Vikublaðið - 24.02.1994, Blaðsíða 5

VIKUBLAÐIÐ 24. FEBRUAR 1994
5
Jjuað tiænduh m?
Styð Kára í Garði
Að Hlíðartungu í Olfusi var eitt
sinn blómlegt bú, en nú er þar rekið
sambýli fyrir
geðveika. For-
stöðukona
heimilisins og
fyrrum bónda-
kona er Berta
Björgvinsdóttir.
Hún og maður
hennar Tómas
Högnason urðu
að leggja niður
búskap vegna
kvótaleysis. Berta stundar heimilis-
störfin eins og áður og sinnir nú auk
þeirra starfi forstöðukonu. Hún segir
fullum fetum að við eigum að vera
sjálfum okkur nóg um alla hluti, þurf-
um ekki á þessurn gegndarlausa inn-
flutningi að halda, við eigunt frekar
að keppast að því að selja okkar góðu
vöru.
- Þeir þarna í höllinni fyrir sunnan
eru ekki nándar nærri duglegir við að
koma vörum okkar á framfæri. Það
væri hægt að selja miklu meira væru
þeir starfi sínu vaxnir. Það er Ijöldinn
allur af mönnum úti sem vilja kaupa
af okkur kjöt, en milliliðirnir hér
heima hirða allan gróðann. Eg styð
hann Kára í Garði, hann er þó að
reyna eitthvað og ég er alveg saminála
þessum ungu mönnum sem eru að
berjast fyrir því að fá þetta lagað, eins
og Amundi og Kári eru að gera. Mér
finnst bændur hafa verið alltof linir
og látið fara illa með sig og svo kepp-
ist Sjónvarpið við að níða niður
bændur í ofanálag, sagði Berta í spjalli
við Vikublaðið.
Sauðkindin á ekki alla
sökina
Tómas Högnason fyrrverandi
bóndi og eiginmaður BertU Björg-
vinsdóttir í
Hlíðartungu í
Olfusi hefur
líka sínar skoð-
anir á málun-
um:
- Það sem
brennur einna
helst á bændum
er það hvað
þeir fá lítið að
framleiða. Það
viróist aldrei verið tekið með í reikn-
inginn þegar verið er að skammta
mönnum framleiðslu, hver sé hinn
fasti kostnaður hjá bænduin. Margir
eru búnir að byggja upp eins og
ráðunautarnir hvöttu menn til og sitja
svo upp ineð tæplega hálf búin, cn
þurfa samt að greiða sömu gjöldin og
áður. Þetta held ég að sér stór liður í
þvf hvernig komið er fyrir sumum
bændum.
Hvað finnst pér um fjölmiðlaum-
ræöunta um bændur?
- Mér finnst bara að það fólk sem
hefur verið að ráðast á bændur hafi
ekki hundsvit á því hvað það er að
segja. Ég er ekki að segja það að beit-
in í landinu hafi stuðlað að gróður-
eyðingu ineð öðrum þáttum. Ég bjó í
Grafningi áður og veit vel hvernig
landið rann burtu á vorin og allir læk-
ir mórauðir og ég sá líka mörg mold-
arbörðin hrynja niður vegna þess að
það sprakk í frostum. Svo er sagt að
sauðkindin eigi alla sök. Hún á það til
að hamla á móti nýgræðingnuin, en
sauðkindin færir sig alltaf frá láglendi
upp á hálendið eftir því sem líður á
sumarið. Þar af leiðandi getur lág-
lendið fengið þá friðun sem það þarf.
Hvað geta bœndur gert tH að bæta í-
mynd sína?
- Þeir hafa reynt að gera margt og
m.a. hafa þeir boðið þessum mönn-
um, sem eru nú fremstir í að níða þá
niður að korna og sjá, en í flestum til-
fellum hafa þeir ekki gert það. Af
hverju? Ég tel að það sé vegna þess að
þessir menn vilji ekki sjá staðreynd-
irnar, heldur koma sínum málum
fram og níða atvinnuveginn.
Hvað fmnst pe'r pa' um innflutning
landbúnaðarvara?
- Það er nú margt sem þeir hafa
fram yfir okkur þarna erlendis. Við
þurfum til dæmis að byggja dýr hús
og við getum yfirleitt ekki slegið tún
nema tvisvar á ári á meðan þeir þarna
úti geta það a.m.k. þrisvar. Tilkostn-
aður hjá okkur er mun meiri en þeirra
og þar af leiðandi geta þeir haff vör-
una ódýrari. Svo eru nú milliliðirnir
alltof frekir hér heima. I flestum til-
fellum taka þeir helming vöruverðsins
og jafnvel meira. Mér finnst það t.d.
fyrir neðan alla hellur að sláturhúsin
geti miðað sláturverð við kíló af því
sem þeir eru að slátra. Um tíma
skelltu sláturhúsin öllum kosmaði við
slátrun á sauðfé og fengu þar af leið-
andi kostnaðinn upp. En þeir létu
nautgripina eiga sig og nú eru þeir
búnir að fá þetta fast inn í kerfið að
það kosti svona mikið að slátra sauðfé
og nú eru þeir í ofanálag farnir að
taka sérstaklega fyrir nautgripaslátr-
unina. Þrátt fyrir það hefur slátur-
kostnaðurinn á sauðfé ekki lækkað.
Ekki hrœddur við sam-
keppnina
Það ríkir sönn sveitastemning í
fjósinu í Akurgerði í Olfusi. Kýr, kálf-
ar, hestar og kettir, allt á sama stað.
Þar hittum við
líka fyrir Guð-
mund Ingvars-
son kúabónda,
sem var að
snurfusa í fjós-
inu og talið
barst að inn-
flutningi land-
búnaðarvara.
- Maður er
svolítið ugg-
andi útaf þessum innflumingi, segir
Guðmundur. Sérstaklega að þetta
komi ekla of hratt yfir okkur. Við
verðum að fá góðan aðlögunartíma.
Þetta er vandmeðfarið mál og.verður
að fara að með gát. Við erum ekki
ennþá orðnir samkeppnisfærir og þar
kemur margt til, kosmaður okkar við
framleiðsluna er mun meiri en í Evr-
ópulöndunum og ekki auðvelt að
keppa við slíka framleiðslu. Það eina
sem við gemm gert er að reyna að
framleiða á sem ódýrastan og bestan
hátt og um leið að skapa betri sam-
keppnisskilyrði fyrir okkur bændur.
Annars tel ég alla samkeppni af hinu
góða og ég er ekki sérlega kvíðinn
fyrir hönd bænda í þessum efnum.
Bændur hafa verið í sviðsljósinu að
undanfömu, hvað fttinst þér utti þa' um-
ræðu?
- Ég held nú að þessi fjölmiðlaum-
ræða um bændur hafi verið jákvæð að
sumu leyti. Þetta hafa verið leiðinleg-
ar umræður, en þó um leið vakið at-
hygli á kjörum bænda, þó ég sé ekki
sammála öllu sem fram hefur komið í
þessari umræðu.
Getum ekki hert sultar-
ólina meira
I slagveðrinu sem gekk yfir Suður-
land um daginn rákumst við á vel-
klæddan hesta-
mann í sínum
daglega reið-
túr. Þarna var
kominn Guð-
mundur Þórð-
arson frá Kýl-
hrauni á
Skeiðum þar
sem hann
smndar bland-
aðan búskap
með sauðfé, hross og svín. Við spurð-
um Guðmund um stöðuna í landbún-
aði:
- Samdrátmrinn í landbúnaðinum
hefur farið ákaflega illa með bændur.
Það er alltaf verið að skera niður
meira og meira og svo hafa vaxtamál-
inn farið illa með marga.
Ég held að bændur verði að fara að
bíta frá sér áður en þeir verða lagðir
af, það hlýmr að enda með því með
þessu áframhaldi.
Hvaðfhtnst pér untjjölmiðlaumræð-
una?
- Hún hefur verið mjög neikvæð
gagnvart bændum. Sérstaklega í Sjón-
varpinu.
Hvað segirpú um innflutning land-
búnaðarvara?
- Ja,- það stefnir allt í það að það
verði farið að flytja inn. Við getum
ekki lækkað okkar verð til að mæta
þessu. Nóg erum við búnir að herða
sultarólina.
Það eru frekar milliliðirnir sem
ætm að taka eitthvað á sig, svo hægt
verði að lækka verðið og mæta þess-
um innflutningi.
„Bændamafían“
Fjölgunin mest í Reykjavík
- Verkaskipting óljós og samvinna óeðlilega lítil, segir í plaggi
sem nú er til umræðu hjá búnaðarsamböndunum
Bændamafían eins og hún er oft
kölluð hefur verið mikið til
umræðu upp á síðkastið, ekki
síst eftir að Sjónvarpið lét gera
dramatíska sakamálamynd um Don
Hauk og félaga og félegt athæfi þeirra
í Bændahöllinni. En án gamans þá
hafa margir þær hugmyndir um
stjórnkerfi landbúnaðarins að það sé
álíka flókið, órökrétt og ljósfælið og
sikileysk mafi'ufjölskylda.
Olíkt því sem gerist meðal siki-
leyskra mafi'ósa þá þora menn í
landbúnaðarapparatinu að ræða það
hvort kerfið kunni að vera orðið of
stórt og dýrt í rekstri. Sumir kynnu að
segja að það hefði mátt nefna það fyrr,
en hvað sem því líður þá hefur Viku-
blaðið komist yfir plagg sem er til um-
ræðu á vettvangi búnaðarsainband-
anna. Það er samið af ráðunauti norð-
ur í Skagafirði sem ekki vildi ræða það
í fjölmiðlum, en við ætlum samt að
gera því nokkur skil hér.
Þungt og dýrt kerfi
í upphafi lýsir höfimdur félagskerfi
bænda og segir það skjóta nokkuð
skökku við að á sama tíma og rætt hef-
ur verið um að einfalda kerfið hafi
„þróunin hinsvegar orðið sú að félög-
um hefur fjölgað, fjölgað hefur í
stjómum félaga og yfirbygging aukist
á ýmsum sviðum... á sama tíma og
mikill samdráttur á sér stað í sumum
frumgreinum búvömframleiðslunn-
ar... Af þessu hefur leitt sívaxandi
stjórnunarkosmað enda félagskerfið
orðið a.m.k. tvöfalt, bæði á héraðs- og
landsvísu."
I lann lýsir svo kerfinu og fullyrðir
að „verkaskipting milli einstakra fé-
laga og landssamtaka er oft óljós og
afgreiðsla mála gengur hægt.“
Þetta var félagskerfið, en þá kemur
að stofnanakerfinu. Því tilheyra marg-
ar stofnanir sem sinna rannsóknum,
ffæðslu, leiðbeiningu, lán- og styrk-
veitingum, framleiðslustjórnun osfrv.
Við það bætast nefhdir og ráð sem
sinna afinörkuðum verkefnum.
Þetta kerfi fær þá einkunn að
„tengsl og samvinna milli þessara
stofnana er oft óeðlilega lítil og stund-
um mjög erfið og fyrirhugaðar boð-
leiðir ... ganga oft ekki sem skyldi“.
l löfundur segir að sú spurning vakni
oft hvort ekki sé hægt að einfalda
þetta „stofhana-, nefitda- og ráða-
kerfi. Gera það virkara, ódýrara í
stjórnun og færa a.m.k. hluta starf-
seminnar nær notendum, þ.e. bænd-
um í landinu.“
Aður en höfundur snýr sér að því að
setja fram tillögur um nýtt og einfald-
ara kerfi spyr hann „hvort ekki megi
komast af með minna eins og stöðu
landbúnaðarins er nú háttað. Enn-
ffemur hver sé stjórnunarkostnaður
við allt þetta bákn.“
Bændum fiekkar, en
kerfið þenst út
Með hugleiðingum ráðunautarins
fylgir tafla sem sýnir glöggt hvernig
stjórnkerfi landbúnaðarins hefur þan-
ist út á síðustu 15 áruin. Eins og sjá
má hefur heildarfjölgunin orðið 51%
í mannafla þegar allt batteríið er skoð-
að. En fjölgunin hefur verið mjög
mismikil eftir því hvar á það er litið.
Þannig verður langmest fjölgun í
landbúnaðarráðuneytinu og Fram-
leiðsluráði, 86%, og í sérffæðistofh-
unum 73%. Áskrifstofum bændasam-
takanna og í bændaskólunum hefur
fjölgunin verið töluvert minni eða um
50%.
En það er á einunt stað sem svo til
engin fjölgun hefur orðið. Á skrifstof-
um búnaðarsambandanna úti um
landið hefur aðeins fjölgað um 1
starfsmann á þessum fimmtán árum.
Það er kannski í takt við þá fækkun
sem orðið hefur í bændastéttinni, en
ársverkum í íslenskum landbúnaði
fækkaði úr 7.374 árið 1986 í 6.164
árið 1990, eða um 16,5%. Hefur sú
taL verið nokkuð stöðug síðan.
Tillaga að einfóldu kerfi
Það er því engin furða að menn
skuli nú ræða það í alvöru að einfalda
félags- og stofnanakerfi landbúnaðar-
ins. Títmefndur ráðunaumr hefur sett
fram hugmyndir urn slíka einföldun
sem virðist vera nokkuð róttækari en
sú sem mest hefur verið til umræðu á
opinberum vettvangi.
Höfundur leggur til að grunnein-
ingar í kerfinu verði staðbundin
búnaðar- eða búgreinafélög sem sam-
einist í búnaðarsamböndum sem verði
stækkuð mjög frá því sem nú er. Þessi
sambönd eru nú flest miðuð við sýsl-
urnar göinlu, en höfundur leggur til
að eitt samband verði í hverjum lands-
fjórðungi og fyrir því fari fimm manna
stjórn. Búnaðarsamböndin eiga svo að
sameinast í landssamtökum sem hafi
sjö manna stjórn og starfi á fjórum
sviðum: kjarasviði, fagsviði, fjármála-
sviði og afurðasölusviði.
Loks verði starfandi landbúnaðar-
þing sem yrði æðsta vald í málefhum
bænda. Það kæmi saman eftir þörfum
og leysti af hólmi Búnaðarþing og að-
alfund Stéttarsambands bænda. Á
þessu þingi sitji 27 manns: stjórnir
búnaðarsambandanna fjögurra, for-
stöðumenn sviðanna fjögurra og þrír
menn að auki sem þingið kýs í stjórn
landssamtakanna.
Þessar hugmyndir virðast falla
prýðilega í faðma við þær fyrirætlanir
ríkisstjórnarinnar að setja allar rann-
sóknastofnanir atvinnuveganna undir
einn hatt og koma upp fræðasetrum í
hverju kjördæmi. Þetta er nú til um-
ræðu meðal bænda.
-ÞH
Yfirstjórn og fagþjónusta landbúnaöarins 1978-1993
Stofnun 1978 1993 Breyting
starfsmenn starfsmenn fjölgun %
Landbúnaðarráðuneytið 7 13
Framleiðsluráð landbunaðarins 7 13
Alls 14 26 12 86
Stéttarsamband bænda 2 7
Búnaöarfélag íslands 31 37
Upplýsingaþjónustalandbúnaðarins 1 3
Hagþjónusta landbúnaðarins 0 4
Alls 34 51 17 50
Búnaðarsamböndin alls 39 40 1 3
Rannsóknastofnun landbúnaðarins 43 60
Veiðimálastofnun+Hólar 7 • 19
Landgræðsla ríkisins 2 14
Skógrækt ríkisins 12 18
Alls 64 111 47 73
Bændaskólinn Hvanneyri 13 16
Bændaskólinn Hólum* 6 11
Reykir 6 . 10
Alls 25 37 12 48
Samtals 176 265 89 51
' Starfsmenn viö silungsrannsóknir ekki taldir með.
Bændur athugið!
Framleiðum lykkjur í fjósbita og klippum niður kambstál í þær
' - lengdir sem óskað er.
Framleiðum bárujárn, galvanhúðað og litað, til innan- og
utanhússklæðninga.
Timbur og Stál hf.
Smiðjuvegi 11, Kópavogi
Símar 91-45544 og 91-42740