Sunnudagsblaðið - 17.04.1966, Blaðsíða 13

00<x><XXXXX>«0=C<fOOOiOCW>0«<>«<><XK><X><><X><X><XX><^^
Um þessar mundir eru
liðin rétt fimmtíu ár frá
Páskauppreisninni í
Dyflinni. írskir þjóðern
issinnar hófu uppreisn
gegn yfirráðum Breta á
annan dag páska 1916,
en uppreisnin var bæld
niður af mikilli hörku
eftir harða götubardaga
í fimm daga.
Frásögn sú, sem hér
birtist, af Páskaupp-
reisninni er endursögð
og lauslega þýdd' úr bók
D. J. COODSPENDs
THE CONSPIRATORS.
FrásÖgnin er svo löng,
að skipta verður henni í
tvö blöð, og birtist síð-
ari hlutinn , í næsta
blaði,, en þar segir frá
uppreisninni sjálfri.
xx>oooooooooooooooooo<x>oo< x^ooooooooooooooo^xxxxxxx^
b.vkkjuþungu menn, sem höfðu risið upp í réttlátrl
reiði gegn þrælaverzluninni, gegn barnavinnu og
gegn harðneskju refsilöggjafarinnar, þegar þeir
komust að því, hvorum megin réttlætið lá, gat ekk-
ert stöðvar kröfur þeirra um úrbætur.
Þá höfðu írar einnig fengið foringja á þingi, sem
vegna uppeldis síns og persónuleika og mótmæl-
andatrúar sinnar var að minnsta kosti að hálfu við-
urkenndur af Englendingum. Það var Charles
Stewart Parnell. Frá 1875 hélt Parnell og samþing-
menn hans frá írlandi uppi þófi, til þess „að láta
kirkjuklukkurnar hringja,” unz bætt hefði verið
fyrir misgjörðirnar gagnvart írlandi. Og þar eð
írsku þingmennirnir voru í oddaaðstöðu á þinginu,
gátu enskir þingmenn ekki lengur svarað ásökunum
íranna með geispum. Árið 1881 var Parnell fangels-
aður stuttan tíma, og eftir það var hann „ókrýndur
konungur írlands” næstu níu árin.
Gladstone, foringi frjálslyndra í Englandi, lagði
fram fyrsta frumvarpið um heimastjórn fyrir írland
árið 1886. íhaldsflokkurinn og Bretasinnar í Úlster
börðust hatrammlega gegn frumvarpinu, og í Bel-
fast kom til átaka og blóðsúthellinga. í kosningun-
«œ, sem fylgdu strax á eftir, unnu. íhaldsmenn sigur
°g Salisbury lávarður komst aftur til valda. Árið
1887 lét ráðuneyti hans setja hin svokölluðu glæpa-
lög, þar sem landstjóranum á írlandi var heimilaö
að lýsa öll samtök íra ólögleg, hömlur voru lagðar
á blöð og afnuminn réttur sakborninga til að vera
daemdir af kviðdómi. Á næstu þremur árum voru
um fimm þúsund menn sóttir til saka samkvæmt
bessum lögum, ákærðir fyrir afbrot alít frá því
að hafa skotið á landeigendur niður í að hafa raul-
að uppreisnarsöngva. Frægt er dæmið um ungl-
inginn, sem var tekinn fastur fyrir að hafa horft
á lögregluþjón með „andstyggðar glotti.”
Þessar ráðstafanir dugðu auðvitað ekki til að
gera íra spaka. Það var heimastjórnarmönnum
miklu meira áfall, þegar Parnell var ákærður fyrir
bjúskaparbrot árið 1890. En hann andaðist næsta
ár, og þá tók John Redmond við forystu írska flokks-
ins á þingi. Redmond var hófsamur í skoðunum
og vildi forðast allar æsingar, enda mildaðist af-
sitaða bæði fra og Breta mjög á þessum árum. Þeg-
ar Gladstone flutti öðru sinni frumvarp um heima-
stjórn, var það samþykkt í neðri málstofunni, en
fellt í lávarðadeildinni.
Tora Clarke sat í tóbaksbúð sinni við Parnell-
stræti og leizt ekki á blikuna. Hann kærði sig ekki
un málamiðlun. Honum bauð við þeirri hugsun,
að sjálfstæðinu yrði slett í írland sem gjöf eftir
aldalanga baráttu. Hann vildi, að írland sækti
frelsið undir gunnfánum. En aðstæðurnar voru
þannig, að þessi draumur virtist ólíklegur til að ræt-
ast, og Tom Clarke var kominn á fremsta hlunn
með að fara til Suður-Afríku til að berjast gegn
Bretum í Búastríðinu. En áður en af því yrði fengu
félagar úr írska lýðveldisbræðralaginu (I.R.B. =
Irish Republican Brotherhood) talið hann á að vera
kyrr í írlandi.
I.R.B. var gamalt leynifélag, sem hafði verið stofn-
að í Bandaríkjunum árið 1858 af John O’Mahoney
og James Stephens, en þeir höfðu báðir komizt lífs
af úr uppreisnartilrauninni 1848. Deild úr Bræðra-
laginu hafði skömmu síðar verið stofnuð í íslandi,
en aðalstöðvar samtákanba voru áfram vestan' háfs
i nánum tengslum við hið öfluga írsk-ameríska fé-
lag Clan na Gael. Við inngöngu í I.R.B. voru félags-
menn látnir vinna hátíðlegan eiö:
— Ég .... lofa því hátíðlega frammi fyrir Guði,
að ég mun gera mitt ítrasta til, að gera írland sjálf-
stætt, að ég mun vera trúr æðsta ráði írska Lýð-
veldisbræðralagsins og stjórn írska lýðveldisins, að
ég mun lilýða skilyrðislaust lögum írska Lýðveldis-
bræðralagsins og öllum yfirmönnum minum, og varð-
veita Ieyndarmál samtakanna. Svo hjálpi mér Guð,
Kaþólska kirkjan fordæmdi Bræðralagið eins og
öll Ieynifélög, en engu að síður flykktust írskir þjóð-
ernissinnar í samtökin. Clarke gekk snemma í
I.R.B. og hann hafði verið i sendiför á vegum sam-
takanna, þegar hann á sínum tíma var tekinn fast-
ur og dæmdur.
Þegar Clarke tók aftur að starfa innan I.R.B. voru
samtökin veik og athafnalítil. Raunar var talað mik-
ið innan þeirra, en pólitískur og persónulegur á-
greiningur haíði lamað samtökin svo, að ekkert já-
kvætt var gert. Clarke, sem naut ljómans af fimmtán
ára píslarvætti, var innan tíðar kjörinn í æðsta
ráðið, og þá byrjaði hann í leynd og með óþrjót-
andi þolinmæði að endurskipuleggja samtökin og
ALÞÝÐUBLAÐH) - 6UNNUDAGSBLAO J53