Vikublaðið - 03.02.1994, Blaðsíða 8
8
Jafnréttið
VIKUBLAÐIÐ 3. FEBRÚAR 1994
Hvernig spyrja
íslenskir karlar
áleitinna spurninga?
Hugleidingar um „karlaskýrsluna"
að er makalaust hve lítið hefur
verið fjallað um karlaskýrsluna
svonefndu sem út kom sl. sum-
ar. Hér verður gerð örlítil bragarbót í
þeirri von að fleiri fyigi á eftir og op-
inberi vangaveltur sínar um hana.
Skýrslan er gerð af sex manna nefnd
að firumkvæði félagsmálaráðherra og
titill hennar er: „Skýrsla um breytta
stöðu karla og leiðir til að auka ábyrgð
þeirra á fjölskyldulífi og börnum“.
Markmið hennar birtast þannig í titl-
inum. Inngangurinn er kraftmikið
flugtak sem kemur þægilega á óvart.
Prúðmannleg fyrirheit eru gefin um
samvinnu og m.a. segir að ef sátt eigi
að nást milli kynja um breytta og jafn-
ari ábyrgðarskiptingu þurfi „bteði
kyrtin að koma að þeitn málum með
fullri reisn og í sátt við eigin sjálfsí-
mynd og gerðir“ (bls.7). Ymsar hlið-
ar á flóknu máli eru skoðaðar og það
þarfi sannarlega einlægni og sjálfs-
gagnrýni til að varpa fram þeirri
„áleitnu spurningu“ hvort karlar haji
yfir höfuð áhuga á aukinni fjöl-
skylduábyrgð, eins og gert er í skýrsl-
unni. Ekki laust við að urn mann fari
straumur velþóknunar við þennan
lestur.
Það er enginn vafi að nefhdin hefúr
verið trú markmiðum sínum að stór-
um hluta. Fjallað er um fjögur svið
sem snerta fjölskylduábyrgð karla en
þau eru: lög og lagaframkvæmd; skól-
ar, uppeldi og mómn sjálfsímyndar;
félags- og tiifinningaleg vandamál
drengja og karia og loks vinnumark-
aðs- og kjaramál. Tillögur fyigja
hverju þessara sviða og er greinagerð-
in með tillögunum uppistaðan í
skýrslunni. Ekki þarf að fara mörgum
orðum um að í skýrslunni er tekið á
mörgum brýnum jafnréttismálum
karla. Lokakaflinn olli mér hins vegar
miklum heilabrotum sem ég ætla að
reyna að fá botn í. Bæði kveður þar við
kyndugan tón, auk þess sem margt í
þeim kafla er í allnokkru ósamræmi
við aðra hluta skýrslunnar.
Fæðingarorlof og réttleysi
karla
Þegar fæðingarorlof er annars veg-
ar eru karlar mjög réttlitlir og fær
þessi þáttur nokkuð ítarlega umfjöllun
í skýrslunni. Því er varpað ffam í
undrunartón að „undan þessu aug-
Ijósa misrétti hafi sárafáir karlar
kvartað“ (bls. 12). Sem betur fer hafa
karlar nú vaknað af þyrnirósarsvefhi
sínum og nokkrir leitað réttar síns hjá
Kærunefnd jafnréttismála. En mun--
um að lagalegur réttur er eitt og
framkvœmd er annað. I löndum þar
sem körlum er tryggður þessi réttur
(t.d. í Skandinavíu) eru einungis örfá
prósent þeirra som notfæra sér hann.
Það er auðvitað brýnt hagsmunamái
karla að hafa rétt til fæðingarorlofs, en
fyrir raunverulegt jafnrétti skiptir þó
meira máli að þeir fáist til að nota
þennan rétt sinn. Hér fer lítið fyrir
„áleitnu spurningunni" hér að frarn-
an, en vitaskuld gefum við okkur að
íslenskir karlar séu ekki að sækja
þennan rétt sinn bara tii að hafa hann
upp á punt.
Forsjárlausir feður - rétt-
leysi og skeytingarleysi
Annað hrópandi dæmi um rétdeysi
karla er forsjá barna. Karlar fá mun
sjaldnar forsjá bama sinna í kjölfar
sambúðarslita enda fara þeir mun
sjaldnar ffam á það, segir í skýrslunni.
Skýrsluhöfundar nefna hér til sög-
unnar „mæðrahyggjuna" og það er
ljóst að í þessum málum takast á and-
stæðir hagsmunir karla og kvenna. En
hér hangir a.m.k. tvennt á spýtunni:
Annars vegar höfúm við hóp karla
sem ekki hirðir um að rækta samband
við börn sín, hins vegar höfum við
feður sem er meinað að gera það. Um
fyrrnefnda hópinn - skussana - er lít-
ið fjallað, en þeim mun meira um
þann síðarnefhda; „áleitna spurning-
in“ heldur sig í hófsamri fjarlægð. Þó
finnst mér þjóna litlum tilgangi að
telja í hópana og metast um hvor sé
stærri. Hér verður það grundvallar-
sjónarmið að gilda að skeytingarlausi
hópurinn má undir engum kringum-
stæðum skerða rétt þeirra sem vilja
taka föðurhlutverk sitt alvarlega. Ég
er t.d. ósammála því að konur eigi að
ríghaida í síðasta vígi sitt, móðurrétt-
inn, því ekki verður bæði sleppt og
haldið.
Leiðangur karla inn á heimilin er
mikilvæg forsenda fyrir jafhrétti
kvenna á vinnumarkaði. I nýlegri
norskri karlarannsóknu) kemur ffam
að það er einkum tvennt sem hindrar
karla í að taka sér varanlega búfestu í
landi fjölskyldulífsins. Annars vegar
líta karlar sjálfir á dvöl sína á heimil-
Þorgerður
Einarsdóttir
inu sem tímabundið „undantekning-
arástand“. Fæðingarorlof og umönn-
un barna á heimilinu er fyrir þeim
skemmtileg reynsla, eins konar ævin-
týraferð. En hugurinn stefnir í raun
annað og lærdómsferlið verður því
takmarkað. Hin ástæðan er „sérfræð-
ingaveldi“ kvenna, sem eiga erfitt með
að ffamselja verkefni og ábyrgð. Með
afstöðu sinni í þessum efnum geta
konur því ráðið nokkru um hvort
karlar taka hægferð eða hraðferð í
þessum áfanga. í norsku rannsókninni
kemur fram að árangur karla og á-
nægja í þessu landnámi er miklum
mun meiri þar sem frumkvæðið kem-
ur frá þeim sjálfum en þar sem konur
þurfa að draga þá inn á heimilin með
erfiðismunum.
Góðir kaflar um uppeldi
og tilfinningar
Um kaflana uppeldi og skólamál,
svo og ofbeldi og tilfinningakreppu
ætla ég ekki að hafa mörg orð. Þetta
eru videgir kaflar, skynsamiega tekið á
erfiðum málum og margar góðar tíl-
myndinni. Ég tek ofan fyrir karla-
nefhdinni fyrir að vefengja ffiðhelgi
einkalífsins, en í skjóli hennar hafa
einmitt mörg ofbeldisbrot verið ffam-
in. Hér á ekki síst við hið gamla slag-
orð kvennahreyfinga um allan heim:
„hið prívata er pólitískt". Af skýrsl-
unni að dæma ætla karlar að axla sína
ábyrgð á þessum sviðum.
Vinnumarkaðsmál - nýr
tónn
Um síðari hluta skýrslunnar er
margt að segja. Skýrsluhöfúndar hafa
breytt um tóntegund, textinn miðlar
öðrum og oft óljósum skilaboðum.
Það er eins og nefndin hafi ekki gert
upp við sig hvort jafhréttisbarátta
karla verður háð incð konum eða í
andstöðu við þær, þrátt fyrir yfirlýs-
ingarnar í byrjun skýrslunnar. I kafl-
anum er reynt að svara spurningunni
um fjölskylduábyrgð út ffá gögnum
urn fjölskylduhagi, kjaramál og við-
horf í atvinnulífi. Verkaskipting ræð-
ur þar mildu, segir í kaflanum, en hún
ræðst af efnahagslegum forsendum:
„Það hjóna sem hejur htena
skiptagildi á vinnumarkaði einbeitir
sér að tekjuöjlun meðan hitt eyðir
frekar starfskröftunum í hin ólaun-
uðu hcimilisstöif‘ (bls. 18).
Karlar hafa hærri tekjur en konur
og er það talin afgerandi skýring á
verkaskiptingingu eða hlutverkum
kynjanna í samfélaginu, sem svo aftur
hefur áhrif á tekjurnar. Þetta er óneit-
anlega eins og að skýra fyrirbæri með
sjálfu sér. Þarna liggja að sjálfsögðu
margar spurningar grafnar, mörg lög
af hefðum sem karlar og konur þurfa í
sameiningu að fletta ofan af og skoða.
En umræða um hvort kom á undan,
hænan eða eggið, vísar ekki veginn
ffam á við.
„Körlum á vinnumarkaði
er mismunað vegna kyn-
ferðis ekki síður en kon-
um..“
Eftir umfjöllunina um mismunandi
skiptagildi hjóna á vinnumarkaði og
mismunandi tekjur er farið í að skýra
launamun kynjanna að teknu tiiliti til
ýmissa þátta eins og vinnutíma, ald-
urs, starfsaldurs, búsetu og stöðu. I
því skyni er birt tafla (reyndar illa út-
skýrð) sem sýnir mun á kaupi á
klukkustund iniili karla og kvenna í
nokkrum starfsstéttum innan ASÍ (bls.
19). Það sem skýrsluhöfundum finnst
bitastæðast í þessum samanburði er
ekki sá umtalsverði launamunur kynj-
anna sem er meðal afgreiðslu- og
skrifstofufólks, heldur að ekki skuli
mælast kynjamunur á launum ófag-
lærðs verkafólks. Skýringin á þessu er
sú, segir í skýrslunni, að meirihluti
ófaglærðra kvenna er í fiskvinnslu og
þar er tímakaup karla hegra en kvenna
af þeirri ástæðu að körlunum er mein-
að að starfa í snyrtingu og pökkun,
þar sem bónusinn helst er að finna.