Frjáls þjóð - 06.02.1960, Side 5

cJaucjaixlaginn 6.
/960
L S ÞJDÐ -
T/rið höfum reist honum j
' minnismerki, gert hann að j
þjóðhetju og hyllt hann fyrir
þátt hans í baráttunni við Jap-
ani. — En nú er hann látinn,
c-kki af völdum Japana, heldur
okkar. Við gerðum úr honum
hrak, fátækan mann og ein-
mana — bjuggum honum
smánarlegan bana, myrkan
eins og ,,geislabauginn“, er við
þóttumst sveipa um þeldökkt
liöfuð hetjunnar.
Ira Hayes var Indíáni, einn
þeirra 5000 Pima-Indíána, sem
draga fram lífið á snauðum
jörðum við Gilafljót í Arizona-
fvlki. Hann hafði aldrei haft
kynni af hvítum mönnum, þeg-
ar hann árið 1942 gekk til liðs
við hina frægu landgöngusveit
%
manni í orlofi, þeim er ekki
strikar beinustu leið að næstu
brennivinskrá? Þangað lá leið
landgönguliðanna í æfingabúð-
unum í San Diego. En brenni-
vinskrá er hættulegur staður
Indíána. Áfengi er bannað
Pimamönnum, kráin er ætluð
hvítum mönnum, einum — að-
gangur bannaður hundum og
Indíánum. Lögum samkvæmt er
óheimilt að selja Indíánum
drykki.
Þegar Ira kom til San Diego,
hafði hann aldrei stigið fæti inn
í vínkrá. Hann hafði bragðað
brennivín, en aldrei gerzt ölv-
aður. Þegar hann fór í bæinn
með félögum sinum, beið hann
alltaf úti á götu — hann þorði
ekki inn.
heiðursmerki fékk hann engin
né frama. Engum kom til hug-
ar að bendla hann við hetju-
dáðir og sjálfum honum manna
sízt.
Vorið 1944 fluttist Ira Hayes
aftur til San Diego. Hann fékk
mánaðar orlof, hitti foreldra
sína og systkini, Sem fögnuðu
honum vel — en Ira Hayes var
breyttur maðþr orðinn, hlé-
drægur og þungbúinn; hann
hafði tvisvar orðið fyrir miklu
áfalli.
Fyrra áfallið var kynþátta-
hatrið, sem hann komst í kynni
við innan landgöngusveitarinn-
ar. Vitandi vits ýtti herinn und-
ir úlfúðina. Japanir gengu und-
ir nafninu „skitnu, gulu hund-
ar“, en Ira fannst nægjanlegt að
Iwo Jima — í greiðslu fyrir
litla eyju, í lögun eins og rifja-
steik á pönnu, 6 kílómetra á
lengd. Syðst á eynni ris 190
metra há, kulnuð eldborg, Suri-
bachi.
T Tm nónbil 23. febrúar 1945
tók Ifósmyndari frá frétta-
stofunni Associated Press, Joe
Rosenthal, mynd af hópi her-
manna, í þann veg að reisa fána_
stöng'.
Ljósmynd þessi varð frægasta
fréttamynd heimsstyrjaldar-
innar. Hún hefur komið út á
frímerkjum, mótuð í mjólkur-
ís, pappa, smjör, sandstein —
og í eirblending: 100 lesta minn-
ismerkið í Arlington.
_____________________ .1
k róðursdeild hersins hefur
mikilvægu hlutverki að
gegna á stríðstímum. Henni ber
að kunngera þeim, er heima
sitja, hverjir það eru, sem „ein-
ir heyja styrjöldina“. Henni ber
einnig að vekja „vígamóð“,
ti'yggja sjálfboðaliða fyrir
næstu styrjöld, selja stríðs-
skuldabréf, örva söguritara,
beina áhuga þingmanna að nýj-
um vopnagerðum, til þess að
fjárframlög fáist og stuðning-
ur.
Af þessu öllu leiddi að draga
varð fána að hún á eldgígnum
Suribachi — svo sem gert hafði
verið á ótöldum stöðum öðrum,
meðan á herförinni stóð. 40
manna hópur könnunarliðs var
fenginn til þess að leika þetta
þýðingarmikla hlutverk — og
ljósmyndir voru teknar í óða
önn. Rosenthal fékk ekki vitn-
eskju um myndatöku þessa,
fyrr en öllu var lokið, en þó
arkaði hann upp á eldborgina.
Þar var þá fyrir flokkur könn-
unarliða — menn sem fyrr —
leggjandi raftaugar að varðstöð,
en í hópi þessum var að finna
Ira Hayes og félaga hans,
Franklin Sousley, sem hélt á
þráðaknippum.
Menn voru annars önnum
kafnir, þegar Rosenthal koma
þarna, tveim tímum eftir hina
opinberu myndatöku. Hermenn'
voru að leita að minjagi'ipum,
og kvikmyndari nokkur hafði
safnað að sér hópi manna til
þess enn einu sinni að kvik-
mynda hermennina við fána-
stöngina. Rosenthal tók fram
myndavélina sína og beið eftir
fyrirmælum kvikmyndarans.
Þegar Sousley — félagi Ira —•
sá, hvað til stóð, hrópaði hann:
Hæ! Höfðingi! Við skulum vera
með á myndinni!
Sousley var enn með riffil-
fánastönginni og ýtti á. Ira
reyndi einnig að grípa um
stöngina, en þótt hann þrýsti
fast að Sousley, var færið of
langt.
Rosenthal tók sína mynd —•
svo og nokkrir aðrir ljósmynd-
arar þarna á staðnum. Nöfn
hermannanna á 'myndinnii voru
ekki skrifuð niður — þetta var
bara mynd, sem hét: „Land-
gönguliðar reisa fánastöng á
Suribachi“.
Rosenthal sendi myndir sín-
ar til New York um Guam, og
að því loknu féll atvik þetta í
gleymsku — honum og hinum
ljósmyndurunum. Engum datt
í hug, að nokkrum mundi þykja
myndataka þessi forvitnileg,
svo hversdagslegar sem þær
voru orðnar.
Styrjöldinni var haldið á-
fram. Japanir voru svældir úr
fylgsnum sínum og þrír af her-
mönnunum sex á mynd Ros-
enthals féllu, þ. á m. Sousley,
sem gaf upp. öndina í örmum
Ira.
• t
‘IT'n heima í Bandaríkjunum
var mönnum einnig heitt
undir uggum. Rosenthal var
heppinn með myndatökuna —•
skilyrði öll voru ákjósanleg,
dagsstundin, fjarlægð, birta og
myndefni — allt stuðlaði að því,
að ein af hversdagsmyndum
Rosenthals^ varð einmitt „bezta
mynd stríðsins". Blaðalesend-
um var almennt ókunnugt urn,
William Bradford Huie:
lUilljón dollara lygi
- Ijósmynduð og steypt í eirblending
— í þeim tilgangi að berjast
fyrir föðurlandið. Pimamenn
höfðU að jafnaði ekki notið
sérstakrar hylli ríkisins, en nú
var þörf á öllum vopnbærum
mönnum — og landgöngusveit-
in tók hinum hávaxna og sterk-
lega Ira Hayes tveim höndum.
Ira var í fyrstu hræddur við
að blandast í svo stóran hóp
hvítra manna, en komst þó
ótrúlega fljótt að raun um, að
þeir voru honum í fáu frá-
brugðnir. Hann var tápmikill
ag röskur, vann sér brátt vin-
sældir og tók ekki nærri sér,
þótt honum væri dálítið strítt:
Hann var kallaður „höfðingi“
Oþ spurður, hvar hann geymdi
striðsöxina. Allt fór þetta fram
í mestu vinsemd. Hann var
fyrsti Indíáninn í fallhlífardeild
landgöngusveitarinnar, og sá
frami jók á metnað hans. Fé-
lagarnir gáfu honum kenning-
arheitið „Fallandi ský“, og laun
hans jukúst um 50 dollara á
mánuði — auðæfi ungum pilti,
sem lifað hafði i aumustu fá-
tækt.
f bréfunum, sem Ira sendi
heim, mátti lesa, að honum
féllu kjör sín mæta vel, félag-
arnir, launin, já, jafnvél erfiðið
— því að þjálfun landgöngu-
liðanna er einhver hin strang-
asta, sem um getur.
Tnnan gaddavírsgii’ðinga her-
•*- búðanna.leið Ira Hayes vel,
en utan þeirra var..hann ringl-
aður og hræddur. Hvað. skyldi
hermaður í orlofi hafa fyi'ir
stafni? Hann skemmtir sér. eða
fara nokkrar sagnir af her-
Ira kunni að meta stúlkur, þ.
e. a. s. Indíánastúlkur. Hann
hafði aldrei skipt orðum við
hvíta stúlku. Og hvar var Indí-
ánastúlkur að hitta í San Diego?
— Hann brá sér því gjanian í
frístundum sínum í bíó og sá
myndir af hermönnum í oi’lofi,
hermönnum, sem skemmtu sér
konunglega við ómælt brenni-
vín og stúlkur án skömmtun-
ar. Þegar hann gerðist þreytt-
ur á bíóferðunum, sneri hann
heim til búðanna, ven,julega
löngu áður en leyfistíminn rann
út. Hann las eða ski’ifaði bréf
og beið óþreyjufullur eftir fé-
lögum sínum og frásögnum
þeii’ra um ævintýrin, sem þeir
hefðu lent í.
TTin fyrstu og miklu von-
brigði Ira Heyes ui’ðu þeg-
ar landgöngusveitin ákvað að
leysa upp fallhlífardeildina.
Stofnun deildarinnar hafði
reynzt af misskilningi sprottin.
Fallhlífarliðarnir lögðu aldrei
til bardaga, deildin var niður
lögð og hermennirnir fluttir í
fótgönguliðið. Dagblöðin höfðu
skrifað um „Fallandi ský“, um
fyrsta Indíánann, sem gerðist
fallhlífarliði — en nú var allur
hans frami skyndilega að engu
orðinn. Þeim hlaut að finnast
hlutskipti hans raunalegt —
þeim þarna heima í Fönix.
Og Ira varð af 50 dollara
aukagreiðslunni.
Og Ira komst í vígvallareld-
inn. Hann barðist við Vella la
Vella og Bourgainville. Hann
stóð sig vel og komst iífs af. En
nefna þá aðeins „skitna hunda“,
þar sem honum var kunnugt, að
hvítir menn höfðu áður kallað
Indíána „skitna rauðskinna“ —
og í’aunar hefði hann heldur
kosið að fara til Evrópu og
berjast við Þjóðvei’ja í stað
Japana.
Ira vai’ð og fyrir öðru áfalli,
þegar hann kynntist hinni villi-
mannlegu gi’immd, sem banda-
rískir vígabræður hans beittu
í bai’dögunum við Japani. Þeir
létu sér ekki nægja að drepa
andstæðingana, heldur var
þeim og misþyrmt. Það kann
að hljóma kaldhæðnislega í
eyrum, að „rauðskinna“ —niðja
i’æmdra grimmdarseggja —
skyldi ógn standa af villi-
mennsku hvítra, siðmenntaðra
manna, en þannig var þó mál-
iim háttað.
T^egar komið var fram í
■*■ ág'ústmánuð 1944, stóð
skaplyndi Ira höllum fæti.
Hann var, aðeins 22 ára að aldri,
en þó á vissan hátt þegar „rosk-
inn“ maður. Frami hans hafði
alls enginn oi’ðið. Hann var enn
í búðunum í San Diego í hópi
17 ára drengja, sem hann deildi
lítt geði við, elzti, óbreytti her-
maðurinn 1 búðunum — en
gömlu félagarnir fallnir, fluttir’
eða fi'amaðir.
Hann var enn kallaður „höfð-
inginn“, en broddur fylgdi nú
kenningarheitinu. Hann tók að
sækja heiin borgina Los An-
gelés í orlofum sínum, versta
stað, sem hann gat valið. Borg-
in var allt of stór fyrir Ira, of
framandi, borg án samúðar. í
Los Angeles_ fór Ira Heyes í
fyrsta skipti á brennivínskrá.
Hann drakk sig fullan — komst
í fjárþrot — skrifaði fátækum
foreldi’um sínum og bað um
peningalán . 7.
Ira Hayes fór einförum, sat
niður við sjó flestum stundum
— haldinn útþi'á. í september
fluttist hei'sveitin til Hawaii,
og 1 febrúarmánuði 1945 var
haldið til Iwo Jima. — 6821
Bandankjamaður lét lífið á
10. nóvember 1954 var af-
hjúpað tröllaukið stríðs-
minnismerki í Washington-
borg í Bandaríkjunum —
bronsmynd af sex hermönn-
urn, er reisa fánastöng á víg-
velli. Fyrirmyndin að minn-
ismerkinu er ein kunnasta
fréttaljósmynd xir síðustu
heimsstyrjöld, myndin af
hetjunum sex frá Iwo Jima,
tekin af bandaríska frétta-
ljósmyndaranum Joe Rosen-
thal. Aftastan í hópi hinna
sex hermanna bronsmynd-
arinnar má kenna Indíána
nokkurn, Ira Hayes —
óbreyttan liðsmann í land-
göngusveit bandaríska flot-
ans. — Skömmu síðar en
bronsmyndin var reist, lézt
Ira þessi Hayes af ofdrykkju.
Þau ömurlegu ævilok hetj-
unnar frá Iwo Jima urðu
kunnum bandarískum blaða-
manni — William Bradford
Huie — hvöt til þess að
kanna skamman æviferil
Indíánans. Sú rannsókn
leiddi til þess, að brons-
myndin í Wasliington varð
aflijúpuð öðru sinni ....
Af tilviljun varð Ii’a Hayes
rneð á þessari mynd. Hann steig
á land með sveit sinni, 20 mín-
útum eftir að innrásin hófst.
Hver sá hermaður, er slapp
lifandi frá Iwo Jima-orustunni,
var annaðhvort knár eða hepp-
inn, eða hvort tveggja. Ira
Hayes slapp lifandi. 34 000 heið-
uTsmei’kjum var úthlutað að
lokinni orrustunni um Iwo
Jima, þar á meðal 24 af æðstu
gráðu. Ira Hayes hlaut ekkert
heiðui’smerki.
Vörn Japana á eldborginni
Suribachi var brotin á bak aft-
ur, og að morgni næsta dags til-
kymxtu könnunai’flokkar flot-
ans, að hæðin væi’i fullkomlega
á valdi hersins.
Að þessu loknu fór frétta-
þjónustan á kreik!