Vikublaðið - 03.02.1994, Blaðsíða 13

VIKUBLAÐIÐ 3. FEBRUAR 1994
13
Kvikmyndastríðið milli
Evrópu og Bandaríkjanna
Fyrir skömmu var sýndur í sjón-
varpinu einn af þessum Evr-
ópuþáttum sem að mestu er
varið til þess að lýsa yndisleika fjór-
frelsisins í viðskiptum milli landa.
Er nú ekki að orðlengja það, að
áður en þættinum lauk var farið að
tala um viðskipti og frelsi á menning-
arsviðinu.
Nánar tiltekið: Það var vikið að við-
skiptum með kvikmymdir milli Evr-
ópubandalagslanda og Bandaríkjanna.
Eins og hver önnur vara?
I stórum dráttum lítur málið
þannig út að Bandaríkjamenn hafa
staðið fast á því að kvikmyndir væru
eins og hver önnur framleiðsla. Því
megi einstakar þjóðir ekki hygla sín-
um kvikmyndaframleiðendum, t.d.
með ríkisstyrkjum til kvikmyndagerð-
ar eða með því að fylgja ákveðinni
dagskrárpólitík í sjónvarpi sem gerir
ráð fyrir einhverjum lágmarkskvóta
fyrir innlent efni. Allir eigi að sitja við
sama borð í þessurn efnum, rétt eins
og framleiðendur tannkrems og gos-
drykkja beggja vegna Atlantsála.
Evrópumenn aftur á móti, og þá
fyrst og ffernst Frakkar, hafa barist á
móti þessum skilningi. Þeir segja að
kvikmyndir séu partur af menning-
unni og sæmilega öflug og fjölbreytt
framleiðsla á eigin kvikmyndum
(frönskum, ítölskum osfrv.) sé snar
þáttur í því að efla eigin menningu og
nota eigið tungumál til allra hluta.
Hræsnishjal umfrelsi
Nú mætti ætla að Islendingar vildu
sýna samúðarskilning á ffönskum
málstað í þessum effium. Þó ekki væri
nema vegna þess að við vitum að alls
öngvar kvikmyndir verða til á íslensku
nema þær fá nokkurn stuðning úr op-
inberum sjóðum.
En því var ekki að heilsa í þessum
þætti. I þessu máli var orðið afhent
Kantor, helsta samningainanni
Bandaríkjastjórnar í GATT-viðrxð-
unum. Og hann var látinn fimbul-
famba um það, að með því að grípa til
sérstakra ráðstafana til að vernda sínn
kvikmyndaiðnað væru ríkisstjórnir
Evrópu að syndga gegn málfrelsinu!
Þær vildu stjórna því hvað fólk fengi
að sjá og hvað ekki!
Þetta tal var satt best að segja fullt
af hræsni og falsi. Frakkar til dæmis
eru ekki að banna eitt eða neitt úr
bandarískum kvikmyndaiðnaði heima
hjá sér. Þeir sýna náttúrlega geysimik-
ið af bandarískum kvikmyndum. Þær
eru og verða sjálfsagt meiriparturinn
af „neyslu" landsmanna á þessu sviði.
Það eina sem Frakkar vilja er að reka
menningarpólitík sem tryggir vissa
fjölbreytni. Bæði þá fjölbreytni að
ekki séu allar erlendar myndir endi-
lega bandarískar (en við íslendingar
og ýmsir fleiri komuinst hættulega
nálægt því hlutfalli). Og svo vilja þeir
blátt áffam að franskar kvikmyndir fái
að vera til áfram. Ef frjáls verslun
tryggir ekki möguleikana á því að
jafhvel meira en fimmtíu milljón
manna þjóðir eins og Fraldcar og Ital-
ir geti rekið sæmilega öfluga kvik-
myndagerð, heldur grefur jafiit og
þétt undan þeim, þá er eðlilegt að
„leiðrétta" inarkaðslögmálin.
Ahorfsfrelsið í reynd
I reynd er það líka svo að evrópskir
kvikmyndagláparar búa við rneira val-
frelsi og þar með „tjáningarfrelsi" en
þeir bandarísku. Bandarískum dreif-
ingaraðilum dettur varla í hug að
kaupa nema örfáar evrópskar rnyndir.
Enn iíklegra er, ef einhver frönsk eða
hollensk mynd slær í gegn einhvers-
staðar, að þeir kaupi söguþráðinn og
láti endurgera hann í Bandaríkjunuin í
uinhverfi sem þarlendir kannast við.
Vegna þess að dreifingaraðilar hafa
svo á spöðum haldið í Bandaríkjunum
að þarlendir menn virðast ekki með
nokkru móti (nema alltof fáir á stór-
um markaði) geta horft á neitt annað
en rnyndir þar sem tungumálið er upp
á amerísku og umverfið li'ka.
Hér þyrfti líka að gá að fleiru, til
dæmis hagsmunatengslum milli kvik-
myndaffamleiðendanna stóru í
Bandaríkjunum og kvikmyndahúsa-
keðjanna. Það er til dæmis vitað að
Bandaríkjamenn eru sem óðast að
kaupa upp kvikmyndahúsin í Austur-
Evrópu. Og það er náttúrlega til þess
að venja þarlenda á að hver bíóferð
jafngildi því að horfa á amríska mynd.
A meðan hnignar ágætri kvikmynda-
gerð Tékka, Ungverja og Rússa dag
ffá degi.
Gleymum því heldur ekki að það
var ekki í frjálsri og heiðarlegri sam-
keppni eins og það heitir sem banda-
rískar myndir fengu yfirburðastöðu á
evrópskum markaði eftir stríð, yfir-
burðastöðu sem þær hafa haldið síðan.
Það var partur af áróðursstríðinu um
sálir F.vrópu eftir stríð. Eric Rhode
segir í kvikmyndasögu sinni (History
of the Cinema): „Til allrar hamingju
fyrir kvikmyndaiðnaðinn beitti
bandaríska utanríkisráðuneytið, sem
gerði sér grein fyrir áróðursgildi
Hollywoodinynda, hinar gjaldþrota
þjóðir Evrópu þrýstingi til að sýna
þessar myndir, þær voru gerðar hluta
af ,;pakka“ um viðskipti og lán“. Með
þessu móti neyddust Frakkar til að
samþykkja að 70% af öllum sýninga-
tíma í frönskum kvikmyndahúsum
færi undir amrískar myndir, og ítalir
gerðu enn verri samning! Bretar fóru
ögn skár út úr þessu vegna þess að
Ilarold Wilson, sein þá þegar hafði
nokkuð að segja í ríkisstjórn Verka-
mannaflokksins, tókst að tryggja
breskum myndum betri kvóta en
Frökkum tókst. Og var í Bandaríkjun-
um talinn hinn versti maður fyrir
bragðið, gott ef ekki laumukommi.
Eigin gröf
Sannleikurinn er sá að ástandið í
kvikmyndaheiminum er blátt áffarn
þannig að sölumyndir eru orðnar svo
dýrar í ffamleiðslu og ekki síst dreif-
ingu og auglýsinguin, að bandarísk
ffamleiðsla hefur náð algjörum undir-
tökum um allan heim og herðir þau
tök jafnt og þétt. Og það minnsta sem
íslendingar geta gert - þótt ekki væri
nema til að vernda rétt sinn til að
styðja við bakið á eigin kvikmynda-
gerð - er að skilja málstað Frakka og
annarra Evrópumanna í þessu efni.
Því er svo ekki að leyna, að Frakkar
og aðrir í EB hafa sjálfir grafið sér þá
gröf sem bandaríski kvikmyndaiðnað-
urinn vildi steypa þeirn ofan í. Evr-
ópuhugsjónin svonefhda segir að ekki
skuli framleiða hluti nerna þar sem
það borgar sig best og að ekki inegi
gera neitt til að mismuna ffamleið-
endum, t.d. eftir því hvaða tungumál
þeir nota. Og vegna þess að hin al-
menna hneigð er sú að allir hlutir séu
barasta til á markaðstorginu og að
rangt sé og skaðlegt að spyrja um ann-
að gildi þeirra, þá er von að Amríkan-
ar grípi tækifærið og stingi evrópskum
ofan í þeirra eigin pytt: markaðurinn
einn skal ráða, elsku vinir!
En tjáningarffelsi í reynd - það er
svo allt annar hlutur eins og hver
maður getur séð.