Vikublaðið - 28.01.1994, Blaðsíða 11

VIKUBLAÐIÐ 28. JANUAR 1994
Af erlendum vettvangi
11
Bill Clinton var kosinn fer-
tugasti og annar forseti
Bandaríkjanna þann 3. nóv-
ernber 1992 og þar með lauk tólf
ára valdaferli repúblikana í Hvíta
húsinu. Jafhframt var þetta í ní-
unda skipti í sögu Bandaríkjanna
sem starfandi forseti nær ekki end-
urkjöri. Síðast gerðist það árið
1980 er Ronald Reagan sigraði
demókratann Jimmy Carter. Bush
var fyrsti forseti repúblikana sem
ekki fékk umboð kjósenda til að
sitja annað kjörtímabil í forsetastóli
frá því að Franklin Delano Roos-
evelt felldi Herbert Hoover 1932.
Fallið hjá Bush var því mikið, sök-
urn þess að ekki voru liðnir margir
mánuðir frá því að hann var í röð
vinsælustu forseta Bandaríkjanna.
Kosningarnar fóru á þann veg að
Clinton fékk 370 kjörmenn og
hafði betur í 33 fýlkjum. Bush fékk
168 kjörmenn og hafði betur í 18
fylkjum, Perot fékk engan kjör-
mann. Kjörntenn Bandaríkjanna
eru 538, þannig að ljóst er að
Clinton vann yfirburðasigur.
Þegar atkv<eði forsetafi-ambjóð-
endanna þriggja ern athugnð
nánar með tilliti til þjóðfélags-
hópa þá kemur það mjög skýrt í
Ijós að Clintonfékk atkvæði þeirra
sem minna mega sín í Bandaríkj-
nnum. Ilann fékk flest atkvæði
blökkumanna (82%), spænsku-
mælandi Ameríkana (62%), at-
vinnulausra, fátækra, þeirra sem
einungis eru með gagnfræðaskóla-
menntun (43%) og einnig um 55%
atkvæða þeirra sem ekki hafa út-
skrifastúr gagnfræðaskóla. Clinton
fékk þrjú af hverjum fimm atkvæð-
um þeirra sem eru á mörkum fá-
tæktar eða undir þeim, en hann
fékk einungis eitt af hverjum þrem-
ur atkvæðum vel stæðra kjósenda.
Clinton fékk hærra hlutfall at-
kvæða frá gyðingum (78%), en ffá
öðrum hvíturn þjóðfélags- eða trú-
arhópum. Einnig skiptist stuðning-
ur við flokkana/frambjóðendurna
ójafnt eftir kyni. Oftast nær hefúr
reglan verið sú að hærra hlutfall
karlmanna kýs repúblikanaflokk-
inn, en meirihluti kvenna kýs
demókrataflokkinn. I kosningun-
um 1992 var stuðningur kvenna al-
mennt 5% meiri við Bill Clinton
en stuðningur karla við hann. O-
giftar konur veitm Bill Clinton
meiri smðning (51%), en giftar
(42%). Hvað Bush varðar þá sýndu
karlmenn honum ekki mikla holl-
usm, í staðinn drógust þeir meira
en konur að Ross Perot. Samt sem
áður fékk Bush smðning 40%
giftra karlmanna (Clinton 38%),
en aðeins 32% ógiftra (Clinton
45%). Kynferði er kannski ekki
meginskýringin á skiptingu at-
kvæða. Smðningur kvenna við
demókrata er ffekar afleiðing efha-
hagslegrar stöðu þeirra. Smðning-
urinn við Clinton var sérstaklega
mikill rneðal kvenna, sem stóðu
fjárhagslega illa; voru ógiftar, úti-
vinnandi eða svartar. En Bush
hlaut aftur á móti smðning þeirra
kvenna sent voru heimavinnandi
og bemr stæðar.
I forsetakosningum eins og öðr-
um kosningum hefur flokkurinn og
hugmyndafræðin að sjálfsögðu sín
áhrif á skiptingu atkvæða. Clinton
gekk miklu bemr að halda gömlum
smðningi og að ná nýjum kjósend-
um til sín. Jafhvel með tilliti til
framboðs Perots, þá vai> Clinton
þess megnugur að halda atkvæðum
Clinton hefur komist vel fró fyrsta embættisóri sínu.
Hverjir kusu honn og hvaða breytinga kröfóust þeir?
demókrata ntjög nálægt þeim
fjölda sem Dukakis náði 1988.
Mest valt á kjósendum sem voru
hófsamir hugmyndafræðilega (id-
eological moderates), en þeir voru
stærsti hópurinn, sem sýndi mikla
breytingu á milli þessara tveggja
flokka, Clinton í hag. Bush aftur á
móti tapaði allsstaðar, þó sérstak-
lega á meðal miðju-repúblikana og
bæði hjá hófsömum (moderate) og
óháðum íhaldsmönnum (conserv-
ative independent).
Atkvæði Bush komu nánast al-
gjörlega frá fólki sem kaus hann
1988. En Clinton fékk atkvæði úr
miklu fleiri áttum, hann hélt nær
öllum sem kusu Dukakis árið 1988
og náði til sín kjósendum sem áður
höfðu kosið Bush, að ógleymdum
nýjum stuðningsmönnum sem
kusu ekki fjórum árum áður.
Kosningabaráttan 1992 var aug-
ljóslega öðruvísi en árin á undan.
Ný tækni var notuð og baráttan
byggð á einstaklingshyggju. Þessi
nýja tækni var grundvölluð á notk-
un ljósvakamiðla, kapalsjónvarpi,
notkun gervitungla og fleira. At-
hygli kjósenda fór upp úr öllu
valdi, sem endurspeglaðist í mikilli
hlustun á landsfundi og horfun á
kappræður frambjóðendanna sem
frarn fóru í sjónvarpi. Til þess að
taka ákvörðun um það hvaða ffam-
bjóðanda kjósendur æmi að greiða
atkvæði, þá einblíndu þeir á mál-
efhi og gagnrýndu harðlega per-
sónulegar árásir. Alla kosningabar-
átmna reyndi Bush að bægja at-
hygli almennings ffá efhahagsá-
standinu í landinu og að persónu-
leika Clintons, með áherslu á lífs-
stíl hans og undanbrögð frá her-
þjónusm. Slagorð repúblikana varð
„traust“ og demókrata „breyting-
ar“. Elhahagskreppa, atvinnuleysi,
vaxandi glæpatíðni í stórborg-
unum, vanþróað heilbrigðiskerfi,
misskipting auðs og hnignandi
menntakerfi vom þeir málaflokkar
sem efstir vom í hugum kjósenda á
kjördag. George Bush greip ekki
tækifærið eftir sigurinn glæsta í
Persaflóastríðinu til að hrifsa til sín
ffumkvæðið og boða sókn í átt til
ffamfara, félagslegra urnbóta og
lífskjarajöfhunar í bandarísku sam-
félagi. Trúlega vom það ein mesm
mistök hans.
Þær skattahækkanir sem Clinton
boðaði í kosningabarátm sinni
munu bima á heimiluin þar sem
tekjur em hærri en sem svarar uni
ellefu milljónum íslenskra króna á
ári, í raun er þetta ekkert annað en
hátekjuskatmr. Sigur Clintons en
ósigur Bush má rekja til margskon-
ar mistaka sem hinn síðarnefhdi og
undirsátar hans gerðust sekir um.
Bush sveik loforðið ffá 1988 um að
hækka ekki skatta í forsetatíð sinni,
hann brást heldur ekki við efha-
hagskreppunni í Bandaríkjunum
og atvinnuleysinu sem henni hefur
fylgt. Flestir em sammála um að
kosningabarátta Bush hafi verið líf-
vana frá upphafi. Hún hafi byrjað
helst til seint og síðan hafi lítið far-
ið fyrir fmmleikanum og hug-
myndafluginu. Hin neikvæða aug-
lýsingaherferð gegn Clinton mis-
tókst. Almenningur reyndist ekki
reiðubúinn til að hlýða á boðskap
Bush. Viðleitni hans til að ná til
bandaríska meðaljónsins inistókst.
Beiðni hans til alþýðu manna um
að tryggja honum fjögur ár til við-
bótar í Hvíta húsinu var hafhað.
Þegar litdð er ffamhjá þeirri
áherslu sem Bush lagði á að Clint-
on væri eldci treystandi fýrir hús-
bóndavaldi í Hvíta húsinu, standa
tvö mál upp úr sem urðu Bush tví-
mælaust að falli. I'ullyrðingar Bush
og fylgismanna hans um að
repúblikönum væri einum treyst-
andi á vettvangi utanríkismála,
skipm ekki máli í hugum kjósenda
þar eð kalda stríðið heyrði sögunni
tdl.
Þróun alþjóðamála gerði það
einnig að verkurn að repúblikanar
gátu ekki nýtt sér yfirburði, reynslu
og þekkingu Bush á því sviði. Hitt
atriðið sem brást að þessu sinni var
kjarninn í heimspeki repúblikana-
flokksins, að ríkisafskipti þau sem
demókratar boða kalli á aukna
skattheimtu og takmarki svigrúm
einstaklingsins.
Kosningabarátta Clintons var
afar vel skipulögð og þrek hans að-
dáunarvert. Talsmenn demókrata
brugðust jafhan fljótt við er sótt var
að mannorði Clintons og banda-
ríska þjóðin var tilbúin til að leggja
við hlustir. Bandarískir ffétta-
skýrendur halda því ffam að þetta
flökt Bush á milli áherslna hafi að
lokum kostað hann forsetaembætt-
ið. Hann veigraði sér við að tala
urn það sem rnestu máli skiptd,
efnahagsmálin, og reyndi að telja
fólki trú um að allt væri í lagi með
hagstjórnina þótt almenningur
fýndi það best á pyngju sinni að svo
var ekki. Olíkur stíll í kosningabar-
áttunni réð lílca miklu um úrslit,
Clinton virðist hafa verið með
boðlegri stefhuskrá en Bush í þeim
málefiium sem mestu máli skiptu í
kosningunum fýrir Bandaríkin.
Nú þegar eitt ár er liðið frá því
að Clinton tók við embætti, þá lifa
Ameríkanar á milli vonar og ótta,
leitandi að aðferðum til að leiða
þjóðina í gegnum hremmingar
þessarar aldar. Sjálfsagt hefði for7
setinn getað gert margt verra en að
fýlgja eftirfarandi spakmæki: „...að
snúa affur til heilbrigðrar skyn-
semi“. Það eru tímar fagnaðar og
örvæntingar.
Flestir harðstjórar kommúnism-
ans eru horfiúr, en friði í heirnin-
um er nú raskað með deilum á rnilli
þjóða eða þjóðernisbrota. Kjarn-
orkuvopn eru ekki lengur ógn í
borgum Bandaríkjanna, heldur eru
það eimrlyfin sem valda mörgum
áhyggjum. Tölvur koma stöðugt
með nýjar upplýsingar í skólastof-
urnar á meðan óttinn við byssu-
skothríð er vaxandi meðal skóla-
nemenda. Eins og aðrir forysm-
menn og leiðtogar þá hefur Clint-
on gert mistök, en því má ekki
gleyma að hann hefúr tekið forystu
í erfiðu pólitísku kerfi, lokkað það
til aðgerða og uppskorið ffamfarir í
endurlífguðu efhahagskerfi. Traust
kjósenda hefur farið upp á við, en
hlutfall atvinnuleysis og athygli al-
mennings hefur farið niður á við.
I könnun sem gerð var nýlega
fyrir tímaritið U.S. News kemur í
ljós að 59% aðspurðra segja
Bandaríkjamenn hafa ástæðu til að
óttast mjög um framtíð þjóðarinn-
ar, en einungis 34% aðspurSfa
halda að hægt sé að leysa vandamál
hennar eins og áður. Þegar þátttak-
endur í könnunni eru spurðir um
hvort þeir haldi að börnum þeirra
muni vegna bemr eða verr en þeim
sjálfum, svara 28% betur en 37%
verr.
Meirihluti Ameríkana er nokkuð
sátmr við aðgerðir Clintons í efha-
hagsmálum. I httgum 40% að-
spurðra eru gbepir, ojbeldi, eitur-
lyj' og byssur helsta vandamál
þjóðarinnar. 15% aðspurðra nefha
efnahagslegt ástand þjóðarinnar og
atvinnuleysi, 7% tala um siðferði'—
og trúarbrögð, 5% telja mennmn
helsta vandamálið og 3% heil-
brigðiskerfið. Tveir af hverjum
þremur Ameríkönum segja að rík-
isstjómin eigi að taka virkan þátt í
að leysa alvarlegusm vandamál
þjóðarinnar og nánast jafh margir
em tilbúnir til að greiða hærri
skatta til að fjármagna það mark-
mið.
Þegar spurt er um hæfhi ríkis-
stjórnarinnar til að leysa úr þessum
tilteknu vandamálum, segja 42%
hana „mikla“ eða „nokkra“ og 42%
telja ríkisstjómina hafa „enga“ eða
„ekki mikla hæfileika". Síðan em
16% sem vilja meina að hæfnin sé
lítdl. Af þessu má draga þá ályktiífT
að hugur kjósenda í garð Clintons
og ríkisstjórnar hans er rnjög skipt-
ur, og ef forsetinn á að halda vin-
sældum sínum verður hann að láta
verkin tala. Hann verður að knýja
fram þær breytingar sem hann
lofaði þjóðinni.
Höfundur er stjómmálafræð-
ingur.