Vikublaðið - 24.02.1994, Blaðsíða 21

VIKUBLAÐIÐ 24. FEBRUAR 1994
21
Við biðjum bara um sanngirni
Hagmunir neytenda og bœndafara saman, en
umrœöan einkennist af vanþekkingu og misskiln-
ingi, segir Guðmundur Þorsteinsson kúabóndi
m. a. í spjalli um málefni bœndastéttarinnar í Ijósi
fjölmiölaumrœöunnar síöustu misserin.
ASkálpastöðum í Lundarreykj-
ardal er rekið kúabú með 55
kúm í fjósi. Þetta er félagsbú
bræðranna Guðmundar og Þorsteins
Þorsteinssona og fjölskyldna þeirra.
Guðmundur er stjórnarmaður í
Landssambandi kúabænda og situr
auk þess í stjórn Mjólkursamsölunnar.
Hann er einn þeirra fjölmörgu bænda
sem telur umræðuna í þjóðfélaginu á
síðustu misserum um málefni bænda-
stéttarinnar afar villandi og að raunar
megi segja að allir fjölmiðlar, þar á
meðal Vikublaðið, hafi brugðist í því
að upplýsa lesendur um í hverju hags-
munaárekstrarnir raunverulega felast.
Guðmundur fullyrðir að gagnrýnin
á kvótakerfi í landbúnaðinum og op-
inbera verðlagningu sé ósanngjörn og
rnörkuð mikilli vanþekkingu á að-
stæðum í landbúnaðinum.
Opinber verðlagning er
ígildi kjarasamninga
- Það er eitt grundvallaratriði sem
gjarnan vill gleymast í umræðunni, en
það er að ffamleiðslustjórnunin í
landbúnaðinum er ekkert annað en
skipting á innanlandsmarkaðnum
milli framleiðendanna. Þetta er nokk-
urs konar kvótaskipting eða inarkaðs-
hlutdeild og markaðshlutdeild er ekki
hægt að auka nema að markaðurinn
stækki. Opinber verðlagning á mjólk
og sauðfjárafurðum er síðan trygging
bænda fyrir kjörum þeirra og er ekk-
ert annað en það sem stéttarfélög og
kjarasamningar eru fyrir aðra laun-
þega. Flest býli eru fjölskyldubú og í
mjólkurfrainleiðslu og sauðfjárrækt er
ekki um það að ræða að búin séu rek-
in með aðkeyptu vinnuafli eingöngu.
Einingarnar eru margar og smáar og
eina verndin sem við höfum er opin-
ber verðlagning og stýring á ffam-
leiðslu.
Þetta eru okkar kjarasamningar.
það er viðurkennt í flestum þjóðfélög-
um í kringum okkur að launþegar og
atvinnurekendur í einstaklings- eða
smáum fjölskyldurekstri þurfi laga-
vernd gegn því að fáir og stórir kaup-
endur vöru eða þjónustu geti hagnýtt
sér aðstöðu sína til að etja þeim út í
blinda samkeppni. Þetta birtist í kjara-
samningum launþegasamtakanna og
takmörkunum á fjölda leyfa til leigu-
bíla- og vörubílaaksturs t.d. Sama má
segja um sjómenn þegar reynt er að
koma í veg fyrir óhefta samkeppni
þeirra á milli með því að láta þá taka
þátt í kvótakaupum. Það eru allir sam-
mála um að þeir þurfi vernd hins op-
inbera gegn slíku.
Verðlækkunin verður eftir
hjá versluninni
Þú segir að þið þurfið venid gegn ofur-
valdi fáira, stórra kaupenda. I hverjti
birtist þetta ofiirvald þein-a?
- Það hefur gerst í Evrópu og
Bandaríkjunum að verslun með mat-
vörur á heildsölustigi og að nokkru í
smásölunni líka hefur safnast á hendur
mjög fárra fjölþjóðlegra risafýrirtækja.
Þeim hefur tekist að ná verulegum
lækkunum á verði til framleiðenda án
þess að þær skili sér í lækkuðu verði til
neytenda, enda hefur arðseini þeirra
vaxið mjög.
Sömu þróunar hefur orðið vart í
verslun með nauta- og fuglakjöt hér á
landi. Stóru verslanakeðjurnar hafa
mikinn áhuga á að komast í sömu að-
stöðu gagnvart kindakjötinu og
mjólkurvörunum og horfa með til-
hlökkun tii innflutnings.
Mér finnst ntikið skorta á að al-
menningi hafi verið gert ljóst að til-
gangurinn er sá einn að hagnast,
gjarnan á kostnað bænda og afurða-
stöðva, en án þess að hagsmunir neyt-
enda séu að neinu leyti í fjTÍrrúini.
Hin rétta regla verður
aldrei búin til
En hvað viltu segja urn þágagnrýni að
kvótakcifið sé ósveigjanlegt og aðþað hafi
fest í scssi rnargskonar rnisrétti rnilli
btenda?
- Þegar kvóta var komið á - og við
skulum inuna að kvóti er ekkert annað
en skipting á markaðshlutdcild - jiá
var ekki önnúr leið fær en að miða við
við reynslu undangenginna ára. Um
tíma voru rúiuar hcimildir til að færa
kvóta á milli býla en reglurnar voru
hertar aftur. Það eru ekki til neinar
réttar reglur og þær verður aldrei
hægt að búa til. Það eru einfaldlega til
svo andstæð sjónarmið að þau verður
alltaf erfitt að sætta. Tökum sem
dæmi þá sem höfðu fjárfest mikið árin
á undan og fengu af þeim orsökum
rúmar reglur til að auka framleiðsluna
á markaði sem jiegar var mettaður.
Hinir sem ekki höfðu vaðið í fjárfest-
ingar heldur haidið að sér höndum
voru svo frystir inni með sína lidu
framleiðslugetu. Það er auðvelt að
skilja sjónarmið beggja þessara hópa,
en vandinn er sá að þegar markaður-
inn stækkar ekki er óhægt um vik að
mæta þörfum allra. En það voru
tvisvar gerð alvarleg mistök í þessum
efnum. Þegar búmarkið var sett á var
mönnum hleypt áfram í fjárfesringar
og með því varð búmarkið á endanum
marklaus viðiniðun. Þegar því var svo
Guðmundur Þorsteinsson á Skálpastöðum fer hórðum orðum um verslanakeðj-
umar sem hann segir halda eftir verðhekkun sem orðið hefur til bænda meðan verð
til neytenda bréytist lítið (sjá töflu hér að neðan). Mynd: Ol.Þ.
hent 1985 og tekinn upp fullvirðis-
réttur var svo miðað við nýtt frarn-
leiðslutímabil jiegar fullvirðisrétti var
úthlutað. Þeir sem höfðu haldið áfram
að framleiða eins og Jieir framast gátu
voru þá verðlaunaðir og jiá auðvitað á
kostnað hinna sem höfðu sýnt aðgát. I
aðlöguninni að fullvirðisréttinum
1986 varð nokkur jöfitun á stærð búa,
þau.stóru minnkuðu nokkuð og þau
minni stækkuðu. Þó fóru nokkrir illa
út úr þessum breytingum og jiað er
engin ástæða til að gagnrýna þá rnenn
fyrir að sækja rétt sinn. Eg er sannnála
þeirri gagnrýni sem Sigurður Líndal
hefur sett fram um jietta atriði, að
stjórnsýslulega var tcflt á tæpasta vað
Jiegar þessum breytingum var komið
á.
Landbúnaðurinn er eilíf
jafivægislist
Hefitr minnkandi markaður og aukn-
ar hagkvæmnikröfur leitt til fiekkunar
bý/a?
- Þrátt fyrir að framleiðsla á lamba-
kjöti hafi minnkað um 30-40% þá
hefur framleiðendunum lítrið fækkað.
Því eru núna fá bú í sauðfjárrækt sem
skila eðlilegum fjölskyldutekjum og
mörg þeirra eru rekin sem hlutastarf
með öðru. Oðru máli gegnir í mjólk-
urframleiðslunni. Þar hefúr framleið-
endum fækkað jafnt og þétt. En hvað
varðar auknar hagkvæmnikröftir þá er
jiar margt að varast. Auldn framleiðni,
sem til dæmis hugsanlegir útflutn-
ingsmöguleikar kalla á, hefúr í för
með sér aukið álag á gróðurlendi. Ef
við fáurn of stórar sauðfjárhjarðir þá
inun jiað leiða til aukins álags á gróð-
urinn. í því efiii höfum við víti að var-
ast frá Nýja Sjálandi, en þar hefur
framleiðniaukning í lambakjötsfTam-
leiðslu sumsstaðar leitt til ofbeitar.
Þetta eins og svo margt annað í land-
búnaðinum er jafnvægislist jiar sem
erfitt er að finna endanleg svör og það
er vandi að umgangast lífrænar auð-
lindir svo vel sé.
Viðbrögð Neytendasam-
takanna oft einkennileg
Nú virðást Neytendasamtökin vera í
fararbroddi þeirra sem krefjast aukins
innflutnings. Ertt hagsmunir almenn-
ings, neytenda og bænda ósamrýmanleg-
ir?
- Það er svo sannarlega tekist á, oft
með harkalegum hætti, en samtök
bænda hljóta að leita samvinnu við
samtök neytenda og launþega því það
eru sameiginlegir hagsmunir okkar að
koma í veg fyrir að óeðlilegur kostn-
aður leggist ofan á verðið eftir að var-
an er farin frá framleiðendunum.
Og ég verð að geta þess að eftir að
ASÍ og BSRB fóru að taka þátt í störf-
um sjömannanefndar og verðlags-
nefndanna eftir jijóðarsáttarsamning-
ana í febrúar 1990 þá held ég að laun-
þegasamtökin hafi áttað sig betur á að
hér er um okkar kjarasainninga að
tefla. Fulltrúar þessara samtaka sýna
nú eðlileg viðbrögð og vinna eðlilega.
En hinu er ekki að neita að viðbrögð
Neytendasamtakanna eru oft ein-
kennileg. Þau vilja mikið frelsi til inn-
flutnings á landbúnaðarvörum og þó
fulltrúar samtakanna tali um að bænd-
ur eigi að fá einhvern aðlögunara'ma
þá vill sú áhersla einatt týnast í því of-
urkappi sem Neytendasamtöldn
leggja á aukinn innflutning.
Mér finnst forystumenn þeirra
samtaka ekki tilbúnir til að fallast á að
við þurfum sanngjarnan samkeppnis-
grundvöll ef ekki á að leggja innlenda
framleiðslu í rúst. Launjiegasamtölcin
átta sig hinsvegar á því, ekki síst því
atriði að innlend landbúnaðarffam-
leiðsla heldur uppi atvinnu í landinu,
ekki aðeins meðal bænda heldur líka í
atvinnugreinum sein tengjast land-
búnaðinum.
Nú ert þú í stjórn Mjólkttrsamsölunn-
ar. Hvað líður umræðunni um eignar-
réttinn á Mjólkursamsölunni?
- Þetta er afar viðkvæmt og vand-
meðfarið mál. Eg er sjálfur þeirrar
skoðunar að framleiðendurnir eigi
fyrirtækið og er það einnig álit tvæggja
virtra lögfræðinga sem fengnir voru
til að skoða þetta mál. Þessa dagana er
unnið mjög stíft að jiví að ná sam-
komulagi um breyttar samþykktir
MS, en jiað er óséð á jiessu stigi hverj-
ar lyktirnar verða. Það er enn inörg-
um spurninguin ósvarað varðandi
þetta mál en jiað sem mestu skiptir er
að nú er unnið af kappi við að skoða
allar hliðar þess.
Hvemig myndir þtí að lokum vilja
draga saman afstöðu þína og kollega
þinna í bændastétt tii umræðunnar um
málefni bænda?
- Því er fljótsvarað. Við bændur
viljum mæta kröfum um aukna hag-
kvæmni og iægra vöruverð, en við
krefjumst sanngirni og að okkur verði
tryggðir raunverulegir möguleikar í
jieirri auknu samkeppni sem
framundan er.
Samanburður á þróun og verði ungneytakjöts til bænda og smásöluverðs á gúllasi og hakki til neytenda
Utboð
F.h. Malbikunarstöðvar Reykjavíkurborgar, er óskað eftir til-
boðum í 13.300 - 17.600 tonn af asfalti.
Útboðsgögn verða afhent á skrifstofu vorri, Fríkirkjuvegi 3,
Reykjavík.
Tilboðin verða opnuð á sama stað fimmtudaginn 14. apríl 1994,
kl. 11.00.
INNKAUPASTOFNUN REYKJAVIKURBORGAR
Fríkirkjuvegi 3 - Sími 25800
Utboð
F.h. garðyrkjustjórans í Reykjavík, er óskað eftir tilboðum í
gerð malargötu og að leggja jarðvatnslagnir í 4. áfanga
kirkjugarðsins í Gufunesi.
Um er að ræða 427 m malargötu og u.þ.b. 2.080 m af lögnum.
Útboðsgögn verða afhent á skrifstofu vorri, Fríkirkjuvegi 3,
Reykjavík, gegn kr. 5.000,- skilatryggingu.
Tilboðin verða opnuð á sama stað þriðjudaginn 8. mars 1994, kl.
11.00.
INNKAUPASTOFNUN REYKJAVIKURBORGAR
Fríkirkjuvegi 3 - Simi 25800