Frjáls þjóð - 06.02.1960, Blaðsíða 4

c>Caucjard.acjinn 6. f,l riíar 1960 -
FRJALS ÞJDÐFRil;
Skipbrotsmaðurinn úr Skutulsfirði
egar kaupstað þeim, sem
stendur við Skutulsfjörð,
var nafn gefið af dönskum
kaupmönnum, henti það slys, að
hann var nefndur ísafjörður.
Svo hét og heitir aftur á móti
sá fjörður, sem innstur -er við
sunnanvert íáafjarðardjúp. Þess
vegna eru á milli kaupstaðar-
ins ísafjarðar og fjarðarins, sem
það nafn ber, sex firðir og sjö
nes. Svo ríkt er vaid vanans,
jafnvel þegar hann stríðir gegn
öllum skynsamlegum rökum,
að þessu hefur aldrei verið
breytt af íslenzkri hálfu. Eitt
sinn fyrir meira en þrjátíu ár-
um var fitjað upp á viðleitni í
þá átt, en rann út í sandinn.
Kaupstaðurinn við Skutuls-
fjörð mun því sennilega nefn-
ast ísafjörður um alla framtíð,
og getur það nafn þá verið til
vitnis og minja urn það, hve
staðþekkingu hinna útlendu
manna, sem höfðu fyrrum
gróða sinn af íslandsverzlun-
inni, var ábótavant.
'Ttyrir botni Skutulsfjarðar,
•*- ekki langt frá ísafjarðar-
kaupstað, er bær, sem allfræg-
ur er frá gaidraöldinni. Það er
Kirkjuból, þar sem þeir bjuggu,
Kirkjubólsfeðgar, er séra Jón
þumlungur lét brenna.
I lok átjándu aldar og fram-
an af nítjándu öld bjó á Kirkju-
bóli bóndi sá, er hét Sveinn
Sigurðsson og var hreppstjóri
í sveit sinni. Kona hans hét
Olöf Jónsdóttir, og voru þau
hjón bæði talin venju fremur
vel að sér. Þau áttu nokkur
börn, og var meðal þeirra son-
ur, sem Sölvi hét.
Vegna nálægðar við kaup-
staðinn hefur Kirkjubólsbóndi
verið í nokkrum kunningsskap
við hina dönsku verzlunar-
menn þar, og sumarið 1811 var
það ráðið, að Sölvi skyldi sigla
til Kaupmannahafnar með
dönsku kaupskipi, sem hét Há-
karlinn. Stóð hann þá á tvítugu,
og hefur án efa átt að leita sér
einhvers* frama í Danmörku,
stunda iðnaðarnám eða þjóna
þar kaupmönnum. Slíkt var
ekki svo fátítt um unga menn,
einkum þá, er heima áttu í
grennd við kaupstaðina.
Á Stað í Súgandafirði hafði
verið prestur sá, sem hét
Þorsteinn Þórðarson, en var lát-
inn, þegar hér var komið ár-
um. Tveir voru synir hans, er
upp komust, og hétu báðir Þórð-
ur. Var hinn yngri prestur, en
hinn eldri, sem sumir kenna við
Engidal í Skutulsfirði, um
skeið lögsagnari, sem kallað
var, og því allvel metinn. Al-
þýða manna á Vestfjörðum
nefndi hann Þórð grástakk.
Mestar líkur eru til þess, að
Þórður, sem var orðinn rosk-
inn maður 1811, hafi siglt með
jsuma skipi og Sölvi Sveinsson.
Ótvírætt er að minnsta kosti, að
hann hefur verið á íslandi um
þetta ieyti, því að rétt áður eða
^Jitlu síðar fæddist honum inni
í Seyðisfirði dóttir, sem nefnd
var Abígael.
Abigael varð síðar allþekkt
kona og giftist séra Sigurði
Tómassyni, föðurbróður Gríms
Thomsens. En það hjónaband
varð endasleppt, því að prest-
ur var hinn mesti drykkjumað-
ur og var um miðbik nítjándu
aldar fluttur á kostnað sóknar-
barna sinna í Önundarfirði
norður í Grímsey, svo að nokk-
uð hafa menn viljað á sig
leggja til þess að losna við hann.
En Abígael konu sína segir sag-
an, að hann hafi selt fyrir
brennivín eitt sinn, er nauð
kreppti að.
•
T?kki er vitað, hvort Hákarl-
inn lét venju fremur seint
í haf sumarið 1811, en skipið
virðist hafa hreppt vont veður
og lent í hrakningum. Svo mik-
ið er víst, að það strandaði við
Færeyjar um haustið, en skip-
verjar komust heilir á húfi á
land, að minnsta kosti sumir
hverjir. Meðal þeirra var Sölvi
Sveinsson frá Kirkjubóli og
Þórður grástakkur, ef hann hef-
ur verið á skipinu í þessari ferð.
Nú varð að láta þar nótt sem
nam. Þess var enginn kostur
að komast frá Færeyjum til
Kaupmannahafnar svo síðla árs,
svo að skipbrotsmennirnir urðu
að hafa þar vetursetu. Sölvi
settist um kyrrt í Þórshöfn og
virðast hafa unað þar hag sín-
um allsæmilega. Komst hann
þar í kynni við unga stúlku,
sem var vinnukona í kaup-
staðnum, og varð þeim brátt
vel til vina. Þessi stúlka hét
Maren Soffía Pálsdóttir, og er
ekki að orðlengja það, að hún
varð frjósöm af völdum hrepp-
stjórasonarins frá Kirkjubóli,
enda gerðu þau fyjúskaparheit
sitt. Færeyingar voru þá grand-
varir menn, svo sem þeir eru
enn, og stúlka, sem átti barn í
lausakaupum, stefndi mannorði
sínu í óefni. Hjúskaparheit var
til þess fallið að milda hneyksl-
ið.
Þórður grástakkur gerðist
aftur á móti barnakennari í
Færeyjum og ílentist þar.
Veturinn leið nú af, og þeg-
ar skipagöngur hófust milli
landa, tók Sölvi að tygjast til
brottfarár. Kvaðst hann ætla að
gera ferð til íslands til þess að
afla sér nauðsynlegra skilríkja,
svo að hann gæti gengið að
eiga stúlkuna, og sækja hana
síðan. Komst hann heilu og
höldnu heim, að því er virðist
þegar þetta sumar. Maren ól
síðan barn sitt, er var telpa.
•
órshöfn var um þessar mund,-
ir víggirtur bær, og var
þar virkisstjóri eða höfuðsmað-
ur með nokkra liðsmenn. Hinn
forni skans er enn til sýnis
þeim, er til’ Þórshafnar koma,
uppi á klettabríkinni ofan vijð
hafskipabryggjuna, og liggja
þar fornar fallbyssur í grasi
innan hinna gömlu virkisveggja.
Fáum árum áður en þeir Sölvi
höfðu vetursetuna í Þórshöfn,
höfðu víkingar gert þar strand-
högg, en lítið orðið um varnir
af hálfu höfuðsmannsins, þrátt
fyrir liðskost þann, sem hann
hafði á að skipa í virkinu, en
eigi að síður var haldið áfram
að manna það. Höfuðsmaður-
inn, sem jafnframt var æðsti
embættismaður Dana á eyjun-
um, hét Löbner á þessum árum.
Með því einhver uggur hef-
ur verið í Maren Soffíu Páls-
dóttur við það, að Sölvi myndi
ekki vitja hennar svo skjótt>
sem vera átti, sneri hún sér
þegar til Löbners höfuðsmanns
í því skyni, að Kann bæði íslenzk
yfirvöld að hvetja Sölva til þess
að efna heit sitt. Skrifaði Löbn-
er því Stefáni amtmanni Steph-
ensen á Hvítárvöllum og kvað
á allra vitorði, að Sölvi hefði
heitið stúlkunni eiginorði og
lofað að vitja hennar aftur.
Sagðist hann vænta þess, að ís-
lenzk yfirvöld stuðluðu að því,
að þessu yrði framgengt.
•
etta bréf komst að vísu ekki
til Hvítárvalla fyrr en á
miðjum slætti sumarið 1813, en
því ríkari ástæða var til þess
að brýna fyrir Sölva skyldur
hans, þar eð hann sat þá enn
heima á Kirkjubóli og sýndi
ekki á sér neitt fararsnið. Amt-
maður skrifaði því Ebenezer
Þorgteinssyni, sýslumanni Is-
firðinga (sem hann nefndi
réyndar Eben-Esel í kunn-
ingjabréfum), kvað Sölva hafa
spillt tímanlegri velferð stúlk-
unnar með barneigninni og
mælti svo fyrir, að lagt skyldi
fast að honum að rækga skyldu
sína. Sjálfur kvaðst hann ekki
geta sinnt þessu máli á annan
hátt, sökum fjarlægðar, en fela
sýslumanni framkvæmdina.
Ebenezer lét þetta ekki held-
Á aldarafmæli dr. L. L. Zam-
enhofs, höfundar alþjóðamáls-
ins esperantos, eru leiðtogar
flestra þjóða haldnir slíkri and-
íegri uppdráttarsýki, að annað-
hvort vita þeir ekki, að málið
er til, eða þeir sýna því fyrir-
litningu og jafnvel beinan
fjandskap. Á gagnslitlum eða
gagnslausum málskrafsþingum
sínum hafa þeir hins vegar túlk
á hverjum fingri, en nærri má
geta, hvort ekki væri vænlegra
til einhvers árangurs, að þar.
gæti maður talað við mann
milliliðalaust, auk þess sem
háttu.r þessi hefur í för með sér
firnamikið fjárbruðl. Ef liðs-
oddar þjóðanna eru friðarvin-
ir í raun og sannleika, en það.
þykjast þeir víst allír vera,j
ur undir höfuð leggjast. En auð-
séð er á öllu, að foreldrum
Sölva hefur verið á móti skapi,
að hann gengi að eiga þessa fær-
eysku stúlku. Sölvi afsakaði sig
þess vegna og kvaðst vegna elli
foreldra sinna, er raunar voru
um fimmtugt, tæprar heilsu
þeirra og annarra erfiðleika
ekki geta komizt til Færeyja til
þess að efna heit sitt. Einnig
bar hann því við, að ekki væru
annars staðar á Vestfjörðum
skip ófarin en í Bíldudal, og
lézt hann óviðbúinn að sigla
með því.
Þetta gaf amtmaður höfuðs-
manninum í Færeyjum til
kynna næsta vor. Gat Stefán
amtmaður þess, að hann harm-
aði, hversu lítið honum hafði
orðið ágengt, enda virtust und-
anbrögð og vífilengjur ein-
kenna svör Sölva.
Ef til vill hefur Sölvi einnig
friðþægt eitthvað við Ebenezer,
en það orð fór af honum, að
hann væri ekki vandur að með-
ölum, ef févon var annars veg-
ar.
•
1%/I'aren réðst sjálf í að skrifa
Sölva sumarið 1813, en
hann lét undir höfuð leggjast
að svara því, fyrr en sumarið
eftir. Er augljóst, að hann hef-
ur viljað hliðra sér hjá utanferð
og verið tregur til að leggja
barninu í Færeyjum. Svarbréf
hans er enn varðveitt, og getur
það verið sýnishorn þess,
hvernig fólk skrifaðist á um
þvílík mál í byrjun nítjándu
aldar:
,,Mín kæra Maren Soffía!
Þá ég ekki fyrr en nú hef
fengið hentugleika til að svara
þínu vingjarnlega tilskrifi í
fyrra og ennþá síður séð nokk-
urn útveg til að takast á hend-
ur ferð héðan, hvar af hefði
flotið, að ég hefði orðið að skilja
við mína kærU, heilsubiluðu
foreldra í þeirra bágum kring-
umstæðum, en það sómir illa
fyrir mig að hlaupast frá þeim
og skilja þau eftir hjálpar- og
huggunarlaus gegn vilja þeirra,
eins og ég vona upp á, að þú,
mín kæra, viljir afsaka mig, þá
þú hugsar til þess, hversu hlýðn-
ættu þeir að láta hefja kennslu
í esperanto um allar ,jarðir til
þess að efla skilning og vináttu
meðal þjóðanna og frið í heim-
inum. En þeir eru ekki aldeil-
is á þeim nótum, hvorki póiitík-
usar austurs eða vesturs.
Það má telja til undantekn-
inga, ef slíkir herrar koma auga
á það, að esperanto hefur
praktískt gildi. Þó er sjálfsagt
að geta þess, sem vel er gert í
þessu efni. Pólska stjórnin gaf
út allmyndarlegt rit um Pól-
land á esperanto í tilefni þess,
að heimsþing esperantista var
háð í Póllandi s.l. sumar, en
höfundur alþjóðamálsins, dr.
Zamenhof var fæddur þar í
landi 15. desember 1859.
Þá má og geta þess, að stjórn
in við foreldrana og elska min
til þín, togast á í brjósti mínu.
En hvað þér og barninu við-
kemur, get ég ekki annað sagt
en þið séuð báðar velkomnar
hingað til okkar, og ef þú sjálf
hefur ekki lyst né möguleika
þar til, þá láttu barnið samt
koma, og skal það ekki bresta
forsorgun hjá mér á- heimili
foreldra minna, en ekkert til-
lag í peningum eða öðru get
ég látið þér í té eða því, á með-
an það er í Færeyjum, og enda
þótt skólameistari Þórður Þor-
jsteinsson sé sagður leggja með
barni mínu eina tunnu af rúg'i
á ári, gegn þeirri kröfu hans á
hendur mér, að ég leggi barni
hans hér á landi jafnmikið, þá
get ég ekki fallizt á það, nema
ég fái sannanlega að vita, hvern-
ig þessu er varið, því að ég hef
ekki neina fullnægjandi vissu
um það, að hann láti neitt í té
barni mínu til framfærslu eða
annist það. Þar ég nú sem sagt
helzt kysi,. að barn mitt kæmi til
mín á íslandi, ásamt þér, ef þú
vildir þekkjast það — því tii
Færeyja getur þú einskis lið-
sinnis vænzt frá mér —, þá vérð
ég að biðja þig að sjá urn, að
þínir velunnarar eða húsbænd-
ur í Færeyjum vildu greiða
fyrir því, að það, og máske þú
líka, gæti komizt með skipi til
einhvers staðar hér á vestur-
strönd landsins næsta sumar eða
svo fljótt sem tækifæri leyfir.
Á meðan bíð ég þín, ef þú vilt
bíða mín. Með góðri kveðju frá
mér. og ástkærum foreldrum til
þín og barns okkaf beggja verð
ég framvegis þinn velunnari
Sölvi Sveinsson.“
•
etta- leysti þó ekki- vanda
Marenar, þar eð Sölvi sendi
henni ekki nein fararefni. Sjálf
gat hún ekki staðið undir ferða-
kostnaðinum, og auk þess hef-
ur henni varla þótt ráðlegt að
takast svo langa ferð á hendur
með barnið í hálfgerðri óvissu.
Þess vegna liðu enn tvö ár, svo
að hvorki gekk né rak. En vorið
1816 bárust henni þau tíðindi
með dönskum kaupskipum, að
Sölvi væri kvæntur í heima-
Framh. á 7. síðu.
sambandslýðveldisins þýzka
lét gefa út myndarlegt rit á
esperanto um Vestur-Þýzka-
land, Faktoj pri Germanujo.
Rit þetta flytur einkum upplýs-
ingar um atvinnuvegi landsins
og hagkerfi og er prýtt miklum
fjölda mynda. Bókin kom út í
sama mund og þing esperant-
ista hófst í Mainz sumarið 1958.
Á öndverðu fyrra ári átti svo
Bonnstjórnin frumkvæði að út-
gáfu merkilegrar bókar, þótt
ekki sé hún stór í sniðum. Rit
þetta heitir Mitten in Deutsch-
land — Mitten im 20. Jahr-
hundert og því fylgir sérprent-
aður texti á esperanto, 16 síður.
Þetta rit hefur að verðleikum
vakið talsverða athygli. Á for-
síðu er mynd af gaddavírsgirð-
ingu, sem er vissulega táknræn
fyrir þá heimskulegu skiptingu
landsins, sem misvitrir stjórn-
málamenn hafa látið fram-
kvæma. Þarna er saga járn-'
tjaldsins r máli og myndum,
þessarar 1300 km. „línu“, sem
klýfur landið að endilöngu. —
Gaddavírsflækjur, vopnaðir
varðmenn, varðturnar og plægt
Framh. á 7. síðu.
Huruhhu’ Guðnuson luthuvöriinr:
Hugleiðing á aldaraf-
mæli dr. Zamenhofs
3-