Eintak - 07.04.1994, Síða 31

„Bók Ingólfs Margeirssonar um sögu AA samtakanna á íslandi
er ekki aðeins merkileg heimild um einstakt brautryðjendastarf,
heldur einnig stórskemmtileg lesning þar sem fyrir koma kostu-
legir karakterar, áfengisdemónar, yfirskilvitlegir hlutir af ýmsu
tagi og síðast en ekki síst hin dularfulla þjóðarsál íslendinga.11
JÚLÍUS KEMP
Ljósblátt
Blátt
HáskólabIói
Ég hef séð kvikmyndina Bleu eít-
ir Krzysztof Kieslowski tvisvar
sinnum. í fyrra skiptið á kvik-
myndahátíðinni í Sao Paulo með
portúgölskum skýringartexta þar
sem ég skildi ekki orð en heillaðist
þeim mun meira af sjónrænum pæ-
lingum myndarinnar. Þó að ég
næði ekki söguþræðinum. Fyrir
stuttu síðan sá ég hana í seinna
skiptið í Háskólabíói með íslensk-
um skýringartexta og þá náði ég
loksins söguþræðinum. Því mið-
ur...
Mér fannst myndin miklu betri í
fýrra skiptið þegar ég skildi ekki
neitt! Það er nefnilega oft þannig
með evrópskar kvikmyndir, þær
treysta of lítið á myndmál en leggja
aftur á móti ofuráherslu á hið tal-
aða orð eins og Sigrún Stefáns-
dóttir gerir gjarnan í sjónvarps-
þáttum sínum. Þó svo að mynd-
málið sé mun áhugaverðari miðlun
og kvikmynd geti auðveldlega talað
til áhorfenda án þess að nota orð.
Annað sem farið er að bera meira
á í evrópskum kvikmyndum, nú
þegar dreifmg og íjármögnun
þeirra verður einfaldari, er að verk-
efnin virðast hlaðast mikið á sömu
menn og það eru mjög fáir „þekkt-
ir“ evrópskir leikstjórar sem starfa í
Evrópu. Það gerir það að verkum
að þessir „þekktu“ gera margar
myndir en hinir sem ættu að fá
tækifæri, fá þau ekki. Finnst mér til
dæmis að Kieslowski-myndirnar
verði þynnri og þynnri eftir því sem
þeim fjölgar.
Kvikmyndin Blátt er falleg
mynd, hún er sorgleg en aldrei leið-
inleg þó svo að hún sé frekar dauf.
Ljósblá.
Kvikmyndaáhugamenn eiga ekki
að láta þessa mynd framhjá sér fara
þó ekki væri nema fyrir það að
skoða handbragð eins fremsta kvik-
myndatökumanns í dag, Slawomir
Idziak, en hann vinnur einmitt
þessa dagana að kvikmyndinni Tár
úr steini með Hilmari Oddssyni. 0
R/lyndlist 4
GUÐBÉRGUR BERGSSON
Eins og undursmá
___________skóf___________
Olav Christopher Jenssen
Norræna húsið _
„Þegar vínveitingum lýkur á
opnun myndlistarsýninga, tekur
tómið við,“ hugsaði ég þegar ég leit
inn á sýningu Olavs Christop-
hers Jenssens í Norræna hús-
inu sem verður opin til 17. apríl. Á
henni var enginn og aðeins einn
gestur virtist hafa litið inn þann
daginn.
Þannig eru oft örlög listar sem
hlýtur stuðning að ofan og er
hampað af þeim sem stjórna kvóta-
kerfinu. En þetta er engin regla.
Opinberir listamenn geta verið eins
góðir og utangarðsmennirnir. Þetta
á við urn þá sem bjuggu við komm-
únismann í Sovétríkjunum, og
hina, sem búa við skandinavíska
kvótakerfið. Kerfið tók við eða var
síðasta stig kratastefnunnar. Síðan
klofnaði kvótakerfið í kynflokkun-
arjafnræðið.
Núna virðist vera komið að
norskum karlmanni til að sýna í
kjallara Norræna hússins, og hann
er ekki af verri endanum, en líklega
vegna jafnvægis í kvótanum er
haldin uppi á lofti, á ganginum,
sýning á verkum konu, sem er af
biblíumyndaendanum.
Sýningu Olavs fylgir vegleg sýn-
ingarskrá á nokkrum tungumálum.
Það kemur sér vel fýrir gagnrýn-
endur sem tjargviðrast mikið út af
óveglegum skrám. Eins og allir vita
er sýningarskráin næturgagn gagn-
rýnandans. Kopp má hvorki taka
frá kerlingunni né karlinum, ef
hann er kominn á blöðruhálskirt-
ilsaldurinn, sem listfræðingar og
gagnrýnendur virðast fæðast á og
fara ekki af fyrr en þeir skilja við
sínar skörpu skynjanir og falla í
gleymskunnar gröf.
Ýfir sýningu Olavs er fínlegt yfir-
bragð. Stundum notar hann teikn-
ingar sem dagbók. Það hafa góðir
myndlistarmenn gjarna gert, allt frá
Durer til Turner. Gestir geta
þess vegna fylgst með ferðum Olavs
og sýningu hans, borið saman og
brotið heilann um, hvort hann hafi
málað betur í Buenos Aires en í
New York. Líklega hefur hann gert
snotra teikningu í Reykjavík, en við
fáum ekki að sjá hana íyrr en á
næstu farandsýningu, þegar kemur
aftur að honum í kvóta. Þá fær
hann aðeins að sýna uppi á gangi.
Gestir mega ekki láta hinn opin-
bera kjánaskap í norrænum menn-
ingarmálum blinda sig og fara að-
eins að skoða skandinavíska list ef
vínveitingar eru í boði. Sýning Ol-
avs er einstaklega fögur. Hún er
gædd fínleika í notkun lita og létt-
leika í því að draga línur. Myndflöt-
urinn er stundum undirbúinn á
sérkennilegan hátt sem minnir mig
á teikningarnar í Altamirahellun-
um eða öðrum, þar sem vatnið hef-
ur brugðið fínlegu, gagnsæju stein-
lagi yfir litina með þúsund ára
svita; þeir virðast hvíla undir vax-
áferð.
í þessum verkum er listamaður-
inn laus við það að gera myndir
sínum að táknum fyrir eitthvað
sem fyrir er í náttúrunni, þótt þær
minni óneitanlega á skófirnar sem
vaxa á klettunum úti í víðáttunni.
En þær þurfa ekki að minna á neitt.
Þær standa fýrir sínu og eru fulltrú-
ar anda Olavs. Aftur á móti eru
fiskarnir á dulbúnu teikningunum
of augljósir. 0
HILMAR ÖRN HILMARSSON
Andarýmiss konar
Frumherjarnir
Saga AA-samtakanna á Islandi
AA
★★★★
Bók Ingólfs Margeirssonar
um sögu AA samtakanna á Islandi
er ekki aðeins merkileg heimild um
einstakt brautryðjendastarf, heldur
einnig stórskemmtileg lesning þar
sem fyrir koma kostulegir karakter-
ar, áfengisdemónar, yfirskilvitlegir
hlutir af ýmsu tagi og síðast en ekki
síst hin dularfulla þjóðarsál Islend-
inga sem átti í miklum erfiðleikum
að meðtaka boðskap og hreyfingu
þar sem vandamálin voru rædd í
stað þess að þeim væri sópað undir
teppið eða þau þöguð í hel.
Áfengissjúklingar og aðstand-
endur þeirra voru nánast réttlaust
fólk og ekki var hægt að fá spítala-
vist fýrir ofdrykkjumenn þó komið
væri með þá helbláa og meðvitund-
arlausa á staðinn því heilbrigðisyf-
irvöld fylgdu þeirri sannfæringu að
áfengissýki væri sjálfskaparvíti og
aumingjaskapur fast eftir. Það voru
einna helst þekktir borgarar með
góð sambönd og persónuleg tengsl
við lækna sem gátu fengið sig
skráða inn undir einhverju yfirskini
og farið þannig í stýrða afvötnun,
en án eftirmeðferðar og án þess að
tekist væri á við rót vandans.
Ingólfur byrjar bókina á að segja
sögu frumherjanna, Bob og Bill
og stofnun AA samtakanna í
Bandaríkjunum. Þetta er á margan
hátt nútíma postulasaga og þarna
koma fram ýmsir óvæntir áhrifa-
valdar svo sem sálkönnuðurinn
Carl Gustav Jung. hvers eina
framlag til áfengisvarnarmála sem
ég mundi eftir var þegar hann
bannaði ríkri amerískri ekkju að
láta James Joyce fá peninga því
að skáldið myndi bara sukka þá út
og James greyið sat fastur í blank-
heitunum og ódýra búsinu þar til
yfir lauk. Hinn trúarlegi grunnur
samtakanna kom frá Oxfordhópn-
um, kristilegri hreyfingu sem boð-
aði afturhvarf til frumkristni, þar
sem var lögð áhersla á samveru,
opna umræðu og játningu yfirsjóna
og synda. Þó leiðir Oxfordhópsins
og ÁA samtakanna ættu síðar meir
eftir að skilja eru þessi áhrif enn til
staðar því lækningin felst nú sem
þá í ,turnun“ eða sinnaskiptum
sem eru trúarlegs eðlis frekar en
umskiptum sem byggja einungis á
rökhyggju og skynsemi. Þar eru
einnig sterk áhrif frá Jung sem sagði
að engin lækning væri við drykkju-
sýki nema andleg lækning og sál-
fræðingsins William James
(bróður skáldsins Henry James)
sem sagði í bók sinni The Varieties
of Religious Experience að
drykkjusýki verði aðeins læknuð
með trúarsýki.
Aðdragandi stofnunar samtak-
anna hér á íslandi (sem dróst í þó
nokkurn tíma þar sem helsti frum-
herjinn, Jónas Guðmunds-
son ráðuneytisstjóri og ritstjóri,
taldi íslendinga svo afleita trú-
menn) er rakinn á skemmtilegan
hátt og þar eru kynntar til sögunnar
kempur sem verða ógleymanlegar
eftir lesturinn. Ég haíði lengi vitað
að Jónas Guðmundsson væri mað-
ur sem grenjaði á ævisögu og bók
Ingólfs sýnir það svo um munar. —
Hér var maður sem á Alþingi Is-
lendinga lagði grunninn að al-
mannatryggingakerfinu, gekk fyrst-
ur íslendinga fram fyrir skjöldu
sem alkahólisti, gaf út bækur um
pýramídaspádóma sem sönnuðu
það ljóslega að Islendingar væru
hin týnda Benjamínsættkvísl og að
landinu biði forystuhlutverk meðal
þjóðanna og gaf síðan einnig út eitt
eitraðasta rit allra tíma, hin fölsuðu
samsærisplögg ,Zíonsöldunga,“
sem hafa verið notuð til að kynda
undir gyðingahatur síðustu 150 árin
og komu meðal annars Hitler og
Rosenberg að góðum notum í
hreinsunum þeirra. Hér segir einn-
ig af eldhuganum Guðna Þór
Asgeirssyni sem telst stofnandi
samtakanna og hans dapurlegu ör-
lögum. Þetta er átakanleg saga
manns sem gerði allt fyrir aðra en
þegar upp var staðið gat hann ekki
hjálpað sjálfum sér. Og Guð-
mundur Jóhannsson sem
íýllti þrenninguna með Jónasi og
Guðna er einnig eftirminnilegur
persónuleiki, ekki síst vegna þess að
hann, sem hætti fyrir rest svo auð-
veldlega að drekka að hann hálf-
skammaðist sín fyrir það, var ávallt
til staðar þegar aðrir þurftu á hjálp
að halda. Hér segir einnig af því
þegar dávaldurinn Frisenette
bjargaði fjárhag samtakanna og svo
þegar AA kabarettinn floppaði svo
um munaði í einum versta inflú-
ensufaraldri aldarinnar sem gekk
nærri því að samtökunum dauð-
um.
Hér er einnig saga klofnings og
flokkadrátta, saga alþjóðasamtaka
sem urðu þó svo íslensk þegar þau
festu rætur hér, en síðast en ekki
síst er þetta aldarspegill sem getur
kennt fólki margt um fbrdóma og
framþróun. Nauðsynlegbók öllum,
hver sú sem afstaða þeirra er gagn-
vart áfengi og vímuefnum. ©
ÓTTARR PROPPÉ
Smekkleysa hvað!?
Indian Princess Leoncie:
Story from Brooklyn
★★★
Indversk-íslenska prinsessan Le-
oncie er okkur öllum kunn. Þeir
þekkja hana sem hafa séð nektar-
dansinn hennar á skemmtistöðum,
þeir þekkja hana jafnvel enn betur
sem hafa pantað þetta atriði hennar
í einkasamkvæmi. Flestir þekkja
hana eftir sjónvarpsþáttinn sem
Ríkissjónvarpið lét gera um hana.
„Mér fannst mynd-
in miklu betri í
fyrra skiptið þegar
ég skildi ekki neitt!
Það er nefnilega
oft þannig með
evrópskar kvik-
myndir, þær
treysta of lítið á
myndmál en leggja
aftur á móti ofur-
áherslu á hið tal-
aða orð eins og
Sigrún Stefáns-
dóttir gerir gjarnan
í sjónvarpsþáttum
sínum.“
„Það er engum
blöðum um það að
fletta að konan er
gersemi, gersemi
ólík öllum öðrum
hér á landi.“
„Svo nostalgískur
varð félagi minn yf-
ir stemmningunni í
Tombstone að
hann vissi ekki fyrr
en hann var búinn
að öskra „bingó“
þegar aðalhetjan
og draumaskutlan
mættust í kossi í
lok myndarinnar.“
FIMMTUDAGUR 7. APRÍL 1994
31