Vikublaðið - 11.05.1994, Blaðsíða 4

4
VIKUBLAÐIÐ 11. MAI 1994
Fyrir skömmu varði Sævar
Tjörvason doktorsritgerð við
háskólann í Lundi í Svíþjóð.
Ritgerðin ber heitið Demokratiskt
deltagande och kognitiv socialisation.
Hún hefur þegar vakið nokkra athygli
og er meðal annars notuð við kennslu
í stjórnmálafræði í Lundi. Sævar hefur
um margt sérstakan menntunarferil
að baki. 1 fimm ár las hann hagfræði,
tölfræði og tölvunarfræði í Lundi en
hélt síðan til Dresden þar sem hann
rannsakaði verkalýðshreyfinguna í
þrjú ár. Þeim rannsóknum hélt hann
áfram í Osló í eitt ár. Á meðan á þess-
um rannsóknum stóð starfaði hann
sem kennari og las þá jafhframt sál-
fræði og uppeldisfræði. Síðan sneri
hann sér að félagsffæði, fyrst í Upp-
sölum og síðan Lundi. A grundvelli
þessa víðtæka náms réðst hann í hið
stórvaxna verkefni að kanna tengsl fé-
lagsmótunar og þátttöku í lýðræðis-
legum ákvörðunum.
Um hvað fjallar ritgerðin nánar
til tekið, Saevar?
- Fyrst og ffemst um þátttökuna í
lýðræðinu og hvaða kröfur þátttakan
gerir til einstaklingsins hvað varðar
hæfhi og þekkingu. Grunnhugmynd-
in að baki lýðræðinu er jafhréttið.
Baráttan fyrir kosningarétti hefur á-
vallt fjallað um að skapa réttlæti gegn-
um jafhrétti, þ.e. að allir skuli hafa
sömu möguleika til áhrifa. Þetta fyrsta
skref í áttina að lýðræði er t.d. S-Afr-
íka að stíga þessa dagana.
En er jafhrétti þá markmið í
sjálfu sér?
- Nei, baráttan fyrir kosningarétti
og jöfnun hans hefur alltaf stjórnast af
Scevar Tjörvason. Ritgerð hans er merkilegt framlag til umræðunnar um inntak
lýðrœðisins og þroska einstaklingsins. Hatin er þeirrar skoðunar að núverandi
lýðrœðishugtak, þ.e. hið þingneðislega fulltrúalýðrceði, se' í eðli sínu arfleijð léns-
þjóðfélagsins. Mynd: Ol.Þ.
þörfinni á að koma á framfæri vissum
hagsmunum, sem gagnist ekki aðeins
viðkomandi stétt heldur einnig þeirri
félagseiningu, sem lýðræðið nær yfir.
Gagnsemin átti annarsvegar að birtast
í því aðhaldi, sem gagnrýnir kjósendur
gátu veitt valdhöfum og hins vegar í
tillögugerð þeirra.
En hvaða rök færa menn þá gegn
lýðræði?
- Rökin gegn kosningarétti hafa
einmitt tengst gagnsemi þátttöku t.d.
kvenna, verkafólks eða vissra kyn-
þátta. Andstæðingar lýðræðis hafa
borið því við að þessir hópar einstak-
linga væru „óskynsamir,“ þeir stjórn-
uðust af tilfinningum og skorti bæði
þekkingu og hæfhi til að taka „ábyrga"
afstöðu Þetta þema er ekki aðeins í
pólitík heldur einnig í bókmenntum
og listum þess tíma. í Reykjavík er
einmitt verið að sýna þessa dagana
tvær ágætis kvikmyndir sem koma inn
á þetta (Germinal og Dreggjar dags-
ins). Einstaklingar úr öllum stéttum
hafa tekið þátt í þessum orðræðum
um „skynsemi," aðallinn, borgara-
stéttin og síðan marxistar eins og
Lenín, Lukacs og Gramsci. Sú um-
ræða fjallar mikið um að ákveðnir
hópar séu einfaldlega ekki marktækir
- þó þeir fái kosningarétt.
Er það þetta sem þú gengur útfrá
í ritgerðinni?
- Já, eftir dvöl mína í Skandinavíu
og Austur-Þýskalandi varð ég mér
smám saman meðvitaður um að ýmis
þeirra vandamála, sem þessar þjóðir
hafa glímt við, tengdust hugmyndum
kommúnista og krata um meinta „ó-
skynsemi" kjósenda. Þessar hug-
Laotse telur að aðferðir fólks skipti öllu máli
fýrir árangur þeirra. Kenningar hans eru í
andstöðu við þá hugmynd að markmiðið geti
helgað meðalið. Hann boðar að varanlegum árangri
verði aldrei náð nema með náttúrulegum aðferðum.
Best sé að skilja engin ummerki urn það hvernig
markmiðinu hafi verið náð heldur skuli fólki finnast
að svona hljóti þetta alltaf að hafa verið. Þess vegna
ferðast góðir ferðalangar án ummerkja. Þetta má
m.a. skilja sem svo að góðir ferðalangar ferðist án
tilbúinna hjálpartækja eða í nútímasamhengi að
góðir vegalagningarmenn leggi vegi af svo mikilli
snilld að vegir þeirra falli algjörlega inn í umhverfið
svo fólki finnist þeir eðlilegur og ómissandi hluti af
náttúrunni.
Samkvæmt Latse eiga fullnuma taoistar að kunna
þá list að beina villuráfandi mönnum inn á rétta
braut svo að enginn fær greint að þeir hafi upphaf-
lega farið villur vega. Þeir láta heldur ekki menn eða
hluti fara til spillis heldur nýta þá til fullnustu.
27. brot úr Bókinni um Veginn
Góður ferðalangur skilur ekki eftir hjólför. Góð-
ur ræðumaður talar hnökralaust. Góður reikni-
meistari notar ekki talnapinna. Góður lokunarmað-
ur notar ekki slagbrand en samt er ekki hægt að
opna það sem hann Iokar. Góður bindingamaður
notar engin bönd en samt er ekki hægt að leysa það
sem hann bindur.
Þess vegna er spakvitringur alltaf góður að bjarga
mönnum, og því fara engir menn til spillis. Hann er
alltaf góður að bjarga hlutum, og því fara engir hlut-
ir til spillis. Þetta er sögð eðlislæg skarpskyggni.
Þess vegna eru góðir menn kennarar iniður góðra
inanna og miður góðir menn eru góðra rnanna efni.
Sá sem virðir ekki kennara sinn og elskar eldci við-
fangsefni sitt, er stórlega ruglaður þrátt fyrir visku
sína. Þetta er sögð frumregla dulúðarinnar.
Umritun þýðanda
Góðir ferðamenn skilja eftir engin ummerki um
för sína. Snjallar ræður eru hnökralausar. Góðir
reiknimeistarar þurfa ekki reiknivélar. Góður
gæslumaður lokar án læsingar en samt kemst enginn
inn. Þeir sem binda bestu hnútana nota engin bönd
en samt er ekki hægt að leysa þá. Þess vegna eru af-
burðamenn miklir snillingar við að bjarga fólki, og
láta því enga menn fara til spillis. Þeir eru miklir
snillingar við að bjarga hlutum og láta þess vegna
ekkert fara til spillis. Þetta er ber vott um eðlislæga
skarpskyggni þeirra.
Þess vegna eru góðir menn kennarar slæmra
manna og slæinir ntenn efniviður í góða. Þeir sem
virða ekki kennara sína eða elska ekki þann efnivið
sem þeir fást við, eru á algjörum villigötum,
þótt þeir slái um sig með fræðiincnnsku.
Sagt er að þetta sé ein af frumregluin
dulúðarinnar.
Þýðandi: Ragnar Baldursson
myndir leiddu til velferðarlausna, sem
byggðu á forsjárhyggju flokkskjarn-
ans. Framkvæmd þeirra lausna krafð-
ist síðan umfangsmikillar samhæfing-
ar og það leiddi til mikils iniðstýrðs
apparats. Þar sem grunnurinn að
þessari hugmynd var forsjárhyggja
gekk lausnin ekki útá að leysa vanda-
mál hins verkskipta samfélags með
t.d. nýju skipulagi á stjórnmálum og
vinnu heldur að leiðrétta vissar afleið-
ingar rfkjandi skipulags. Utfrá þessu
fór ég að velta fyrir mér skynsemi
kjósenda, þ.e. þeirri þekkingu og
hæfni sem lýðræðisleg þátttaka felur í
sér.
Og hvernig nálgast þú það verk-
efiú?
- Eg reyni að endurskapa kröfurnar
til þekkingar og hæfni einstaklingsins,
annarsvegar út frá ffjálslyndum hug-
myndum um gagnsemi þátttökunnar
og hins vegar hugmyndum um kosn-
ingarétt, hinn virka og sjálfstæða ein-
stakling.
Hvemig vinnurðu nánar úr
þessu?
- I fyrsta lagi fer ég í gegnum sí-
gildar kenningar um lýðræði þar sem
tekið er á þessu vandamáli. Þar er
gríska „polis“ hugmyndin eða borgar-
lýðræðið og svo Rousseau, John Stu-
art Mill og Karl Marx.. Ég sýni ffarn á
að þó svo í öllu þessu megi finna ýms-
ar hugmyndir um lausn vandamálsins
þá eru þær spekulativar. Þær grund-
vallast á ákveðinni manneskjuímynd
sem ekki er grunduð f efnislegum
rannsóknum. Ef við ætlum að mynda
okkur einhverja skoðun á því hvernig
eigi að skipuleggja þátttökuna í lýð-
ræði þá verðurn við að ganga útfrá vel
grunduðuin hugmyndum um tengslin
á milli þátttöku og þróunar, hæfni og
þekkingar.
Og hver myndu þau tengsl vera?
- Nú eru til margar kenningar um
þessi tengsl. Slíkar kenningar má yfir-
leitt flokka í þrennt eftir því hvernig
tengsl einstaklingsins við umhverfið
eru skilgreind í þekkingaröflun hans.
Einn flokkur nær yfir kenningar sem
skýra einstaklinginn sem frávarp um-
hverfisins, þ.e. hann sé alfarið mótað-
ur af umhverfinu. Þar má til dæinis
nefna atferlishyggjuna. Annar flokkur
gengur útfrá því að einstaklingurinn
þróist í gegnum sjálfan sig og eigin
hugsun. Hér eru hugmyndir
Descartes gott dæmi. Þriðji flokkur-
inn gengur út frá því að einstaklingur-
inn skapi sig í samspili við umhverfið.
Lýðræðishugmyndin byggir á
þeirri forsendu að einstaklingurinn sé
virkur þannig að hann eigi að geta
gagnrýnt og kontið með tillögur.
Önnur forsenda er að einstaldingur-
inn geti þróast, sbr. breytilegan kosn-