Vikublaðið - 29.04.1994, Blaðsíða 19

VTKUBLAÐIÐ 29. APRÍL 1994
Vlðhorf
19
Stríðshættan
og verkefni
frioarbarattun
Ekki þarf að f]ölyrða um það
böl sem styrjaldir eru fyrir al-
þýðu manna. Þess vegna þarf
vart heldur að rökstyðja nauðsyn al-
mennrar baráttu fyrir því að afstýra
styrjöldum, því almenn þátttaka í
þeirri baráttu getur ráðið úrslitum
um stríð eða frið.
Hér mun ég fjalla um stríðshætt-
una og verkefni ffiðarbaráttunnar
um þessar mundir, ekki síst með til-
liti til þeirrar breyttu heimsmyndar
sem tíðrætt hefur verið um undan-
farin ár.
Styrjaldir eru framhald þeirra
hagsmunaárekstra sem stéttakúg-
unuin elur af’ sér og nú á tímum
heimsvaldastefnunnar hafa þær vax-
andi tilhneigingu til að breiðast um
heim allan. Engin þjóð getur því ver-
ið óhult fyrir stríðshættunni en með
pólitískri samstöðu í baráttu gegn
hernaðaruppbyggingunni, hvers
konar stríðsundirbúningi og hverri
þeirri stefhu sem eykur stríðshætt-
una, getur alþýða manna stuðlað að
friðvænlegra ástandi.
Auk fjölda annarra styrjalda hafa á
þessari öld verið háðar tvær heims-
styrjaldir með fókuspunkt í Evrópu.
Svo brigðult er minni mannsskepn-
unnar að nú virðist stelfia í enn eina
endurtekningu hins inikla harmleiks.
Kynt undir stríði
Margt er til marks unt vaxandi
hættu á nýju heimsstríði, eða í öllu
falli stórstríði.
Alhliða kreppa þjakar nú flest ríki
heims. Þessi kreppa, sem vaxið hefur
á mörgum árum, veldur ekki aðeins
efnahagslegu lömunarástandi, held-
ur einkennist allt þjóðlffið í vaxandi
mæli af pólitískum og siðferðislegum
glundroða. Heilu heimshlutarnir
standa jafnvel frammi fyrir algerri
upplausn. Á sama tíina eru stórveldin
farin að kynda undir stríði, jafnvel
hér í Evrópu, í fyrsta sinn frá lokuin
seinni heimsstyrjaldar.
. Við þessar aðstæður eykst spenna
milli ríkja og ríkjabandalaga, sem
geta stokkast upp og lireyst eftir því
sein vindurinn blæs. Fasisminn er
eitrað aldin stríðsins, sem nú fær vax-
andi aðhlynningu í ffjósömum jarð-
vegi kreppunnar. Fasisiminn hefur
inörg andlit, ekki síst þegar hann
byrjar að gægjast upp úr rottuholun-
um. Hann einkennist ekki fyrst og
Þorvaldur
Þorvaldsson
fremst af hefðbundnum slagorðum
og táknum. Hér á Islandi höfum við
undanfarin ár upplifað stórlega
skerðingu á kjörum alþýðunnar og
vaxandi ójöfnuð. Á sama tíma hefur
markvisst verið unnið að því að
brjóta niður félagslegt öryggisnet
samfélagsins og þrengja að mögu-
leikum verkalýðshreyfingarinnar til
að bæta stöðu stéttarinnar. Allt er
þetta upptaktur að fasisma sem getur
breytt um svip á augabragði. Einn af
hornsteinum friðarbaráttunnar í
hverju landi er að leitast við að
stöðva þessa hættulegu þróun áður
en hún verður óviðráðanleg.
Stöðugleiki kalda
stríðsins
Undanfarin ár hefur mikið verið
rætt í fjölmiðlum um breytta heims-
ntynd og lok kalda stríðsins. Yfirleitt
er lárið að því liggja að með þessari
breytingu hafi stríðshættan minnkað
og jafnvel að heimsffiðurinn væri
tryggður. Til að skoða þessar breyt-
ingar nánar þurfum við að athuga
það ástand sem var lengstaf ffá
stríðslokum.
Eftir stríð einkenndist ástandið í
heiininum annars vegar af djúpstæðu
hatri alls almennings á fasisma og
stríðsrekstri. Hins vegar af skiptingu
heimsins í áhrifasvæði rnilli risaveld-
anna, Bandaríkjanna og Sovétríkj-
anna og þeirra handalaga sem þau
mynduðu í kringum sig. Þetta ástand
tryggði engan veginn að ffiður héld-
ist enda voru háðar margar og blóð-
ugar styrjaldir á þessu tímabili. Samt
sem áður stuðlaði þetta ástand fram-
an af að meiri stöðugleika en síðar
varð. Ekki síst var almenningur í
Evró]iu bágrækur til stríðs enda
heimsstríðið mikla í fersku minni.
Einnig hafði neitunarvald Sovétríkj-
anna í Örvggisráði Sameinuðu þjóð-
anna þau áhrif að NATO-ríkin gátu
ekki heitt því fyrir sinn vagn og urðu
að varast of miklar ögranir við and-
Lík múslimskra
barna í Tuzla, Bosníu.
stæðinginn nema athuga
fyrst hvert andsvarið yrði. i
Ríki sem höfðu uppi ein-
hverja tílburði til sjálf-
stæðis gátu notfært sér ™
þetta ástand þannig að
bæði hernaðarbandalögin gátu séð
sér þann kost vænstan að láta þau í
friði meðan þau gengu ekki í lið með
andstæðingnum eða til að losna við
uppgjör sem þau voru ekki tilbúin tii.
Ekki er þar með sagt að skipting
heimsins í áhrifasvæði þessara
tveggja voldugustu bandalaga væri
æskileg skipan heimsmála. Enda varð
þróunin fljótt sú að effir því sem
hugsjónaandstæðurnar milli þeirra
niáðust út opnuðust stríðsleiðirnar.
Bandaríkin og Sovétríkin gerðu kaup
kaups eftir diplómatískum leiðum
um það hvar hvor aðjli um sig gætí
ruðst fram án afskipta hins. Þetta
einkenndi flest þau stríð sem háð
voru á árunum 1960-1990.
Natostríð í nafni Sam-
einuðu þjóðanna
Með uplausn Sovétríkjanna og
valdatöku svartasta afttirhalds í Rúss-
landi breyttíst ástandið í Öryggisráði
Sameinuðu þjóðanna. Kína varð eina
ríkið með neitunarvald sem ekki er
fullkomlega undirgefið bandarísku
heimsvaldastefnunni, en lætur þó oft
undan þrýsringi þegar á hólminn
kemur.
NATO-ríkin voru fljót að tíleinka
sér þetta aukna svigrúm tíl að deila
og drottna án samkeppni sem nokk-
uð kveður að. Fyrsta tækifæri var
notað til þess að beita öiyggisráði
Sameinuðu þjóðanna til stríðsrekstr-
ar. Stríðið gegn Irak var heimsvalda-
stefnunni kærkomið tækifæri til að
reyna hið nýja stríðstæld, en það var í
fyrsta sinn síðan í Kóreustríðinu sent
stríð var háð undir fána Sameinuðu
þjóðanna.
I fjölmiðlaumræðu undanfarinna
ára hefur jafnan verið gengið út frá
því sem vísu að hrun Sovétríkjanna
hafi bætt ffiðarhorfur í heiminum.
Sú hugmynd gengur út frá því að
Sovétríkin hafi verið eina stríðshætt-
an í heiminum, eða þá spennan milli
risaveldanna.
En hafa friðarhorfur batnað í
heiminum undanfarin þrjú til fjögur
ár frá upplausn Sovétríkjanna? Mitt
svar við því er afdráttarlaust nei. Þrjú
stríð í nafni Sameinuðu þjóðanna á
jafhmörgum áruin er nægileg sönn-
un þess og uggvænleg vísbending uin
framhaldið.
Stríðið gegn írak, sem enn stend-
ur, er glæpsamlegt gereyðingarstríð
gegn írösku þjóðinni og í engu sam-
ræmi við hið yfirlýsta tilefhi. Stríðið í
Sómalíu var fáránleg aðgerð undir
yfirskini hjálparstarfs.
Stríðið í fyrrum Júgóslavíu er svo
alveg sérstakur kapítuli. Ekki aðeins
er þetta fyrsta styrjöld í Evrópu frá
lokum síðari heimsstyrjaldar ef frá
eru talin átök milli fyrrum Sovétlýð-
velda. í þessu stríði hefur hlutverki
NATO verið breytt í grundvallarat-
riðum þannig að olnbogarými þess
til árása er aukið.
Fyrir fáum vikum var NATO í
fyrsta sinn formlega beitt í stríði og
þá utan NATO-ríkjanna.
Þessu hafa ýmsir fagnað og talað
um að NATO sé að þróast að því að
vera liður í alþjóðlegu öryggiskerfi
undir stjórn S.þ. Þar er m.a. gengið
út frá því að Öryggisráð S.þ. sé rétt-
látur dómari í málum sem þessurn,
NATO sé treystandi tíl að ffamfylgja
réttlætinu og að málstaður Bosn-
íumúslima sé óvefengjanlegur.
Ótímabærar sjálf-
stæðisyfirlýsingar íjyrr-
um Jugóslavtu
En hver er þá þessi málstaður?
Sjálfstæði lýðveldanna í fyrrum
Júgóslavíu var lýst yfir án þess að
nokkur forsenda væri til staðar. Ekki
lá fyrir hver vilji íbúanna var, ekki lá
fyrir samningur um landamæri milli
hinna nýju „ríkja“. Ekki lá fyrir
trygging fyrir viðurkenningu á rétti
þjóðernisminnihluta o.s.frv. Undir
þessum kringumstæðum gat ekkert
ffiðelskandi ríki viðurkennt hin nýju
lýðveldi sem sjálfstæð ríki.
Alþjóðleg viðurkenning á sjálf-
stæði Slóveníu, Króatíu og Bosníu
Herzegovinu við þessar aðstæður
hrinti af stað stríðinu á Balkanskag-
anuin. Þessi viðurkenning var því
stríðsglæpur gegn þjóðum Júgó-
slavíu. Þýskafand hafði mest áhrif á
það að Evrópubandalagið viður-
kenndi þessi nýju ríki enda hafði
Þýskaland lengi kynt undir þessari
atburðarás til þess að auka áhrif sín á
svæðinu. NATO-ríkin áttu þannig
stærstan þátt í því að koma af stað
stríðinu á Balkanskaga og því er
kaldhæðnislegt ef þau fá heiðurinn af
því að stöðva það. Það er í rauninni
aðeins í samræmi við þá fáránlegu
umfjöllun um þetta stríð sem fyllt
hefur flesta vestræna fjöhniðla þessi
ár.
Hvaða þjóð verðu næst undir fall-
öxi NATO effir srimpil Öryggis-
ráðsins? Kannski Norður-Kórea, eða
segir Kína kannski stopp? Þessi lög-
leiðing stríðsaðgerða nokkurra ríkja
er í dag alvarleg ógnun við siðmenn-
inguna. I lún helst í hendur við þró-
un í átt til fasisma í ýmsum hinna
voldugri ríkja, ekki síst innan
NATO.
Að styðja NATO jafn-
gildir að styðja fasisma
Þetta sýnir að verkefhin á sviði
ffiðarbaráttunnar eru ærin og ekki
síður brýn en offast áður. Til þess að
ná árangri og stöðva þessa þróun er
nauðsynlegt að fræða almenning um
þessa hættu, leitast við að tengja
saman baráttuna fyrir brýnurn hags-
munamálum alþýðunnar gegn fas-
isrna og stríðsstefnunni. Baráttan
gegn hersetunni og NATO er að
sjálfsögðu jafngild og hingað tíl. Á-
róður um breytt eðli NATO til hins
betra er ekki annað en vísvitandi
stuðningur við stríðsstefnuna og al-
þjóðlegan fasisma.
En hvað getum við gert til að efla
og hleypa nýju lífi í friðarbaráttuna?
Þarf hún nýtt eða fjölbreyttara
skipulagsform? Eg vona að fleiri
leggi orð í þann helg en mest um vert
er að þjóðin vakni áður en það er
orðið um seinan.
Höfundur er formaður Um-
ræðufélags sósíalista
Fyiirsögn og inillifyrirsagnir em
blaðsins.