Vikublaðið - 15.04.1994, Blaðsíða 12

12
Framtiðtn
VIKUBLAÐIÐ 15. APRIL 1994
Smáríki inn í
fr amtíðarþj óðfélagið
Vándamálið við heiminn í dag
er að við fáum ekki tækifæri til
að skipuleggja samfélag okkar
á nýjan hátt. EBS, GATT, NAFTA
og allar þessar skammstafanir lofa
okkur auknu frelsi en fela í raun í sér
yfirþjóðlegt vald sem skerðir frelsi
okkar. Á þessum „póstmódernísku"
tímum þar sem allt er hugsað á heims-
vísu er það kannski eins og að bölva í
kirkju að taka upp hanskann fyrir
smáríki, en ég mun færa rök fyrir af-
stöðu minni.
Það er hægt að nota samanburð úr
vísindum og tækni til að útskýra mál-
ið. Nýjar hugmyndir og kenningar fá
íyrst hljómgrunn þegar hægt er að
sýna tortryggnum umheimi frant á vel
heppnaða tilraun eða frumgerð. Vilji
maður finna nýjar leiðir til að reka
samfélagið verður maður að fá tæki-
færi til að prófa sig áffam án afskipta
umheimsins. Eftir nokkur ár getur
umheimurinn dregið sína lærdóma af
tilrauninni og gert upp hug sinn um
hvort þetta sé skynsamlegri aðferð en
hin gamla. Þessi svokallaða alþjóða-
væðing kemur í veg fyrir að einstök
landsvæði (smáríld af okkar gerð eru
hér meðtalin, sem og fátæk ríki á borð
við Nicaragua, Kúbu og Zimbabwe)
geti skapað sér þær efnahagslegu og
pólitísku forsendur sem nauðsynlegar
eru til að hægt sé að reyna nýjar leiðir.
Við þessar aðstæður falla margir
menntamenn í þá gildru að að verða"
handbendi fjölþjóðafyrirtækjanna.
Menntamenn verða uppnumdir af
gildishlaðinni orðræðu um „alþjóða-
væðingu," og eru svo lafhræddir við
það að vera „gamaldags," sveitalegir
og þjóðræknir að þeir kasta barninu
með baðvatninu. Samtími okkar ein-
kennist af alþjóðavæðingu menning-
arinnar, fjármagnsins og pólitísks
valds. Þetta er staðreynd, hvort sem
okkur líkar betur eða verr, svo að vitn-
að sé í grein Thomas Hylland Eriksen
í Klassekampen þann 14.12. 1991
[KlasseLunpen er norskt dagblað].
Pessi grein birtist í norska vikublaðinu Ny Tid (18. mars 1994) ogfjallar um
framlíðarþróun þeirra samfélaga sem við þekkjum í dag. Nú um stundir er lítið framboð
af vangaveltum um nœsta stig samfélagsþróunarinnar (sumir myndu reyndar segja að
þetta marxíska orðalag sé úrelt) þrátt fyrir að það samfélagskerji sem við göngum að sem
vísu sé meingallað. Höfundurinn heitir Trond Andresen og kennir stýrifrœði (kybernetikk)
við Tœkniháskólann í Prándheimi. Greinin er ekki þýdd í heild sinni heldur er fyrri
hluta hennar sleppt, sumpart vegna plássleysis og sumpart vegna þess aðfyrri hlutinn
lýtur að þœtti ákveðinnar bókmenntastefnu (vísindaskáldsögunnar) við að þróa
hugsjónina um framtíðarþjóðfélagið.
Það er rétt hjá honum að þéttriðnara
net menningar og fjölmiðlunar mun
binda veröldina saman. í raun er þetta
jákvæð þróun þótt fylgifiskar hennar
séu bæði Dallas og Dynasti. En við
verðum að aðgreina alþjóðavæðingu
sem annarsvegar felur í sér ferðalög,
vináttu milli fólks af ólíkum þjóðern-
um og fjölmiðlun (óhjákvæmilegt og
Verkamannafélagið
Dagsbrún
Orlofshús 1994
Umsóknareyðublöð um dvöl í orlofshúsum félagsins I
sumar verða afhent á skrifstofu félagsins að Lindar-
götu 9 frá og með þriðjudeginum 12. apríl n.k.
Umsóknum skal skilað aftur á sama stað eigi síðar en
29. apríl.
Húsin eru:
2 hús í Svignaskarði, Borgarfirði
1 hús í Flókalundi, Vatnsfirði
3 íbúðir á Akureyri
2 hús á lllugastöðum, Fnjóskadal
2 hús á Einarsstöðum á Héraði
1 hús I Vík í Mýrdal
5 hús í Ölfusborgum
1 hús í Úthlíö í Biskupstungum
1 hús í Hvammi í Skorradal
Samtals eru til útleigu 18 orlofshús I samtals 306 gisti-
vikur.
Vikuleigan er kr. 7.000, nema í Hvammi kr. 10.000.
Verkamannafélagið Ðagsbrún.
æskilegt) og hinsvegar aljijóðavæð-
ingu sem felur í sér miðstýringu á
efnahagslegu, pólitísku og hernaðar-
legu valdi (óæskilegt og hægt að kom-
ast hjá því).
Vaxandi ójafnvægi milli
fi'amboðs og eftirspnrnar
Vandamál þjóðrembu og kúgunar
minnihlutahópa sem blasa við okkur
núna, til dæmis í Júgóslavíu, eru ekki
merki þess að þjóðríkið hafi gengið
sér til húðar heldur vísbending uin
vaxandi mótsetningar sem skapast
vegna síverspandi efnahagskreppu í
heiminum. Mikilvægasta ástæðan fyr-
ir því að kreppan versnar er hömlu-
laust stríð um hagnað (kallað frjáls
samkeppni) sem háð er af fjölþjóða-
fyrirtækjum. Heimsmarkaðurinn líð-
ur fyrir vaxandi ójafnvægi milli fram-
leiðslugetu og eftirspurnar. Almenn-
ingur getur ekki keypt alla |)á vöru og
þjónustu sem stendur til boða þrátt
fyrir að þörfin sé í mörgum tilfellum
brýn. Við þessar aðstæður keppast
þjóðlönd við að styrkja eigið atvinnu-
iíf gagnvart samkeppnisaðilum í öðr-
um löndum. Aðferðin er að dragá úr
kaupgetu almennings og opinberri
velferðar|)jónustu, til að stærra hlut-
fall verðmætartna falli í skaut fyrir-
tækjanna. Fyrirtækin lækka útgjöld sfn
með því að segja upp starfsfólki. Pen-
ingarnir fara í það að auka fram-
leiðslugetuna með færri starfsmönn-
um. Þar með eykst atvinnuleysið sem
gerir ástandið enn verra því að at-
vinnulaust fólk hefur ekki ráð á því að
kaupa vöru og þjónustu.
Þetta ferli er áþekkt í flestum lönd-
um og atvinnugreinum. Ríkisstjórnir
og ráðamenn fyrirtækja haga sér aftur
á móti eins og þeir séu þeir einu sem
þannig hugsa. Með þeim hætti sést
þeim yfir heildaráhrifin sem vaxandi
kreppa hefur á heiminn allan. Frjálst
flæði fjármagns og frjáls vöruviðskipti
auka vandann vegna þess að fjölþjóða-
fyrirtækin stækka á kostnað þeirra
minni sem verða undir. Samanlagt
verða umsvifin minni og eftirspurnin
dregst saman af þeirri ástæðu að stóru
fyrirtækin stækka ekki nóg til að koma
í staðinn fyrir starfsemina sem leggst
niður.
Og við þessar kringumstæður er
þjóðrikjum bannað að grípa til þeirra
ráða sem duga til að draga úr skað-
seminni sem hlýst af stríðinu um
hagnaðinn vegna þess að þau eru aðil-
ar að ESB, GATT, NAFTA og svo
framvegis.
Smáríkin geta orðið
fyrirmynd
Engin ástæða er til að ætla að litlar
einingar, hvort heldur þjóðríki eða
fyrirtæki, séu verr til þess fallnar að
búa til gott samfélag núna en þær voru
fyrir hundrað árum. Þcir lesendur eru
utangátta sem hræddir eru við að vera
stimplaðir gamaldags og að íhuguðu
máli taka undir það sjónarmið að
þjóðríkið sé úrelt. Raunar eru hlut-
Iægar tæknilegar og efnahagslegar
forsendur fyrir því að lítil og meðal-
stór þjóðríki geta gert betur en áður
(og það eru lítil og meðalstór iðnríki
eins og Island, Noregur, Danmörk,
Svissland, Austurríki og Svíþjóð, sém
hafa náð hvað bestum árangri hingað
til, samtúnis sem þau hafa aðeins í ó-
verulegum mæli arðrænt og kúgað
aðrar þjóðir). Sveigjanleg framleiðslu-
tækni byggð á tölvustýringu og sjálf-
virkni gerir það að verkum að magn-
framleiðsla er ekki nauðsynleg til að
ffamleiðsluvörur verði arðsamar.
Sami tæknibúnaðurinn getur fram-
leitt ólíkar vörur. Sveigjanlegir ffam-
leiðsluhættir leyfa jafnffamt sérffam-
leiðslu fyrir einstaka viðskiptavini án
mikils aukakostnaðar. Þar með verður
nálægðin við kaupendur mikilvægari
og það gagnast framleiðendum á
heintamarkaði.
Þær aðstæður eru sem sagt að skap-
ast að hátækniffamleiðsla gerir alhliða
ffamleiðslustarfsemi kleift að starfa í
litlum einingum. Jafnhliða verður vit-
anlega um að ræða utanríkisverslun.
Einmitt af því að heimurinn verður æ
minni vegna nýrrar samskiptatækni er
auðveldara að skipuleggja utanríkis-
verslunina á skynsaman hátt. Sam-
vinna á sviði rannsókna, stöðlunar,
umhverfisverndar, meðferð tölvu-
gagna og á rekstri upplýsingabanka
um framboð vöru og þjónustu eykst
jafnt og þétt einfaldlega af þeirri á-
stæðu að slík samvinna er skynsainleg
og tæknilega möguleg. Þetta ferli
spannar allan heintinn, bæði innan og
utan Evrópusambandsins. Og þróun-
in mun auðvelda litlum og meðalstór-
um þjóðum samskiptin við umheim-
inn. Ég get útskýrt hvenær sem er, þó
ekki sé tóm til þess hér, hvernig það
hefur orðið auðveldara að stýra fjár-
ntagni til og frá Noregi með mun
betri árangri en áður. (90 prósent ykk-
ar sem lesið þetta halda að þetta séu
öfugmæli. Hverjir enl það sem hafa
hvíslað því að ykkur? Og hvers
vegna?) Á tímum tölvutækni er það
aðeins spurning um pólitískan vilja að
skipuleggja fjármagnsflutninga milli
landa. En sá vilji er auðvitað ekki fyrir
hendi hjá valdhöfum sem eru tilbúnir
til að selja ömmu sína til að fá að
borða kirsuber með Mitterand og
Kohl.
Samskiptanet í stað
ríkjabandalaga
Þægilegra er að skipuleggja smærri
einingar í þágu almannaheilla en stór-
veldi á borð við Evrópusambandið,
Bandaríkin, Rússland og Kína. Þótt
smáríkin séu langt frá því að vera full-
komin er mergurinn málsins sá að fólk
á þár meiri möguleika til að hafa áhrif.
Þess vegna er hægara um vik að skipu-
leggja árangursríkt efnahagskcrfi í
smáríkjunt og meðal annars af þeirri
ástæðu er Evrópusambandið vonlaust.
Eg sé fyrir mér að Bandaríkjunum og
Kína yrðu skipt upp í srnærri ríki. Þeir
sem segja sent svo að við verðum að
hafa lögbundið alþjóðasamstarf til að
ráða við vanda á borð við fátækt, styrj-
aldir og mengun vaða í villu því að það
eru einmitt stór\'eldin sem bera mesta
ábyrgð á djöfulskapnum. Og að svo
miklu leyti sem ríkari hluti heimsins
hefur vilja til að rétta hinum fátækari
hjálparhönd þá eru það einkum lönd á
borð við Noreg sem það gera. Lög-
bundið alþjóðasamstarf hefur eklu
þurft til.
1 framhaldi af tillögum mínum um
að þróa heiminn sem sjálfstæð lands-
svæði bundin saman með öflugu sam-
skiptaneti (þar á meðal Noregur fyrir
utan ESB) getum við séð hvernig al-
vöru heimssamfélag verður til, ekki
eins og eitt stórveldi (hið kapítalíska
heimsríki) eða þrjú stórveldi í sam-
keppni, heldur nokkur hundruð svæði
(Johan Galtung [norskur fræðimaður]
segir nokkur þúsund) sem éru sjálf-
stæð og hafa með sér samvinnu á jafn-
réttisgrundvelli. Þetta heimskerfi get-
ur hægt og bítandi dregið úr vægi
landamæra og ríldsstofnana og stofh-
að heimssamfélag án hernaðar-
apparats og skriffæðis, í stuttu máli án
ríkisvalds í hefðbundnum skilningi,