Vikublaðið - 28.01.1994, Blaðsíða 10

10
Menningiii
VIKUBLAÐIÐ 28. JANÚAR 1994
Hin lífseiga von
Um sjálfsævisögu Alexanders Dubcek
Hope dies last
The autabiography of Alexander
Dubcek
Harper Collins Publishers 1993.
Fæst hjá Máli og menningu
Verð: 2.49S kr.
Þegar hugtökin perestroika
(umbætur) og glasnost
(opnun) voru kynnt í póli-
tískri umræðu í Sovétríkjunum um
1986, varð til brandari í
Tékkóslóvakíu sem hljóðaði svona:
„Hver er munurinn á Gorbatjof og
Dubcek?
20 ár!- Alexander
Ðubcek (1921-1992) varð aðalrit-
ari Kommúnistaflokksins 8. janúar
1968 og reyndi „að gefa sósíalism-
anum mannlegt yfirbragð“.
Draumur hans var brotinn á bak
aftur þegar hersveitir Varsjár-
bandalagsins (að her Ceaucescu
Rúmeníuforseta undanskildum)
hélt innreið sína í landið nóttina
milli 20. og 21. ágúst 1968. Vonin
brast en lifnaði að nýju með
Flauelsbyltingunni svokölluðu í
nóvember 1989. Hrun hins sovét-
ættaða valdakerfis í Prag var firið-
samlegt - mjúkt eins og flauel. Til
er hrífandi mynd af Vaclav Havel,
sem er Tékki, og Alexander
Dubcek, sem var Slóvaki, saman
frammi fyrir fagnandi mannljöld-
anum á Wenceslas-torgi hinn 26.
nóvember 1989.
Faðir Vorsins í Prag átti sér aðra
draumsýn; að viðhalda einingu
Tékkóslóvakíu, en eins og kunnugt
er sprakk hún í frumeindir sínar á
sársaukafullan hátt. í desember
1989 var Havel, fyrrum andófs-
maður, kosinn forseti landsins og
' Dubcek varð forseti þingsins. Það
leið ekki á löngu þar til Tékklend-
ingar og Slóvakar hótuðu að slíta
ríkjasambandinu. Fjórum mánuð-
uin eftir að Dubcek lést í umferð-
arslysi (sem grunur leikur nú á að
hafi ekki verið ,,slys“), varð sundr-
ungin formlega staðfest. Frá 1. jan-
úar 1993 hefur Tékkland með
Havel sem forseta landsins og
Slóvakía, þar sem hörð valdabar-
átta gegn Michael Kovac forseta og
Vladimir Meciar forsætisráðherra
á sér stað, verið tvö sjálfstæð ríki.
Ríkið Tékkóslóvakía var búið til
á pappírnum eftir fyrri heimstyrj-
öldina upp úr leifum Austurrísk-
ungverska keisaradæmisins: Bæ-
heimur og Móravía (sem tilheyra
Tékklandi) annars vegar og hin
vanþróaða Slóvakía hins vegar.
Frakkar og Bretar litu á þessa ríkja-
stofnun fyrst og ffiemst sem póli-
tíska brellu til að sundra hinum
þýskumælandi þjóðum og þjóðar-
brotum í Mið-Evrópu. Þegar
Flitler komst til valda var eitt af
markmiðum hans að brjóta
Tékkóslóvakíu upp: hann hrifsaði
Súdetaland til sín og naut í því
hugleysis Vesturveldanna í
Munchen 1938 og studdi lepp-
stjórn fasistans JosefTiso í Slóvak-
íu 1938-1945.
Þannig var uinhorfs í Slóvakíu
þegar Dubcek kom til landsins eft-
ir að hafa varið bernsku sinni og
unglingsárum í Sovétríkjunum.
Hann gerðist félagi í ólöglegum
Kommúnistaflokknum og tók þátt
í baráttu skæruliða gegn nasistum
ásamt bróður sínum Julius sem var
drepinn. Hann kvæntist Onnu
Borsekovu 1945, en hún lést 1990,
átti með henni þrjú börn og allt
bendir til að hann hafi lifað ham-
ingjuríku fjölskyldulífi. Arið 1949
var hann kjörinn ritari flokksdeild-
ar sinnar og átti síðan velgengni að
Bíll Dubceks eftir slysið 1. september 1992 þar sem hann lét lífið.
Þráttfyrir útlegðardóminn entist Dubcek lengur en dámarar hans.
fagna allt til 1968 þegar hann var
kjörinn aðalritari flokksins.
I þessari hrífandi bók er átökun-
um í febrúar 1948 lýst. Þá tóku
vopnaðar sveitir kommúnista völd-
in, en þeir höfðu fengið 40% at-
kvæða í kosningum. Á árunum
1950-52 ríkti ógnarástand,
leynilögreglan beitti ógnunum,
mannránum og pyntingum, og eft-
ir sýndarréttarhöld í nóvember
1952 voru ellefú kommúnistaleið-
togar, flestir gyðingar og þeirra á
meðal Rudolf Slansky aðalritari,
teknir af lífi. Eftir að Dubcek lét
rannsaka þessi voðaverk síðar sagði
hann: „Þegar staðreyndirnar um
þessa kúgun komu ffiam í dagsljós-
ið var ég sem lamaður." (bls 85)
Eftir innblásnar lýsingar á Vor-
inu í Prag fer Dubcek með lesend-
ur sína inn í nokkurs konar póli-
tískan júragarð - heim risaeðlanna.
1 tuttugasta kafla (Á tali við risaeðl-
ur) kynnumst við Rússanum Brés-
nef, Ungverjanum Janos Kadar,
Pólverjanum Gomulka, Austur-
Þjóðverjanum Walter Ulbricht,
Búlgaranum Zhivkov. Við okkur
blasir líka mynd námsmannsins Jan
Palach sem kveikti í sér 16. janúar
1969 til að mótmæla hernámi
Tékkóslóvakíu.
Eg var sjálfúr í Prag í júní 1983 á
evrópskri friðarráðstefnu. Fyrrum
stuðningsmenn Dubcek sögðu mér
þá frá svörtum listum stjórnvalda í
tíð Gustavs Husaks sem stóð fyrir
svokallaðri normaliseringu. Þá var
Dubcek pólitískur útlagi og vann
sem vélvirki fyrir Skógaumsýslu
Slóvakíu. Þessi útlegð varaði í alls
19 ár, en að þeim liðnum voru hug-
myndir hans loks viðurkenndar.
Kvikmyndir
Sælkeramyndir á dagskrá Hreyfimyndafélagsins
Hreyfimyndafélagið sem er
samstarfsverkefiú Há-
skólabíós og Stúdentaráðs
hefur frá upphafi nær einungis
boðið upp á athyglisverðar myndir,
hvort sem er um perlur kvik-
myndasögunnar að ræða eða nýrri
myndir sem hlotið hafa hylli uin
víðan völl. Á næstu mánuðum
verður lítið brugðið ffiá þessari
stefúu, valið er fjölbreytilegt og
víst er að flestir ættu að finna þar
eitthvað við sitt hæfi. Þó svo að
ekki sé komið stað- og skjalfest
dagskrá að sýningum félagsins hef
ég í hyggju að leyfa lesendum að
finna smjörþefinn af því sem verð-
ur á boðstólnum.
Fyrst má nefna snilldarverk
Fellini's, 8 */2, með Marcello Ma-
stroianni í aðalhlutverki. Myndin
er talin vera eins konar sálgreining
Fellini's á sjálfum sér og er sjálfsagt
að líta á hana til að heiðra minn-
ingu hans. Einnig verður sýnd
fyrsta mynd írska leikstjórans Neil
Jordan, sem gerði síðast myndina
The Crying Game, og er þessa
stundina að reyna að gera blóðsugu
úr Tom Cruise í myndinni Intervi-
ew with a Vampire. Myndin heitir
Angel og vakti mikla athygli í
Cannes þegar hún var sýnd þar
1982. Aðalhlutverkið leikur Steph-
Félagið hefúr reglulega haldið
hátíðir til að heiðra vissa kvik-
myndagerðarmenn. Nú síðast var
haldin afar vel heppnuð Roman
Polanski hátíð, en á þessu misseri
verður sjálfur Orson Welles heiðr-
aður og sýnd m.a. mynd hans Cit-
izen Kane sem þykir einhver bcsta
kvikmynd sögunnar. Aðrar myndir
á Welles hátíðinni eru óstaðfestar
en ekki er ólíklegt að titlar eins og
Magnificent Ambersons og Touch
of Evil verði þeirra á meðal.
Fyrir þá sem hafa áhuga á því að
kynna sér menningarheim sem er
að nær öllu ólíkur okkar eigin verð-
ur haldin hátíð þar sem einungis
baskneskar myndir verða á
boðstólnum. Engir titlar hafa verið
staðfestir þar. Sýnd verður rokk-
óperan Tommy eftir meðlimi The
Who, leikstýrð af Ken Russell,
mynd sem á tvímælalaust erindi í
kvikmyhdahús þar sem hún nýtur
sín engan veginn á myndbandi.
Einnig verður boðið upp á aðra
tónlistarmynd, Don't look back,
sem er eins konar óformleg heim-
ildarmynd um tónleikaferðalag
Bob Dylan um England árið 1965.
Nýleg mynd eftir kanadíska Ieik-
stjóran John Kent Harrison verður
sýnd, heitir hún Beautiful Drea-
rners og gerist á Viktoríutímabil-
en Rea, sem leikur einnig í Crying
game og Interview with a Vampire.
Einnig gefst kostur á að sjá mynd
Peter Bogdanovich, Last Picture
Show, sem hefur sankað að sér æ
flefii aðdáendum í gegnum árin.
Mynd Orson Welles, Citizen Kane eða Borgari Kane, er ein stórbrotnasta
mynd kvikmyndasögunnar. Hún verður á dagskrá Hreyfimyndafélagsins.
inu í Englandi.
Að síðustu verður haldin hátíð
þar sem sýndar verða austurlenskar
myndir af þeirri tegund sem hefur
notið vaxandi vinsælda á vestur-
löndum, ekki síst hér á íslandi þar
sem fólk er farið að tala um eitt-
hvað „Manga æði“. Hvort sem téð
æði er staðreynd eða auglýsingar-
brella, má búast við góðri aðsókn á
myndina Akira sein sýnd verður á
hátíðinni. Hún er teiknimynd í vís-
indaskáldsögustíl frá 1988 og má í
raun segja að hún hafi frekar en
aðrar kynnt þennan geira japanskra
„fullorðinsteiknimynda“ fyrir öðr-
um en Japönum sjálfum.
Myndin er í leikstjórn Katsuhiro
Otomo og inniheldur einhverjar
stórbrotnustu senur sem sést hafa í
teiknimyndum frá upphafi. Einnig
verður boðið upp á myndina Terr-
orizer, sem ég veit lítil deili á, en
myndin Tetsuo 2: Body Hammer
er eiginlega endurgerð á fyrri
Tetsuo myndinni sem var svart-
hvít, en leikstjóranum, Shinya
Tsukamoto, fannst tilvalið að gera
litaútgáfú þar sem hann hafði meiri
pening milli handanna. Myndin
þykir einhver besta útfærsla á
„cyberpunk" hugtakinu sem fest
hefur verið á filmu.
Þá er það upptalið sem Hreyfi-
myndafélagið hefur á prjónunum
að bjóða upp á næstu mánuðina.
Þetta getur að sjálfsögðu allt
breyst, myndir dottið út og aðrar
komið inn í staðinn, en ef dagskrá-
in helst að mestu óbreytt tel ég að
bíóunnendur geti vel við unað.
Komið er inn á inörg svið listarinn-
ar og þess gætt að vera ekki ein-
göngu með þungar listrænar
myndir. Slíkt myndaval myndi ein-
ungis valda því að enn afmarkaðri
hópur sæi myndirnar og Félagið
stæði einfaldlega ekki undir kostn-
aði.
Persónulega þætti mér mikill
missir ef félag þetta yrði að leggja
upp laupanna, ef ekki væri fyrir
starfsemi sem þessa myndu bíó-
gestir nútímans eflaust aldrei fá
tækifæri til að sjá þessar myndir á
tjaldi.