Vikublaðið - 08.12.1995, Blaðsíða 6

6
VIKUBLAÐIÐ 8. DESEMBER 1995
Flestír hafa gaman af að setja sam-
an lista. En hver setur saman lista yfir
þær hundrað bækur sem helst hafa
mótað umræðu og hugsun á vestur-
löndum frá lokum seinni heimstyrj-
aldarinnar? Skýringar er þörf.
Arið 1986 kom sundurleitur hópur
rithöfunda og fræðimanna saman í
því augnamiði að aðstoða sjálfstæða
austur-evrópska rithöfunda og útgef-
endur, hvort sem þeir sátu heima eða
í útlegð. I forsvari fyrir hópinn var
Dahrendorf lávarður, skólameistari
St Anthony College í Oxford. Aðrir í
hópnum voru franski sagnfræðingur-
inn Francois Furet, Raymond Geor-
is, formaður Menningarsjóðs Evrópu
í Amsterdam, Laurens van Krevelen
frá hollenska útgáíúfyrirtækinu Meu-
lenhoff, sænski rithöfundurinn Per
Wástberg sem var á þeim tíma for-
maður alþjóðasamataka rithöfunda,
PEN, Jane Kramer sem var blaða-
maður New Yorker í Evrópu, og rit-
höfundurinn og dálkahöfundurinn
Timothy Garton Ash. Lagt var upp
með að stuðningur sem hópurinn
veitti skyldi vera tvíþættur, annars
vegar að tryggja útgáfu bóka á upp-
runalegu tungumáli og hins vegar að
hvetja til frekari þýðinga.
Það var einn af útgangspunktum
þeirra sem að þessu frumkvæði stóðu,
(sem síðar varð þekkt undir nafninu
Mið- og austurevrópska útgáfuverk-
efhið - the Central and East Europe-
an Publishing Project - CEEPP) að
landfræðileg og stjómmálaleg skipt-
ing Evrópu eftír Jámtjaldinu svokall-
aða heíði ekki aðeins hindrað eðlilegt
flæði fólks á milli svæða, heldur og
bóka og hugmynda. Markmið hóps-
ins var, svo vitnað sé til orða Da-
hrendorfs lávarð að skapa nokkurs
konar „Evrópubandalag hugarins”
sem tæki tíl allrar álfunnar.
Eftir 1989 var CEEPP í stakk búið
að auka umsvif sín og stóð fyrir
vinnuhópum og starfsþjálfun fyrir þá
sem unnu að útgáfúmálum, en aðal-
markmið hópsins var eftír sem áður
að ýta undir útgáfú bóka og tímarita,
sem talin vom ómaksins virði.
Á fúndum útgáfústjómar var valið
úr þeim bókum sem útgefendur
höfðu lagt fr am og vora gæði og mik-
ilvægi bókanna höfð að leiðarljósi.
Það þurfri hins vegar engan að undra
þó á meðal höfunda eins og Orwells,
Poppers og Arendts hafi flotið ein-
staka furðufúglar og eins að skrýtnar
útstrikanir hafi átt sér stað. Starfs-
hópurinn var lagður af árið 1994, en
þá var tekin sú ákvörðun að útbúa
neðangreindan lista. Vinna undan-
genginna ára við val á úrvalsbókum
varð mönnum að leiðarljósi og hug-
ljómun við að útbúa listann yfir „100
leiðandi bækumar“, þó menn væri
meðvitaðir um að slíkur listí réðist að
hluta tíl af tilviljunum og duttlungum
þeirra sjálfra.
Upphaflegur listi var settur saman
af þeim R. Cassen, Dahrendorf,
Garton Ash, Michael Ignatieff,
Leszek Kolakowsky og Bryan
Magee. Hann var síðan endurskoð-
aður, efrir langar umræður á síðasta
fundi samtakanna. Skáldverk vora
aðeins sett á Iistann ef þau voru talin
hafa haft víðtæk áhrif. Bókatitlum er
raðað saman eftír áratugum og miðað
við fyrsta útgáfudag verkanna. Ensk
heití bókanna birtast hér fyrst og síð-
an upphafleg heití. Bókum er raðað
efrir stafrófsröð innan áratuganna.
Nokkrar Ieiðandi bækur, sem
gefnar vora út fyrir seinni heimstyrj-
öld en höfðu aðallega áhrif að henni
loldnni, vora teknar til hliðar. Þeirra
á meðal voru:
Karl Bartli: Credo
Marc Bloch: Feudal Society (La
Société féudale)
Martin Buber: I and thou (Ich und
Du)
Norbert Elias: The Civilising
Process (Uber den Prozess der Zi-
vilation)
Sigmund Freud: Civilization and
Its Discontents (Das Unbehage in
der Kultur)
Élie Halévy: The Era of
Tyrannies: Essays on socialism
and war (L'Ére des tyrannies:
Émdes sur le socialisme et la
guerre)
Martin Heidegger: Being and
Time (Sein und Zeit)
Johan Huizinga: The Waning of
the Aliddle Ages (Herfsttijd der
Middeleeuwen)
Aldous Huxley: Brave New
World
Franz Kafka: The Castle (Das
Schloss)
John Maynard Keynes: The
General Theory of Employment,
Interest and Money
John Maynard Keynes: The
Economic Consequences of the
Peace
Lewis Namier: The Stracture of
Politics at the Accession of Geor-
gem
José Ortega y Gasset: The Revolt
of the Masses (La Rebelión de las
masas)
Karl Popper: The Logic of Sci-
entific Discovery (Logik der
Forschung)
Ludvig Wittgenstein: Tractatus
Iogico-philosophicus (Logisch-
Pbilosophische Abhandlung)
Endanlegur listi:
Bækurfrá fimmta
áratugnum
1. Simone de Beauvoir: The
Second Sex (Le Deuxiéme
Sexe)
2. Marc Bloch: The Historian's
Craft (Apologie pour l'historie,
ou, Métier d'historien)
3. Femard Braudel: The
Mediterrainean and the
Mediterrainean World in the
Age of Philip n (La Mé-
diterranée et le monde mé-
diterranéen á l'époque de Phil-
ippe II)
4. James Bumham: The Manager-
ial Revolution
5. Albert Camus: The Myth of
Sisyphus (Le Mythe de Sisyphe)
6. Albert Camus: The Outsider
(L'Etranger)
7. R.G: Collingwood: The Idea of
History
8. Eric Fromm: The Fear of
Freedom (Die Furcht vor der
Freiheit)
9. Max Horkheimer and Theodor
W. Adomo: Dialectic of En-
lightenment (Dialectik der
Aufklárung)
10. Karljaspers: The Perennial
Scope of Philosophy (Der
Phiíosphische Glaube)
11. Arthur Koestler: Darkness at
Noon
12. André Malraux: Man's Fate (La
Condition humaine)
13. Franz Neumann: Behemoth:
The structure and practice of
National Socialism
14. Georg Orwell: Animal Fann
15. Georg Orwell: Nineteen
Eighty-four
16. Karl Polanyi: The GreatTrans-
formation
17. Karl Popper: The Open Society
and its Enemies
18. Paul Samuelson: Economics:
An Introductory analysis
19. Jeán-Paul Sartre: Existentialism
and Humanism
(L'Existentialisme est un
humanisme)
20. Joseph Schumpeter: Capitalism,
Socialism and Democracy
21. Martin Wright: Power Politics
Bækur frá sjötta
áratugnum
22. Hannah Arendt: The Origins of
Totalitarianism
23. Raymond Aron: The Opium of
the Intellectuals (L'Opium des
intellecuels)
24. Kenneth Arrow: Social Choice
and Individual Values
25. Roland Barthes: Mythologies
26. Winston Churchill: The
Second World War
27. Norman Cohn: The Pursuát of
the Millenium
28. Milovan Djilas: The New
Class: An analysis of the
Communist system
29. Mircea Eliade: Images and
Symbols (Images et symboles)
30. Erik Erikson: Young Man
Luther: A smdy in psycoana-
lyses and history)
31. Éucien Febvre: The Straggle
for History (Combat pour l’his-
torie)
32. John Kenneth Gailbraith: The
Affiuent Society
33. Ervin Goffrnan: The Presenta-
tion of Self in Everyday Life
34. Arthur Koestler and Richard
Crossman (eds.): The God
That Failed: Six Studies in
Commtmism
35. Primo Levi: If This Is a Man
(Se questo é un uomo)
36. Claude Lévi-Strauss: A World
on the Wane (Tristes
tropiques)
37. Czeslaw Milosz: The Captive
Mind (Zniewolony umysl)
38. Boris Pastemak: Doctor Zhi-
vago
39. David Riesman: The Lonely
Crowd
40. Herbert Simon: Models of
Man, Social and Rational
41. C.P. Snow: The Two Cultures
and the Scientific Revolution
42. Leo Strauss: Natural Right and
History
43. J.L. Talmon: The Origins of
Totalitarian Democracy
44. AJ.P.Taylor: The Straggle for
Mastery in Europe
45. Arnold Toynbee: AStudyof
History
46. Karl Wittfogel: Oriental
Despotism: A comparative stu-
dy of total power
47. Ludwig Wittgenstein:
Philosophical Investigations
(Philosophische
Untersuchungen)
Jóhanna Eyjólfsdóttir, framkvæmdastjóri Amnesty
International
Vantar allt sem snýr
að konum
Það fyrsta sem verkur eftirtekt er að á listann
vantar allt sem snýr að konum. Það era kannski
verk eftir fjórar til fimm konur á listanum. Það
vantar t.d. verk á borð við bækur Betty Friedan,
sem höfðu gífúrleg áhrif á alla umræðu og hrundu
af stað kvennahreyfingunni. Það er hið fyrsta.
I öðra lagi er ég ósátt við bókavalið, það má segja að ákveðnir höfundar sómi
sér vel á svona lista, en ég er ekki viss um að þær bækur eftír þá sem lenda inn
á listanum séu endilega þeirra áhrifamestu bækur. Ég hefði t.d. haldið að The
Imbearable Lightness of Being eftír Milan Kundera hafi haft meiri áhrif en sú
bók eftír hann sem er á listanum. Sama má t.d. segja um bók Levi Strauss,
Structural Anthropology sem var gífurléga mildð lesin bók og hafði mun meiri
áhrif í félagsvísindum cn sú bók sem valin er eftir hann þama. Þama er bók um
Gandhi eftir Erik Erikson, sem ég hef aldrei heyrt minnst á, en ekki bók hans
um Sjálfsímynd, Identity. Piaget vantar, þó hann hafi verið meira lesinn en
flestir aðrir á tímabili og lagt grunninn að uppeldisfræði.
I þriðja lagi vantar suður-amerískar bókmenntir sem höfðu núkil áhrif í
Evrópu 1975-80, sérstaklega í tengslum við bók Andre Gunther Frank,
Dependancy Theory.
Þá er sláandi að það vantar allar þýskar bækur, t.d. allan Frankfúrter-skól-
ann og Ernst Bloch. En skýringin á því kann að vera sú að þýskar bækur hafi
verið aðgengilegri fyrir Austur-Evrópu og því ekki komist á listann til að byrja
með.
En fyrst og fremst era þetta bækur ritaðar á ensku, frá Bretlandi og Banda-
ríkjunum.
Þorgeir Þorgeirson
Bókabéusar ráða
Mu - sem betur fer
Þegar ég renndi augunum yfir Hundraðbóka-
listann kannaðist ég ekki við nöfii margra höfunda.
Hins vegar kom mér í hug það sem Þórbergur
Þórðarson gjaman sagði þegar fólk hafði orð á því
að hann væri áhrifamesti höfundur samtímans á Is-
landi. Þá sagði Þórbergur:
- Bækur hafa engin áhrif!
Þetta er áræðanlega rétt hjá Þórbergi. Þeir sem eyða tíma sínum í það að
lesa bækur hafa ekld mikil áhrif á veröldina, ekki einu sinni á menningu verald-
arinnar.
Veröldin fer sínu fram eftir flóknari leiðum en svo, að bókabéusar ráði þar
neinu. Sem betur fer. Stjómmálamenn ekld heldur, hversu ólæsir sem þeir
eru.
En það era til bæði höfúndar og stjómmálamenn, sem átta sig strax á því
hvert veröldin er að fara og verða fyrstir til að fylgja straumnum. Oðrum fer
þá að finnast þetta fólk hafa áhrif á stefnumörkun heimsins. Sumir þessara
„forvígismanna“ era jafnvel svo hégómlegir að þeir fara að trúa þessu sjálfir.
Vissulega eru þeir fáu, sem ég kannast við á Hundraðmannalistanum í hópi
öndvegis sporgöngumanna (og kvenna) veraleikans.
Væri það móðgun við þessa „hugsuði" að kalla þau bara heppnustu rithöf-
unda tímabilsins?