Vikublaðið - 20.05.1994, Blaðsíða 5

VIKUBLAÐIÐ 20. MAÍ 1994
Kosnlngaraar
5
Morgunblaði
gengur í bar
Borg-arstjóri mm-
^bankar upp á gHjpSS
nKsssss sssi&s
Kr sErdSS<' SSBSr
Pnt*™tiÁribef- “f*1^"HHHhiM. “ra májprni hvprfUin« oa'tiorm
■JiM pinniir «»,* ÍJvinof m íuf01 -Hurair noUiAu l»kifnriil!Íf'
mm*
4!ahyí»l 34.mpp r*n« h.
’’** ,r"a™ k*rfub^,Jr^/í,l!U' kon“
k»rfubolu,M Wr I ArtíJhSu
•» fm .1U ípM upp iXw
Vélunnarar Morgunblaðsins og
heiðarlegrar (jölmidlunar
urðu í síðustu viku fyrir von-
brigðum. A fjórum dögum tókst að
eyðileggja þann trúnað sem blað allra
landsmanna hefur reynt að byggja
upp á síðustu árum. Fáum kom það á
óvart að Morgunblaðið tók afstöðu
með Sjálfstæðisflokknum í borgar-
stjórnarkosningunum. Yfirlýst mark-
mið blaðsins er að tileinka sér fagleg
vinnubrögð og sjálfstæði gagnvart
hagsmunaöflum og því mátti gera sér
vonir um að reisn yrði yfir stuðningi
blaðsins við Sjálfstæðisflokkinn. Álíka
reisn og er yfir evrópskum og banda-
rískum stórblöðum sem fyrir kosning-
ar lýsa yfir stuðningi við þennan eða
hinn flokkinn (sem oftast eru hægri-
flokkar) en gera það með virðingu fyr-
ir hinu lýðræðislega ferli og gæta þess
að stuðningur við stjórnmálaflokk sé
bundinn við leiðaraskrif á meðan
fféttaflutningur styðst sem fyrr við
skráðar og óskráðar reglur um heiðar-
lega og sanngjarna blaðamennsku.
Stuðningur Morgunblaðsins við
Sjálfstæðisflokkinn er hrár, fullur fyr-
irlitningar á dómgreind almennings
og hann er frantreiddur með skætingi
og útúrsnúningum sem ekkert evr-
ópskt eða bandarískt dagblað með
sjálfsvirðingu myndi láta sér til hugar
koma að bjóða lesendum sínum upp á.
Niðurlæging Morgunblaðsins í
þessari kosningabaráttu hefst með
Reykjavíkurbréfi 8. maí þar sem lýst
er óskilyrtum stuðningi við borgar-
stjórnarflokk Sjálfstæðisflokksins. Yf-
irbragð og tónn bréfsins er frá þeirri
tíð þegar aðeins voru til flokksmál-
gögn á Islandi: Flöfúndur Reykjavík-
urbréfsins hleður lofi á Sjálfstæðis-
flokkinn og úthúðar Reykjavíkurlist-
anum. Sennilega hefur höfundurinn
ætlað að hemja sig þegar hann settist
niður við tölvuna því að á einum stað
er farið almennum orðum um þá stað-
reynd að engin mannanna verk séu
hafin yfir gagnrýni, ekki einu sinni
Sjálfstæðisflokksins. En að þessu
slepptu heitir það að „staðreyndin er
sú, að stjórn Sjálfstæðisflokksins á
málefnum höfúðborgarinnar hefúr
verið til fyririnyndar.11 Og nokkru síð-
ar „að áframhaldandi meirihlutastjórn
Sjálfstæðisflokksins í Reykjavík er
bezti kosturinn fyrir borgarbúa og
raunar landsmenn alla.“ Það Iiggur í
loftinu að setningin héldi áfram
svona: ...og heimsbyggðina yfirhöfuð.
Fullyrðingum er slengt frarn án rök-
stuðnings og þeir borgarbúar sem
veitt hafa Reykjavíkurlistanum stuðn-
ing eru sagðir stjórnast af tilfinning-
um en ekki skynsemi.
Blind trú
I Reykjavíkurbréfinu er ekki vikið
einu orði að þeim hættum sem felast í
því að einn og sami flokkurinn haldi
völdum í höfuðborg landsins nánast
óslitið í 60 ár. Ekki heldur er minnst á
samtvinnun embættismannakerfis og
borgarstjórnarmeirihluta Sjálfstæðis-
flokksins. Enn síður er fjallað um ó-
trúverðug sinnaskipti Sjálfstæðis-
flokksins gagnvart einkavæðingu sem
flokkurinn hélt á lofti allt fram undir
prófkjör flokksins í janúar.
Þetta eru atriði sem alvöruhöfund-
ur á alvörublaði myndi vega og meta
þegar hann útskýrði hvers vegna blað-
ið styddi meirihlutaflokkinn. Höf-
undur ritstjórnargreinar í alvörublaði
getur ekki leyft sér að horfa framhjá
veigamiklum spurningum um það efni
sem er til umfjöllunar, jafinvel þótt til-
efnið sé stuðningsyfirlýsing við
stjórnmálaflokk. Það er vegna þess að
stór dagblöð í vestrænum lýðræðis-
ríkjum eru gefin út fyrir lesendur en
ekki hagsmunasamtök eða stjórn-
málaflokka. Og það er gróf móðgun
við dómgreind lesenda að berja í
brestina með jafn óskammfeilnum
hætti og Morgunblaðið leyfir sér. Það
er ekki virðing fyrir inntaki og eðli
lýðræðis sem stýrir penna höfundar
Reykjavíkurbréfsins heldur blind trú.
Afstaða blaðsins gagnvart Sjálfstæðis-
flokknum er svo gagnrýnislaus að ef
einhver af útgefendum Frankfurter
Allgemeine myndi skrifa eitthvað við-
líka um Kristilega demókrata í Þýska-
landi eða ritstjórnarfulltrúi á Times
um Ihaldsflokkinn í Bretlandi eða
leiðarahöfundur New York Times uin
Repúblikanaflokkinn í Bandaríkjun-
um þá yrði viðkomandi aðhlátursefni
utanbúðar og sniðgenginn á ritstjórn-
arskrifstofum. Kosningar í lýðræðis-
ríki eru alvörumál og gagnrýnislaus
lofgjörð um einn stjórnmálaflokk á
ekki heima í blaði sem tekur hlutverk
sitt aivarlega í upplýstu þjóðfélagi.
Gort gamalla daga
Þegar höfundur Reykjavíkurbréfs
fjallar um Reykjavíkurlistann finnur
hann ekki neitt jákvætt. Með skætingi
eru frambjóðendur Reykjavíkurlistans
sakaðir urn óheilindi fyrir gagnrýni
sína á meinta ráðgjöf Ingu Jónu Þórð-
ardóttur en hún fékk greiddar stórar
upphæðir úr borgarsjóði fyrir vinnu
sem áhöld eru um hvort hafi verið
unnin. Raunar rennir málflutningur
Morgunblaðsins frekari stoðum undir
gagnrýnina á störf Ingu Jónu. Blaðið
bendir á að einkafyrirtæki notfæri sér
ráðgjafa á borð við Ingu Jónu en
mergurinn málsins er einmitt sá að
Reykjavíkurborg er ekki einkafyrir-
tæki, hvorki Sjálfstæðisflokksins né
annarra. Þegar Reykjavíkurhorg
kaupir ráðgjöf eiga auðvitað allir lýð-
ræðislega kjörnir fulltrúar borgarbúa
að hafa aðgang að þeirri ráðgjöf. I til-
felli Ingu Jónu fékk borgarstjórnar-
meirihluti sjálfstæðismanna einn að-
gang að ráðgjöfinni.
Gagnrýni á rándýrar og ótíinabærar
framkvæmdir, til Jæmis við ráðhús og
Perlu, er í Reykjavíkurbréfinu snúið
upp í það að Reykjavíkurlistinn sé á
móti framkvæmdum sem skapa at-
vinnu. Ráðhúsið og Perlan voru ekki
byggð til að auka atvinnu í borginni
því af henni var nóg þegar ráðist var í
þessar ffamkvæmdir og auðvitað veit
höfundur Reykjavíkurbréfsins þetta.
En hann er kominn ofaní pólitíska
skotgröf og í áróðursstríði, eins og í
öðrum stríðum, er sannleikurinn
fyrsta fórnarlambið. í augum Morg-
unblaðsins er þetta eins og í gamla
daga þegar hægt var að skipta heimin-
um upp í svart og hvítt, gott og illt_
Hvergi vottar fyrir skilningi á því að
veröldin er að breytast og stjórnmála-
kerfið á íslandi verður að taka mið af
þeim breytingum ef ekki á illa að fara.
Fyrir meira en hálfri öld skrifaði
Jón Kjartansson, þáverandi ritstjóri
Morgunblaðsins, að „eftir að Morg-
unblaðið fór að hafa bein afskifti af
bæjarstjórnarkosningunum í Reykja-
vík hefir blaðið að heita má altaf borið
sigur úr býmm. Hefir því öll þessi ár
ráðið í bæjarstjórn Reykjavíkur sú
stefna, sem Morgunblaðið hefir
stutt.“ Andinn sem sveif yfir vötnum í
morgunblaði kaupmanna í Reykjavík
er enn á sínum stað.
Flokksblaðamennska
Eitt og sér hefði Reykjavíkurbréf-
ið 8. maí vakið undrun og hneykslan
en sennilega hefðu flestir verið til-
búnir að sjá í gegnunt fingur sér ef
Morgunblaðið hefði látið þar staðar
numið. Og jafnvel þótt leiðarahöf-
undar blaðsins hefðu skrifað fleiri
ámóta Reykjavíkurbréf hefðu sum-
ir látið sér það í léttu rúmi liggja ef
blaðið hefði haldið áróðrinum frá
fréttaumfjöllun blaðsins.
Eitt aðaleinkenni flokksblaða-
mennsku er að meta fréttir útfrá hags-
munum Jress flokks sem verið er að
hygla. í flokksblaðamennsku taka
uppsetning, framsetning og efnisat-
riði frétta mið af flokkshagsmunum.
Það er lélegur mælikvarði á flokks-
blaðamennsku hvort fjölmiðill birtir
aðsendar greinar frá þeim sem eru
skilgreindir sem pólitískir andstæð-
ingar. Eftir því sem fjölmiðil! verður
stærri minnkar vægi aðsendra greina
og þær skipa óverðugri sess en rit-
stjórnarefni, svo sem fréttir og leiðar-
ar. Aðsendar greinar vógu þyngra í
pólitískri umræðu þegar fjölmiðlun
var fábreyttari og miklu færri komust
að en vildu auk þess sem skilin voru ó-
glögg milli frétta og umræðugreina.
Á miðvikudag í síðustu viku, fjórum
dögum eftir Reykjavíkurbréfið, varð
deginum ljósara að Morgunblaðið
einskorðaði ekki stuðning sinn við
Sjálfstæðisflokkinnn við leiðaraskrif
heldur skyldu fréttasíður blaðsins not-
aðar í sama augnamiði.
Blaðsíða sex var lögð undir tvær
fréttir. Onnur fréttin og sú stærri var
efst á síðunni og henni fylgdu þrjár
stórar litmyndir. Fyrirsögnin á þeirri
frétt var Borgarstjóri bankar upp á.
Myndirnar þrjár voru af borgarstjóra
Sjálfstæðisflokksins þar sem hann
gekk á rnilli íbúða í Árbæjarhverfi.
Textinn greindi frá því að Árni Sig-
fússon og frambjóðendur Sjálfstæðis-
flokksins væru duglegir að heimsækja
heimili, vinnustaði og stofnanir.
Fréttagildi frásagnarinnar er afar tak-
markað, mælt á eðlilega mælikvarða
sjálfstæðrar blaðamennsku. Það er
engin frétt að frambjóðendur heilsi
upp á kjósendur þegar líður á kosn-
ingabaráttuna heldur sjálfsagður hlut-
ur.
Minni fréttin var á homi síðunnar
og með henni ein svart hvít ljósmynd.
Þar var á ferðinni látlaus umfjöllun
um kynningu Reykjavíkurlistans (sem
Morgunblaðið kallar aldrei annað en
R-listann) á stefnuskrá framboðsins.
Ef Morgunblaðið skilgreinir borgar-
stjórnarkosningarnar í Reykjavík sem
mikilvægar, og það virðist blaðið gera
með því að leggja mikið pláss undir
þær, og ef blaðið leggur áherslu á að
fréttaumfjöllun sé ekki lituð af stuðn-
ingi við Sjálfstæðisflokkinn þá skýtur
skökku við þegar margfalt betur er
gert við labbitúr borgarstjóra í Árbæj-
arhverfi en við kynningu á stefhuskrá
■Z&SSZzæ- j-XSi
6-700 itðrf (innuir «riMi er gtn
óffszsvt&ra "•K'-s I
-----------------™*"***t ÚW'.
krwmdir i hauMið I»9S ^
f*0*0 ikuli Vtr* eúuetnir i i!12rtr
sc 5*s.íarÆi:l
ar-Æs aH‘C*iMseuí|
hBnftmnar og U) TT,. YTT- i
Sígilt dæmi um
flokksblaðamennsku: Labbitúr borgarstjóra í Árbæjar-
hverfi fær aðaluppsláttinn og situr ofaná kynningu á
stefnuskrá Reykjavíkurlistans.
Reykjavíkurlistans.
Blaðsíða sex í Morgunblaðinu á
miðvikudag í síðustu viku er klassískt
dæmi um flokksblaðamennsku þar
sem framsetning og útlit dagblaðsefh-
is er látið þjóna flokkshagsmunum.
Dæmi um það hvernig menn hag-
ræða efnisatriðum í frétt til að hygla
ákveðnu stjórnmálaafli er svo aftur á
að finna á blaðsíðu fjögur í sama tölu-
blaði Morgunblaðsins. Tilefni fréttar-
innar er að sjónvarpsstöðin Sýn rauf
útsendingar af fundi Alþingis til að
sýna kosningaþátt Sjálfstæðisflokks-
ins. Blaðamönnum er kennt að aðalat-
riði fréttar skuli koma ffani í fyrirsögn
og síðan komi eitt efnisatriði af öðru
eftir fallandi mikilvægi. Á alvörublöð-
urn er jafnframt lögð á það áhersla að
hver frétt sé eins tæmandi og mögu-
legt er og starfsreglur stórblaða í
Bandaríkjunum beinlínis banna
blaðamönnum að undanskilja mikil-
væg efhisatriði. En hvað gerir Morg-
unblaðið?
Jú, yfirfyrirsögn á fféttinni er þessi:
Utsending Sýnar frá þingi var rofin
vegna landsfundar Alþýðubandalags-
ins. Aðalfyrirsögnin er: Alþingi gerði
ekki athugasemd. Fréttamat Morgun-
blaðsins kernur fram í þessum fyrir-
sögnum. Það sem gerðist var að Sýn
hætti útsendingum af þingfundi vegna
kosningaþáttar Sjálfstæðisflokksins.
En aðalatriðið í ffétt Morgunblaðsins
er að í nóvember árið 1993 hætti Sýn
að senda frá þingfundi vegna lands-
fundar Alþýðubandalagsins! Vitan-
lega hirðir Morgunblaðið ekki um að
geta þess að umræddur þingfundur í
nóvember var utandagskrárumræða
sem var haldin að frumkvæði Alþýðu-
bandalagsins og útsendingin var rofin
í samráði við þingforseta. Auðvitað
ekki. I flokksblaðamennsku gilda önn-
ur lögmál en í venjulegri blaða-
mennsku. í venjulegri blaðamennsku
er reynt að segja sannleikann en í
flokksblaðamennsku hagræðir maður
sannleikanum.
Sjálfsblekking
Engu að síður trúa ritstjórar Morg-
unblaðsins því að þeir gefi út blað sem
litar ekki fréttir sínar í þágu flokks-
hagsmuna. í miðvikudagsútgáfunni er
leiðari sem reynir að útskýra sjónar-
mið blaðsins. „Blað, sem er opinn
vettvangur fyrir skoðanaskipti manna,
hvar í flokki sent þeir standa, er ekki
flokksblað. Blað, sem hefur sýnt og
sannað að það er traust og áreiðanlegt
fréttablað, sem tekur ekki tillit til
stjórnmálaskoðana í meðferð á ffétt-
um, er ekki flokksblað," segir í leiðar-
anum.
I málsgreininni eru tvær staðhæf-
ingar og báðar rangar. Flokksblöð
eins og Vikublaðið, Alþýðublaðið og
Tíminn birta iðulega aðsendar grein-
ar eftir aðra en flokksmenn þeirra
stjórnmálaflokka sem að þcim standa.
Og eins og hér hefur verið rakið er
Morgunblaðið ekki traust og áreiðan-
legt fféttablað. Skýr dæmi eru um að
stjórnmálaskoðanir hafa áhrif á inni-
hald og framsetningu þeirra ffétta
sem blaðið birtir.
Morgunblaðið getur með stolti
bent á eitt atriði sem rök fyrir sjálf-
stæðri afstöðu gagnvart sterkum hags-
munaaðilum. Það er afstaða blaðsins
til kvótakerfisins. Engin ástæða er til
að gera lítið úr þreki og þrautseigju
Morgunblaðsins við að standa vörð
um þetta brýna réttlætismál. En af-
staða blaðsins til kvótakerfisins er
bara allt annar handleggur en borgar-
stjórnarkosningarnar í Reykjavík.
Kosningarnar í Reykjavík eru fyrsta
áþreifanlcga vísbendingin um að upp-
stokkun stjórnmálakerfisins sé að
komast á dagskrá. Fylgikvillar slíkrar
uppstokkunar eru óreiða og tíma-
bundin upplausn og af þeirri ástæðu
er mikilvægt að aðrar stofhanir í sam-
félaginu standi keikar og láti örvænt-
ingu ekki ná tökum á sér.
Fyrir tveim vikuin var hægt að trúa
því að Morgunblaðið yrði ein af þeim
stofiiunum sem í krafti víðsýni og
staðfestu myndu milda áhrif fyrirsjá-
anlegrar kreppu íslenska stjórnmála-
kerfisins. En Morgunblaðið er ekki
blað fólksins heldur kerfisins.
Frammistaða blaðsins síðusm daga
eykur líkurnar á því að það fari sömu
leið og flokkakerfið. Og þó að svo
kunni að fara að Sjálfstæðisflokkurinn
haldi völdurn í Reykjavík munu þau
úrslit aldrei gera meira en að hægja á
förinni.
Páll Vilhjálmsson