Vikublaðið - 04.11.1994, Blaðsíða 7

VIKUBLAÐIÐ 4. NOVEMBER 1994
Viðhorf
7
GRUNNSKÓLINN
- hornsteinn menntunar -
Nokkur umræða hefur orðið
á síðustu vikum um málefni
grunnskólans, af mismun-
andi ástæðum að vísu, en er það engu
að síður vel. Það verður aldrei of oft
undirstrikað að grunnnámið, undir-
stöðumenntunin í hverju samfélagi,
er sannkallaður homsteinn þess
menntunar- og uppeldisstarís sem
sinnt er með hverri þjóð og er ísland
þar engin undantekning. _Því miður
vantar mikið uppá að við íslendingar
höfum náð að leggja til þessa mála-
flökks nægilega fjármuni á undan-
förnum ámm til þess að fylgja eftir
þróun í þeim löndum sem við helst
berarn okkur saman við. Er þar nær-
tækast að benda á mikinn fjölda í
bekkjardeildum, götótta stundar-
töflu og sundurslitinn skóladag.
Keyrt hefur um þverbak á kjör-
tímabili þessarar ríkisstjórnar þegar
málefhum grannskólans hefur í raun
miðað afturábak en ekki áfram.
Kennslustundafjöldi hefur verið
skorinn niður í stað þess að við hann
væri bætt og öllum áformum um
framþróun í skólastarfinu og skref-
um í átt til samfellds skóladags,
skólamáltíða o.s.frv., verið slegið á
ffest.
Þá er óhjákvæmilegt að nefha þá
háskalegu þróun sern hafið hefur
innreið sína að foreldram sé boðið
uppá að bæta sér upp það sem á vant-
ar í samfelldum skóladegi og gæslu í
skóla og aðstoð við heimnám með
því að kaupa slíka þjónustu. Jákvætt
sem það í sjálfu sér er fyrir þá sem
hafa efhi á því að kaupa þá þjónustu
og vilja ffekar gera það heldur en láta
börn sín vera án hennar, er sú stóra
og dimma skuggahlið á því máli að
með því heldur mismunun ineð tdlliti
til efhahags foreldra innreið sína í
skólastarfið. Augljóst er að ekki hafa
allar fjölskyldur fjárhagslegt bol-
magn til að greiða fyrir slíka viðbót-
arþjónustu.
I ljósi þessarar þróunar undanfarin
ár verður að telja það furðulega nið-
urstöðu hjá nefnd menntamálaráð-
herra að gera gælur við lengingu
skólaársins. Það hlýtur að koma
þeim foreldram sem glíma við að
koma saman dagskrá fyrir sig og sín-
ar fjölskyldur harla spánskt fyrir
sjónir að við þessar aðstæður, sund-
urslitinn skóladag o.s.ffv., sé tíma-
bært að huga að lengingu skólaárs-
ins. Flesmm þykir víst brýnna að
gera þó þann tíma ársins sem skólinn
starfar að óbreytm sæmilega sam-
felldan. Sem bemr fer hafa þessar
hugmyndir verið slegnar af, í bili
a.rn.k., og verður að vænta þess að
þær komi ekki aftur upp á borðið
fyrr en okkur hefur miðað veralega
áffam í því að bæta skólastarfið yfir
þann hluta ársins sem skólinn starfar
í dag.
Flutningur grunnskólans til
sveitarfélaganna
Annað mál er einnig á dagskrá sem
varðar miklu í sambandi við reksmr
grannskólans og það er fyrirhugaður
flutningur þeirra þátta grannskóla-
starfsins sem enn era kostaðir af rík-
inu til sveitarfélaganna. Undirritað-
ur er þeirrar skoðunar að það sé að
mörgu leyti eðlileg viðmiðunarregla
að sveitarfélögin hafi með höndunt
þau verkefhi sem næst standa íbúum
á hverju svæði og hverju sinni. Þar
era að sjálfsögðu málefni og reksmr
grannskólans eitt nærtækasta við-
fangsefnið, en í velflesmm sveitarfé-
lögum landsins er rekinn grunnskóli.
Þau eru jafnvel ófá sveitarfélögin þar
Ljósmyndavinnustofan
Suðurlandsbraut 4a
Sími 91-88 78 78
sem um sáralítinn annan sameigin-
legan eða opinberan reksmr er að
ræða heldur en grannskólann. Rétt
er að undirstrika að sveitarfélögin
fara í veigamiklum atriðum með
málefhi grannskólans í dag og annast
í raun reksmr hans með þeirri und-
antekningu fyrst og ffemst að ríkis-
sjóður greiðir laun kennara, sér fyrir
námsefni og mótar menntastefhuna.
Engin ástæða er til að æda annað en
sveitastjórnir myndu leggja memað
sinn í að sinna þessu verkefhi vel, eft-
ir því sem aðstæður rnyndu leyfa.
En að þessu sögðu ber að huga að
því að ýmsár spurningar vakna um
þróunina í skólamálum ef af þessum
fyrirhugaða tilflutningi verður. Á-
leimusm spurningarnar og þær sem
mestu ráða um hik fjölmargra skóla-
rnanna og uppalenda, sem og ýmissa
sveitarstjórnarmanna, era m.a.:
1. Hver á að tryggja jöfnuð og
jafnrétti til náms? M.ö.o., hver á
að tryggja það að mismunandi
aðstæður fjölskyldnanna, fjár-
hagur og möguleikar, fari ekki í
vaxandi mæli að hafa áhrif á þá
menntun sem börnin fá eða
jafhvel hvort þau fá menntun?
2. Hver á að tryggja gæði námsins?
Hvemig á að sjá til þess að ekki
dragi sundur þegar ffá líður
með þeim sveitarfélögum ann-
ars vegar sem auðveldastar hafa
aðstæðurnar og standa sterkast
að vígi fjárhagslega og hinum
sem era fámenn, strjálbýl og
hafa minni tekjur? Sú hætta er
augljós enda hefúr það víða orð-
ið reyndin erlendis (USA/Sví-
þjóð/Finnland) að smátt og
smátt sjái slíks aðstöðumunar
stað í mismunandi gæðum í
skólastarfinu sjálfu. Það að vísa
siíkum jöfhunarverkefhum sam-
hliða flutningi málaflokka frá
ríki til sveitarfélaga, á Jöfnunar-
sjóð, hlýtur að teljast tvílient og
ótrygg Iausn. Auðvitað verða
ekki til nein ný verðmæti í þjóð-
félaginu þó málaflokkar skipti
urn heimilisfang og færist frá
ríki til sveitarfélaga. Með því að
fleiri og fleiri verkefni fari þessa
leið hlýtur einnig að fylgja hætt-
an á að hinn króníski fjárlaga-
halli ríkissjóðs sem glímt hefúr
verið við gegnuin tíðina, færist
að einhverju leyti yfir til sveitar-
félaganna í takt og í hlutfalli við
Steingrímur
J. Sigfússon
urnfang þeirra verkefna sem
þangað era að flytjast.
Þessum spurningum verða menn
að svara áður en farið er út í þennan
tilfluming. Lágmarkskrafa er að
gen'gið sé með fullnægjandi og far-
sælinn hætti frá öllum þeirn lausu
endum sem nú era óhnýttir og varða
fjármálaleg atriði, samninga við
kennara og réttindamál þeirra
o.s.ffv., meðferð sérstofnana o.fl. Því
verður ekki trúað að óreyndu að
grannskólanum verði á næsta ári
hent yfir til sveitarfélaganna án þess
að um fullnægjandi ffágang á þessum
þáttum sé að ræða.
Grunnskólinn til sveitarfé-
laganna, en áfram sam-
starfsverkefni
Undirritaður vill varpa ffam þeirri
hugmynd að um Ieið og áffam verði
stefnt að því að færa endanlega yfir
til sveitarfélaganna þá þætti grann-
skólastarfsins sem verið hafa á hendi
ríkisins fyrir utan yfirstjórn og
stefhumótun, sem að sjálfsögðu mun
áfram verða hjá löggjafar- og fram-
kvæmdavaldi, þá verði við það miðað
að eftir sem áður verði um samstarfs-
verkefhi rílds og sveitarfélaga að
ræða í tilteknum skilningi þess orðs.
Þannig að um leið og sveitarfélögin
taka að fullu við rekstri og greiðslu
kosmaðar vegna grannskólahaldsins,
þá standi eftir sá þáttur ríkisins sem
tryggi jöfnuð og jaíhrétti til náms og
að gæði skólastarfsins verði mikil og
jöfn allstaðar í landinu og standi öll-
um til boða án tillits til búsetu. Þetta
verði gert með því að ríkissjóður
greiði samkv. nánar skilgreinduin,
lögbundnum forsenduin jöfnunar-
framlög til þeirra sveitarfélaga sem á
slíku þurfa að halda til þess að standa
jafhfætis öðrain um rekstur grunn-
skólans og framkvæmd samræmdrar
menntastefhu. Slík jöfitunarframlög
taki í fyrsta lagi mið af landfræðileg-
uni aðstæðum á þeim svæðum sem
viðkomandi grannskóli starfar, stærð
skólans og þáttum eins og sam-
Nú líður að jólum!
Við t 'ikum efti►
(jÖUilui t UitfUÖUtH

kennslu árganga í minni skólum í
öðra lagi. I þriðja lagi tekjum sveit-
arfélaga eftir því sem þær era ekki
jafhaðar með öðram hætti og í fjórða
lagi öðram þáttuni, sem nauðsynlegt
getur reynst að jafiia eins og t.d.
skólaakstri, rekstri heimavista o.s.frv.
Umfram allt verður þó að tryggja
með óyggjandi hætti að ríkið standi á
bak við og tryggi stöðu þeirra barna
sem þurfa sérhæfða kennslu, rneiri
þjónustu og smðning en önnur. I
reynd er þetta jöfnunarhlutverk rík-
isins viðurkennt í dag og framkvæmt
þannig að kostnaður á nemanda og
ýmsir aðrir þættir í skólahaldinu era
mismunandi eftir aðstæðum.
Samstarfssamningur ríkis
og sveitarfélaga
Einnig verði við það miðað að ríki
og sveitarfélög móti sameiginlega
skólastefnuna og allar ákvarðanir
sem hafa í för með sér útgjöld á þessu
sviði verði teknar sameiginlega.
Þetta mætti hugsa sér þannig að
þessir aðilar eigi sér samstarfsvett-
vang og í tengslum við lagabreyting-
ar eða nýjar skólapólitískar ákvarð-
anir geri ríki og sveitarfélög með sér
samstarfssamning um málefni
grunnskólans og ffamkvæmd skóla-
steihunnar til tiltekins tíma í senn.
Inn í þá samninga korni þær kröfur
sem gerðar 'era til framþróunar í
skólastarfinu á hverjum tíma og
kostnaður sem þeim er samfara. í
slíkum samstarfssamningum mætti
einnig ganga ffá ýmsum sérmálum,
hvernig farið yrði með mál eins og
sérkennslu, rekstur sérstofhana, þró-
unarstarf í skólunum o.s.ffv. Gerð
samningsins yrði lögbundin.
I ritinu „Til nýrrar aldar“ sem gef-
ið var út af menntamálaráðuneytinu í
tíð Svavars Gestssonar er einmitt
gert ráð fyrir samstarfsvettvangi af
þessu tagi, svonefitdu Grannskóla-
ráði.
Með slíkum hætti ætti að mega
tryggja hvorttveggja í senn að verk-
efnið sé hjá sveitarfélögunum sem er
eðlilegt í því ljósi að fátt stendur íbú-
unurn nær en einmitt grannskólinn
þar sem bömin stíga sín fyrstu spor á
menntabrautinni og starfsemi sem
rekin er nánast í hverju sveitarfélagi
á landinu. Á hinn bóginn er með
slíkri áffamhaldandi þátttöku ríkisins
í þessurn málaflokki tryggt að ekki
skapist hættur á tvennu, annarsvegar
á mismunandi gæðum mennttmar
barnanna effir aðstöðu og fjárhágs-
legu bolmagni foreldranna eða sveit-
arfélaganna og hinsvegar sambands-
leysi rnilli þess sem mótar mennta-
stefhuna og ákveður í reynd útgjöld-
in sem ffamkvæmd skólastefhunnar
era samfara og hinna sem eiga að
annast ffamkvæmdina og greiða
kostnaðinn.
Höfúndur er þingmaður
Alþýðubandalagsins í
Norðurlandi vestra og varafor-
maður flokksins.