Vikublaðið - 16.12.1994, Blaðsíða 9

VIKUBLAÐIÐ 16. DESEMBER 1994
Norðuriöndin
9
Svavar Gestsson:
Sannfærður um að nor-
rænt samstarf lifi lengur
en Evrópusambandið
Svavar Gestsson alþing-
ismaður er fonnaður Nor-
ræna menningarsjóðsins.
Hann sat þing Norður-
landaráðs í Tromso á dög-
unum. Svavar segist ekki
hafa mjög miklar áhyggjur
af framtíð norræns sam-
starfs. „Eg er sannfærður
um að norrænt samstarf
lifi lengur en Evrópusam-
bandið. í ESB eru svo
mörg ólík ríki. Það verður
þrýst á unt að önnur ríld
komist inn í það, þ.e.a.s.
Austur-Evrópa og Mið-
Evrópa. Það verðitr óá-
nægja með það annars
staðar í heiminum að Evrópusambandið loki sig af og menn
munu krefjast þess að múramir kringum það verði brotnir nið-
ur.“ Hann hefur ekki trú á að það verði til mjög lengi í þeirri
mynd sem ætlunin er að hafa það núna. Hann gerir fastlega ráð
fyrir að Evrópusambandið verði endurskipulagt áður en langt
urn h'ður og er sannfærður um að norrænt samstarf lifi það evr-
ópska. „Það er hins vegar alveg ljóst að þetta verður svolítið
vesen - en samt minna vesen en menn halda“ segir Svavar.
Vond samviska kemur menningunni til góða
lenskra króna af mörkum til hennar, auk þess sem
Norræni menningarsjóðurinn styrkir nokkur verk-
efni. Borið saman við að Listahátíð í Reykjavík síð-
astliðið surnar hafði 30 milljónir úr að spila má sjá
að hér er um að ræða verulegt viðbótarframlag til
íslensks listalífs.
Það er því ljóst að Norræni menningarsjóðurinn
er orðinn mjög öflugur og léttir norrænum lista-
og fræðimönnum róðurinn, sem aimars er oft ærið
þungur.
Skúlptúr - tónlist - fiskveiðisaga
En hvers konar starfsemi styrkir Norræni menn-
ingarsjóðtuiim? Hér verða nefitd þrjú verkefhi sem
fengu styrk á síðasta fundi sjóðsins í september á Frá Nordisk
þessu ári:
Einn liður í norrænu listahátíðinni sem áður var
nefnd er norræn skúlptúrsýning sem Listasafn Sigurjóns Olafs-
sonar og Hafnarborg standa fyrir í sameiningu. Þar verða sýnd
verk nokkurra fremstu myndhöggvara Norðurlanda og ber sýn-
ingin heitið „Fráprímitívisma tilpóstmódemisma“. Seinna verður
sýningin sett upp á öðrum Norðurlöndum.
Caput-hópurinn, hópur ungs íslensks tónlistarfólks sem flytur
sígilda nútímatónlist, er nýkominn heim úr þriggja vikna hljóm-
leikaferð um Norðurlönd og Italíu. Hópurinn var styrktur til
ferðarinnar af sjóðnum og flutti verk eftir ung norræn tónskáld.
Hópurinn hélt tónleika í höfuðborgum Norðurlandanna,
Mílanó og Róm.
Fjögurra manna hópur sagnffæðinga frá íslandi, Færeyjum,
Noregi og Danmörku fékk styrk til undirbúnings ritunar fisk-
veiðisögu Norður-Atlantshafs ffá fimmtándu öld og ffain á okk-
ar daga. íslendingurinn í hópnurn er Jón Þ. Þór og segir hann
þetta umtalsverðan styrk, sem geri þeim kleift að halda undir-
búningsfund og málþing þar sem þekking á inálinu verður borin
saman áður en hafist verður handa um að skrifa bókina.
Forum nú í sumar
il áhrif á jaffiréttisbaráttuna hér á landi. Oft sé gott að geta vísað
til þess sem gert hefúr verið á Norðurlöndunum sem fordæmi
um það sem mætti gera hér. „Miklu minna fjármagni er veitt til
þessa málaflokks hér en annars staðar” segir Elsa, „en þrátt fyrir
lítið fé hefur ýmislegt áunnist þó svo að vinnan sé síður samþætt
öðrum þáttum samfélagsins hér en annars staðar.” Af stórum
verkefnum sein ísland hefur tekið þátt í má nefna Jafilaunaverk-
efnið, Konur og menn á Norðurlötidum og önnur tengiliðaverkefni
ásarnt Nordisk forum í Osló 1988 og í Ábo 1994.
Elsa á von á að þátttaka íslendinga aukist á næstu árum og er
ekki hrædd við að innganga Svía og Finna í Evrópusambandið
dragi úr samstarfinu. Að hennar mati er norrænt samstarf það
sérstakt og á sér svo ríka hefð í hugum okkar að því verður ekki
varpað fyrir róða í einu vetfangi. Evrópusamstarf er hins vegar
meira samstarfsnet og upplýsingaþjónusta en ekki „aðgerðar-
pólitískt” eins og Elsa vill kalla það. „Ef til vill er það óskhyggja
en mér finnst að við ættum að líta björtum augum til ffamtíðar-
innar.” segir Elsa.
Formaður Norræna menningarsjóðsins hefur þetta að segja
um aukna áherslu á menningarsamstarfið: „Menn ræða mikið
um að samstarfið breytist og allir séu að fara til Brussel og það er
alveg rétt. Af þeim ástæðum vilja menn gjarnan leggja aðeins
meira í menninguna en annars hefði verið gert. Þannig að segja
má að hin vonda samviska yfir því að vera að fara til Brussel komi
menningunni að vissu leyti til góða.“
Norræni menningarsjóðurinn hafði í mörg ár um 15 milljón-
ir danskra króna til ráðstöfunar árlega, í hitteðfyrra var bætt við
fimm milljónum og nú á þessu ári einni enn. Þetta gerir 21 millj-
ón eða um 220 milljónir fslenskra króna í menningarmálin. Til
samanburðar má nefna að íslensku listasjóðimir allir hafa til út-
hlutunar samtals um 100 milljónir. Norræni menningarsjóður-
inn fær um 1000 umsóknir á ári. Að sögn Svavars eru umsókn-
irnar yfirleitt svo góðar að réttlætanlegt væri að styrkja hátt í
helminginn af þeim. Sjóðurinn styrkir árlega um 300 verkefni.
Skilyrði fyrir styrkveitingu er að a.m.k. þrjú Norðurlönd taki
þátt í verkefninu, síðan kemur það í hlut faglegra umsagnar-
nefhda að meta gæði umsóknarinnar.
Ábatasamt samstarf
íslendingar fá væna sneið af kökunni miðað við ffamlag, sem
er miðað við höfðatölu. „Sem dæmi má nefna að á fyrsta fundi
ársins komu í hlut Islendinga 6 milljónir íslenskra króna af þeim
50 milljónum sem samtals voru veittar þá.“ Til samanburðar má
geta þess að á fjárhagsáætlun menntamálaráðuneytisins hljóðar
liðuriim „kynning á íslenskri menrnngu erlendis" upp á tíu millj-
ónir íslenskra króna árlega. „Miðað við það að við borgum ekki
nema u.þ.b. 1 % af kostnaðinum við norrænt samstarf er ekki
hægt að hugsa sér ábatasamara fjölþjóðlegt samstarf fyrir okkur
Islendinga“ segir Svavar Gestsson.
í tengslum við Norðurlandaráðsþingið sem ffam fer hér á
landi um mánaðamótin febrúar-inars næstkomandi verður hald-
in listahátíð. Norræna ráðherranefhdin leggur 41 milljón ís-
Elsa Þorkelsdóttir:
Lítum björtum augum
til framtíðar
Auk menningarmálanna eru jafhréttismálin sá málaflokkur
sem ákveðið hefur verið að sitji í fyrirrúmi í norrænu samstarfi.
Mikið starf hefur verið unnið
á smttum tíma í jafhréttis-
málum á Norðurlöndum.
Norrænt samstarf á sviði
jafnréttismála hófst árið 1974
og er því 20 ára um þessar
mundir. Fyrstu íslensku jafh-
réttislögin eru ffá árinu 1976
og formleg þátttaka Islend-
inga í norrænu jafnréttissam-
starfi hófst ineð skipun
Svövu Jakobsdóttur sem
fyrsta fúlltrúa íslendinga í
norræna jafhréttisnefhd árið
1981. Starfsemin á íslandi
hefur aukist jafht og þétt síð-
an að sögn Elsu Þorkelsdótt-
ur ffamkvæmdastjóra skrif-
stofu jafnréttismála. Islend-
ingar taka þátt í mörgum
norrænum verkefnum en eðli málsins sainkvæmt ekki öllum.
Fyrsta stóra norræna jafnréttisverkefnið sem íslendingar tóku
þátt í var verkefhið „Brjómm múrana” 1985-86. Elsa segir mik-
ið hafa breyst með því og að víst sé að norrænt samstarf hafi mik-
Norræn kvenna- og jafn-
réttisrannsóknastofa
Um þessar mundir vinnur jafhréttisnefhdin að gerð tillagna
um Norræna kvenna- og jafhréttisrannsóknastofu. Hugmyndir
eru uppi um að setja slíka stofimn á laggimar í tengslum við há-
skóla á Norðurlöndum og hefur þegar verið ákveðið að stofnun-
in, ef hún verður að veruleika, muni flytjast á milli landa á þriggja
ára ffesti. Trúlega verður fyrsti staðurinn Osló en þó hefur
Kaupmannahöfn einnig komið sterklega til greina. Endanleg á-
kvörðun um stofhunina verður tekin á þingi Norðurlandaráðs í
Reykjavík á næsta ári. Stofnuninni er ætlað að vera ffæðslu- og
samhæfingarstofhun á sviði kvenna- og jafhréttisrannsókna.
Nefnd sú sem unnið hefur að undirbúningi stofitunar Nor-
rænu kvenna- og jafhréttisrannsóknastofunnar auglýsti í háskól-
um á Norðurlöndum eftir stöðum sem vildu taka þetta að sér.
Viðbrögð voru mjög
góð en Háskóli íslands
sótti ekki um.
Jafnrétti - líka
fyrir karla
Sjálfstæð nefhd sem
fjallar um málefni
karla starfar innan
jafhréttisráðs og heitir
hún einfaldlega karla-
nefhdin. Sigurður
Svavarsson er fonnað-
ur nefhdarinnar og
segir hann þessa nefnd
vera afsprengi annarr-
ar karlanefhdar sem
félagsmálaráðherra
skipaði í október
1991. Nefitdin byggi á reynslu ffá Norðurlöndum sein standi
okkur þó nokkuð ffamar í þessum málum. Nefnir Sigurður þar
sérstaklega Danmörku og Svíjijóð sem eru langt komin í sam-
hjálparstarfi eins og karlaathvörfum og símaþjónustu.
Nú er í undirbúningi karlaráðstefna í Stokkhólmi 27. og 28.
apríl 1995 og er reiknað með a.m.k. 800 körlurn á hana. Akve.ð-
in hafa verið höfuðþemu fyrir ráðstefhuna: Karlímyndin ífjölmiðl-
um, Hvernig móuist karlmennskan í skólum, vinnu og fjölskyldu,
Sögulegar staðreyndir um karla og tölfrieðikgar staðreyndir um karla.
. Einnig verða settar upp myndíistar- og íeiksýningar í tengslum
við ráðstefnuna. Undirbúningur ráðstefiiunnar er nýhafinn en á-
kveðið er að Norræna ráðherranefhdin leggi til 500 þúsund
danskar krónur eða rúmar 5 milljónir íslenskra króna í undir-
búning og framkvæmd. Ráðstefnan hefur ekki fengið nafn enn-
þá en Sigurður segir að hún verði ekki kölluð „Nordisk forum”
eins og kvennaráðstefnumar.
íslenska karlanefndin vinnur að undirbúningi hópþátttöku
héðan og vonast til að 30 - 40 karlar taki þátt í ráðstefhunni þó
að íslenskt fjármagn hafi enn ekki fengist til styrktar þátttakend-
unt.
Að lokum segist Sigurður vera svo upptekinn af norrænu sam-
starfi að hann geti ekki ímyndað sér ffamtíðina án þess.
Norðurlandaráðsþing verður eins og fyrr segir haldið í
Reykjavík dagana 28. febrúar til 2. mars og er undirbúningur
þess þegar hafinn.
Höfundar eru nemar í hagnýtri fjöhniðlun við HI
Punktar um
Norrœna menningarsjóðinn
- Sjóðurinn var stofnaður árið 1966.
- Markmið sjóðsins er að efla menningarlega samvinnu á milli Norðurlanda
og að styrkja mismunandi samstarfsverkefni.
- Sjóðurinn styrkir norrœn verkefni á sviði menningar, rannsókna og mennt-
unar. Sem dœmi má nefna listsýningar, gestaheimsóknir leikhúsa og
hljómsveita, fornleifarannsóknir og gagnkvœmar íþróttaheimsóknir fatl-
aðra ungmenna.
- Sjóðurinn styrkir einnig verkefni setn miða að því að kynna norrœna
menningu á alþjóðavettvangi.
- Skilyrði styrkveitingar er að a.m.k. þrjú Norðurlönd taki þátt í verkefninu.
- Félög, samtök, stofnanir og einstaklingar geta sótt um styrk.
- Sjóðurinn hefur nú til ráðstöfunar 21 milljón danskra króna eða um 220
milljónir íslenskra króna á ári og er úthlutað úr honum ársfjórðungslega.
- Árlega berast sjóðnum um 1000 umsóknir, þar af hljóta um 300 úrlciusn.
- Framlög landanna til sjóðsins miðast við höfðatölu, þannig greiða íslend-
ingar u.þ.b. 1% af kostnaðinum.
- Framkvœmdastjóri Norrœna menningarsjóðsins er Bjarni Daníelsson og
formaður er Svavar Gestsson.