kvæðaflokkur hans tekur upp sögulegt efni sem allt
of- lítill gaumur hefur verið gefinn og færir okkur
eigin tíma það heim. Röddin í kvæðunum er Eke-
löfs eigin; aðeins efniviður þeirra er sameigin-
legt hetjukvæðinu um Digenís.
Sagan segir að furstinn hafi barizt með Romanós
Diogénes, verið tekinn höndum við Manzikert af
Alp Arslan, soldáni Seldjúka, losnað í fangaskipt-
um og verið fluttur til fangelsisins í Vlacherne
þar sem hann er hafður í haldi meðan Nikefóros
Botaniátes er við völd. í fangavistinni vitjar hans
hin helga mey frá Vlacherne og líknar honum í raun-
um hans; fundi þeirra er lýst í undursamlegu kvæði
um sundurkyssta mynd hennar undir hvítu, sundur-
kysstu silfri. Þegar Aléxios I Komnénos kemur til
valda árið 1081 er furstinn loks látinn laus, en hefur
áður verið pyntaður og blindaður með nálum, og
heldur nú heim á leið til Armeníu. í fyrstu er
leið hans hin sama og Ekelöfs vorið 1965. Hann
fer frá Smyrnu um Manisa til Sart, eða Sardes,
þar sem hann fer framhjá Silypos-fjalli með mynd af
Niobe goðsögunnar, sex barna móður, höggna í
klettinn; fyrir hugarsjónum hans tekur einnig hún
á sig mynd almóðurinnar. Frá Sardes liggur leið
hans til Konia, höfuðstaðar Seldjúkanna þar sem
hann kann að hafa hitt fyrir Nizam el-mulk, hinn
hámenntaða og stjórnvitra vesír Alp Arslans, sem
var veginn árið 1092; og þar kann hann að hafa
fengið ást á persneskum kveðskap eins og segir í
einu kvæðinu. Seldjúkár tóku fljótlega upp persneska
menningu og einn af kjörfrændum Ekelöfs, sem
hann hefur þýtt á sænsku, Jalálu’d-Dín Rúmi lifði
og orti í Konia á 13du öld. Samtíðarmaður hans,
nokkru eldri, var Ibn el-Arabí sem hefur lagt til