Vikublaðið - 29.04.1994, Page 5
VIKUBLAÐIÐ 29. APRIL 1994
5
Kaupmáttarrýrnun, atvinnuleysi og „friður“ á vinnumarkaðinum:
Ráðstöfunartekjur
meðalmannsins í
ASÍ hafa lækkað að
raungildi úr 113
þúsund í 90 þús-
und krónur frá
1987. Kaupmáttur
landverkafólks
dróst saman um
þrjú prósent á
síðasta ári
og lækkar enn.
Lægstu
ráðstöfun-
artekjur
í áratug
Kaupmáttur ráðstöfunartekna
launafólks á hinum almenna
yinnumarkaði er nú sá lægsti
síðan 1985 eða í nær áratug, en hér er
átt við þann pening sem fólkið heldur
eftir þegar búið er að draga ffá skatta
og önnur gjöld. Hefur kaupmáttur
ráðstöfunartekna skerst á sex af und-
anförnum sjö árum, miðað við að spá
Þjóðhagsstofnunar standist fyrir yfir-
standandi ár. A síðustu árum náði
kaupmátturinn hæst árið 1987, en frá
þeim tíma hefúr hann skerst uin 20
prósent miðað við fyrstu tölur á þessu
ári. Fólk sem hafði 113 þúsund krón-
ur á mánuði til ráðstöfunar árið 1987
hefur í dag 90 þúsund krónur miðað
við fast verðlag.
Þrjú prósent kaupmáttar-
lækkun á síöasta ári
Ymsar ástæður eru fyrir minnkandi
kaupmætti og ekki bara „erfiðar ytri
aðstæður“. Kannski vegur hvað
þyngst að skatthlutfallið hefur hækkað
afar inikið, skattleysismörk hafa lækk-
að að raungildi og dregið hefur úr yf-
irvinnu urn leið og atvinnuleysi hefur
vaxið gífurlega. Ofan á þetta hefur ríkt
„þjóðarsátt“, þar sem aðilar vinnu-
inarkaðarins hafa samið um litlar og
engar kauphækkanir. Reyndar sýnir
reynsla síðustu ára að það er búið að
kollvarpa öllum gömlum kenningum
urn að launþegahreyfingin beiti sér
gegn hægri stjórnum ineð verkfölluin
og öðrum vinnustöðvunum - núver-
andi ríkisstjórn hefur fengið áður
óþekktan frið til að athafna sig án þess
að þurfa að óttast læti á vinnumarkaði.
Og breytir þessu í engu verkfall
meinatækna sem nú stendur yfir.
I fréttabréfi Kjararannsóknar-
nefndar kernur fram að frá fjórða árs-
fjórðungi 1992 til sarna ársfjórðungs
1993 hafi mánaðarlaun landverkafólks
í ASÍ hækkað úr 110.700 krónurn í
113.100 krónur að meðaltali, miðað
við fólk í fullu starfi. Þetta er 2,2 pró-
sent bein hækkun, en með tilliti til
hækkunar framfærslukostnaðar lækk-
aði kaupmáttur launanna um 2,9 pró-
sent. A sama tíma hefur meðalfjöldi
vinnustunda aukist úr 46 í 46,5 stund-
ir á viku hjá fólki í fuliu starfi. Með
öðrum orðum lengdist vinnudagurinn
en kaupmátturinn minnkaði.
Verkamenn lækka mest en
skrifstofukarlar minnst
Þróunin varð að vísu nokkuð mis-
jöfn eftir einstökum starfsstéttum
landverkafólks í ASI, eins og kemur
frarn á meðfylgjandi töflu. Til að
halda kaupmættinum hefðu launin
þurft að hækka um 5,3 prósent, en
sem sjá má náði aðeins ein starfsstétt
því, verkakonur í ASÍ, en hjá þeim
hækkuðu heildarlaunin úr tæpum 85
þúsund í rúm 89 þúsund á inánuði.
Athyglisvert er að verkakonur í ASI
sem störfuðu hjá ríkinu lækkuðu í
launum á sama tíma eða unr 1,5 pró-
sent.
Verkakonur hjá ríkinu, iðnaðar-
menn, afgreiðslukonur og verkakarlar
hjá ríki og borg áttu það sameiginlegt
að hafa lækkað í laununt í beinum
krónum. Hjá þessurn starfsstéttum var
um sex til sjö prósent lækkun kaup-
rnáttar á ári, sem er mjög áþreifanleg
lækkun.
Sem fyrr segir er kaupmáttur nú al-
ntennt sá lægsti síðan 1985 og á síð-
ustu árum náði hann hæst árið 1987.
Frá þeim tíma hefur kaupmáttur ráð-
Þróun heildarlauna verkafólks á
síðasta ári
Þannig þróuðust heildarlaun starfsstétta milli fjórða ársfjórð-
ungs 1992 og 1993. Til að halda kaupmætti hefðu laun þurft að
hækka um 5,3 prósent.
Starfsstéttir mán.laun'92 mán.laun '93 breyting
Verkakarlar ASÍ 106.900 110.700 + 3,6%
Verkakarlar ríki 126.600 121.700 - 3,9%
Verkakarlar borg 115.500 113.900 - 1,4%
Verkakonur ASÍ 84.700 89.400 + 5,5%
Verkakonur ríki 75.700 74.600 - 1,5%
Verkakonur borg 71.800 73.200 + 2,0%
Iðnaðarmenn ASÍ 142.900 141.100 -1,3%
Iðnaðarmenn ríki 163.900 163.100 -0,5%
Iðnaðarmenn borg 140.800 139.300 -1,1%
Afgreiðslukarlar 124.800 129.600 +3,8%
Afgreiðslukonur 91.600 90.500 -1,2%
Skrifstofukarlar 140.900 141.200 +0,2%
Skrifstofukonur 100.400 104.900 +4,5%
Kaupmáttur heildarlauna frá 1987
Þróun kaupmáttar frá 1987 sýnir 15,5 prósent rýrnun hjá land-
verkafólki í ASÍ, en afgreiðslukörlum og skrifstofukonum hefur
best tekist að stíga á bremsurnar.
Starfsstéttir 1987 1993 breyting krónur. Skattleysismörkin eru komin
Verkakarlar 100 82,1 - 17,9% niður í 57.150 krónur.
Verkakonur 100 85,4 - 14,6% Þannig er því staðan hjá launafólki
Iðnaðarmenn 100 83,7 - 16,3% gagnvart Friðrik Sophussyni og hans
Afgreiðslukarlar 100 93,6 - 6,4% kónurn: Skatthlutfallið hefur hækkað
Afgreiðslukonur 100 85,5 - 14,5% um 6,64 prósentustig, persónuafslátt-
Skrifstofukarlar 100 87,2 - 12,8% urinn hefur lækkað um 2.675 krónur
Skrifstofukonur 100 92,3 - 7,7% að raungildi eða um 10 prósent og
ASÍ-landverkafólk 100 84,5 - 15,5% skattleysismörkin hafa lækkað um
Hvað verður eftir í buddunni?
Launin 1987 og 1994 eftir skatt (sem hefur hækkað úr 35,2 pró-
sent í 41,84 prósent) og persónuafslátt (sem hefur lækkað úr
26.590 í 23.915 krónur). Það athugist að enn er eftir að draga
gjöld eins og orlof og lífeyrisiðgjöld frá.
Starfsstétt..................1987 1994 mismunur %
Verkakarlar................. 13.900 88.300 25.600 -22,5%
Verkakonur.................. 95.200 75.900 19.300 -20,3%
Iðnaðarmenn................ 139.600 106.000 33.600 -24,1%
Afgreiðslukarlar........... 112.600 99.300 13.300 - 11,8%
Afgreiðslukonur............. 92.500 76.500 16.000 - 17,3%
Skrifstofukarlar........... 133.600 106.000 27.600 -20,7%
Skrifstofukonur.......... 98.700 84.900 13.800 - 14,0%
Samanlagt.................. 113.100 89.700 23.400 -20,7%
Friðurinn á vinnumarkaðinum
Vinnustöðvanir og þátttaka í þeim 1970-1993. Miðað við fjög-
urra ára tímabil er átakaleysið síðustu árin einsdæmi í nútíman-
um, ekki síst ef miðað er við ófriðinn sem ríkti 1974 til 1977 á
valdatíma ríkisstjórnar Geirs Hallgrímssonar.
Ár Vinnu- stöðvanir Dagar Fjöldi þátttakenda Aðeins eitt tímabil styður kenning- una; á valdatíma ríkisstjórnar Geirs
1970-73 82 273 19.324 Hallgrímssonar 1974 til 1977 var
1974-77 631 251 127.853 inikfð um verkföll. Að því tímabili
1978-81 43 201 39.327 slepptu er meðaltalið hjá „hægri“
1982-85 38 300 59.548 stjórnum 12 til 13 vinnustöðvanir um
1986-89 69 871 22.949 4.600 ntanna í 42 daga, en hjá
1990-93 14 87 1.452 „vinstri" stjórnum 10 vinnustöðvanir
(þaraf 1993 2 51 13) um 6.800 manna í 120 daga.
fg
stöfúnartekna á mann lækkað um 20
prósent að meðaltali. Frá 1987 til
1993 lækkaði kaupmáttur heildar-
launa ASI-landverkafólks um að með-
altali 15,5 prósent, en þróunin var
einstökum starfsstéttum misjafnlega
óvilhöll.
Þannig sýna gögn Kjararannsókn-
arnefndar að afgreiðslukörlum og
skrifstofukonum hefur tekist best upp
við að verja kaupmátt sinn frá 1987,
hjá þeim hefur hann lækkað um „að-
eins“ 6,5 til 7,7 prósent, en mest hefur
kaupmáttur heildarlauna lækkað hjá
verkakörlum eða um nær 18 prósent.
Goðsögnin um grimmdina
gagnvart hægri stjórnum
Astæðan fyrir því að kaupmáttur
ráðstöfunartekna hefur lækkað meira
en kaupmáttur heildarlauna er ekki
síst aukin skattheimta hins opinbera
þegar venjulegir launaþrælar eru ann-
ars vegar. Síðari hluta árs 1987 var
skatthlutfallið 35,2 prósent og per-
sónuafslátturinn 26.590 krónur á nú-
virði. Voru skattleysismörkin þá
75.530 krónur á verðlagi dagsins í
dag. Nú er skatthlutfallið 41,84 pró-
sent og persónuafslátturinn 23.915
18.400 krónur eða urn tæpan fjórðung
að raungildi.
Frammi fyrir minnkandi kaupmætti
og miklu atvúnnuleysi blasir við að
síðustu fjögur árin, 1990 til 1993, hafa
verið þau rólegustu um árabil þegar
litið er til verkfalla. 1993 voru aðcins
tvær vinnustöðvanir, verkfall tveggja
stýrimanna á Ilerjólfi í 49 daga og
verkfall 11 starfsmanna á leikskóla og
í áhaldahúsi Fáskrúðsfjarðar í tvo
daga. A þessu fjögurra ára tímabili
urðu vinnustöðvanir „aðeins“ 14 í alls
87 daga og voru þátttakendur í það
heila 1.452. Til samanburðar má
nefna að á fjögurra ára tímabili 1974
til 1977 var fjöldi vinnustöðvana 631 í
alls 251 daga með þátttöku 127.853
manna.
Reyndar heíúr veruleiki síðustu ára
kollvarpað öllum kenningum um að
launþegahreyfingin sé hægri stjórnum
sérlega grimm. Rólegustu árin á síð-
asta aldarfjórðungi eru 1983, 1990 og
1993.