Frjáls þjóð - 06.02.1960, Blaðsíða 6

Milljón dollara lygi
Framh. af 5. síðu.
hvaða atvik lágu að myndatök-
unni. Það lá blátt áfram í aug-
um uppi, að hér var fyrirmynd
úr styrjöldinni, stríðsmynd.
Hetjurnar höfðu unnið hæðina
með áhlaupi: byssukúlur og
sprengjur þjóta um eyru, en
bardagamennirnir reka niður
merkisstöngina, reka smiðs-
höggið á sigurinn. En svo sem
af tilviljun kom ljósmyndari
einn rétt á hæla þeirra!
Þannig var skoðun almenn-
ings í Bandaríkjunum á stríðs-
mynd Rosenthals, og heppileg-
ast var að láta við það sitja. Að
vísu var þessi skoðun kannski
ekki hárrétt — en var þá nokk-
uð tjón unnið, þótt skattgreið-
andanum bandaríska væri leyft
áð halda sinni skoðun? Land-
göirgusveitin er kunn að ófyrir-
leitnum áróðri — hún gengur
allt að mörkunum milli sann-
leika og lygi, en stígur þó ekki,
þrátt fyrir allt, vísvitandi yfir
þau. Og það hefði engan sak-
að, þótt mynd Rosenthals hefði
verið notuð sem táknmynd
hetfudáðarinnar, ef ekki hinir
háu berrar í Washington hefðu
farið fram á meira.
Önnur heimsstyrjöldin var
langæ orðin í marzmánuði 1945.
Vígamóður var mjög af mönn-
um runninn — og þá var.fegins
hendi gripið til Iwo Jima-
myndarinna.r í þeim tilgangi að
örva framgang 7. stríðslántök-
unnar. Frá Washington var sent
hraðskeyti til Iwo Jima: —
Hver eru nöfn hermannanna á
myndinni? Við þurfum að fá
þá til þess að selja stríðsskulda-
bléf.
T^f menn hefðu velt málinu
fyrir sér, hefði skeyti þetta
tæplega verið sent. Frásagnar-
þungi myndarinnar liggur ein-
mitt í ókennileik hermann-
anna. Þar er aðeins eitt andlit
að greina, og raunar mjög óskýr
hliðarsvipur. Hermennirnir sex
gátu verið synir hvaða for-
eidra sem vera vildi — ókunna
hermanninum ber að vera ó-
kunnur, sé hann fluttur úr
rökkri ókennileikans, komast
menn kannski að raun um, að
hann hafi verið drukkinn, að
hann hafi verið vasaþjófur, að
hann hafi verið skotinn í bak-
ið ...
Án þess að hreyft væri and-
mælum, var hafizt handa um
að hafa uppi á hermönnunum
scx. Ekki var unnt að bera
kennsl á andlitin, en til allrar
Iieppni var unnt að styðjast
við kvikmyndina, sem tekin
var um sama leyti. Niðurstað-
an varð sú, að þrír þessara
manna væru fallnir, hinir á
lífi, þeir Rene Gagnon, John
Bradley — og Ira Hayes.
Engan þeirra rak minni til, að
mynd þessi var af þeim tekin,
en það skipti raunar litlu máli.
Þeim var flogið til Washington
í sérlegri flugvél. Forsetinn tók
á móti þeim, þjóðin öll hyllti
þá, og nefndir og félög kepptust
um að hampa hetjunum frá
Iwo Jima. Félagarnir þrír voru
allir mjög utan gátta og drukku
gjarnan öll þau minni, er að
þeim var rétt, til þess að slæva
slæma samvizkuna.
•
T^áránleiki þessa raunalega
-*- gamanleiks liggur manni
í augum uppi, — nú, þegar svo
langt er um liðið. Við komuna
til Washington biðu félaganna
þriggja — auk forsetans —
klækjóttir blaðafulltrúar, gerð-
ir út af fjármálaráðuneytinu í
þeim tilgangi að hleypa fjöri 1
kaup manna á skuldabréfum 7.
stríðslántökunnar. Hér var um
það að ræða að hlaupa undir
bagga fyrir Bandaríkin — en
nú máttu Bandankin á hinn
bóginn ekkert eiga undir Ira
Hayes: Lögum samkvæmt mátti
hann ekki hafa skotvopn undir
höndum, hann var ekki kjör-
gengur, og ekki má.tti veita
honum áfenga drykki, — en:
„Þú ert jú hetja, Ira. Ég tek á
mig hættuna.“ Þannig lét marg-
ur krárþjónninn orð falla.
En Ira veit varla, hvaðan á
sig stendur veðrið. Á leiðinni
til Washington voru félagarn-
ir að stríða honum með „svika-
brellunum11, og hann var ekki
viss um, hvernig landgöngu-
sveitin mundi taka þessu öllu.
Þegar hann gekk á land á Iwo
Jima, voru 259 manns í hans
flokki. Af þeim hópi komust að-
eins 27 lífs af. Ef menn töldu
hann hetju, hvers vegna var
honum ekki veitt eitt af hin-
um 34 þúsundum heiðurs-
merkfja?
Ira fann til sektar. Beztu fé-
lagar hans eru fallnir, og hvers
vegna er einmitt hann hylltur?
•
„TTetjurnar þrjár“ dvöldust
mánaðartíma í Washing-
ton og veittu sína aðstoð til þess
að flýta fyrir sölu stríðsskulda-
bréfanna. Menn gerðu ráð fyr-
ir,að þeir félagar þyrftu dálít-
ið að lyfta sér upp eftir hörku-
lega bardaga vígvallanna, og
Ira var fenginn „samkvæmis-
fulltrúi“, veitingamaður nokk-
ur að nafni Jinimy Lake. Skyldi
sá vera Ira til fylgdar. Nú gerð-
ust fáar stundir brennivínslaus-
ar í ævi Ira, hvarvetná var
hellt í hann áfengi, og Ira svalg
drykkinn sér til óminnis — til
þess að lát mættl verða á þrá-
látum heilabrotum hans um
spurninguna: — Hvers vegna
einmitt ég, ég, sem engin er
hetjan?
Skuldabijéfa'sölu^herfetðin
hófst á móttöku í Hvíta hús-
’inu, þar sem hetjurnar sýndu
’tættan stríðsfánann. Og raun-
ar lét fáninn síðar meira á sjá,
þar sem brennivínsflöskur hetj-
anna voru geymdar í umbúða-
kassa fánans, það sem eftir var
allra söluferðanna.
Dagblöðin komust að þeirri
niðurstöðu, að fáninn hlyti að
vera götóttur eftir byssukúlur
— og þegar svo reyndist ekki,
kom blaðafulltrúi nokkur með
skammbyssu og skaut tveim
kúlum gegnum fánann. Blöðin
'skýrðu frá því, hvernig hetj-
urnar sex höfðu reist fánann 1
æðisgenginni varnarskothríð
fjandmannanna, og skothríðin
sú óx að æði, eftir því sem á
leið ferðalag þeirra félaganna.
Samferðarmennirnir tveir
hlógu að öllum skrípaleiknum,
en Ira varð stöðugt önugri —
örvilnaður og bitinn samvizku
— því að fé og áfengi var borið
á þá dag hvern. Einu sinni
skaut kona olíuauðkýfings frá
Texas 500 dollara seðli undir
disk hverrar hetju. — Pening-
um er eins háttað og mykju,
sagði konan. — Hvoru tveggja
ber að dreifa, ef gott á af að
hljótast. Ira þótti af skynsemi
mælt og tók að sóa fé.
í Chicago var Ira Hayes kjör-
inn heiðursfélagi í Landssam-
bandi bandarískra Indíána, og
af því tilefni hélt hann sína
fyrstu og einu ræðu — nokkur
orð á stangli, og að þeim mælt-
um, setti að honum grát. Nú var
svo komið, að áfengi rann aldrei
af Ira. Hann var ekki hávaða-
samur né gerði uppivöðslu,
hann var blátt áfram stirðnað-
ur af drykkju. Herstjórninni
varð ljóst, að slíkt gat ekki
haldið lengur áfram, Ira var
fremur til tjóns en gagns — og
nú neitaði hann að ræða framar
um hetjudáðir sínar. Af þessu
leiddi, að dag nokkurn gat að
lesa þær fréttir í blöðunum, að
Ira væri aftur fluttur til Hawaii,
hann hafði saknað félaga sinna
— og herstjórninni verið þvert
um geð að veita honum farar-
leyfi.
Utsalan í fullum gangi
Fjölbreytt úrval af kven- og karlmannaskóm.
Allt að 75% afsláttur
Nú fer hver að verða síðastur, að gera góð og hagkvæm kaup.
f J Tiil' ‘;
Vatnsveita Reykjavíkur óskar tilboða á fyllingarefni. —
Tilboðin miðist við það, að efninu sé skilað í skurð þartn,
sem Vatnsveitan er að grafa á svæðinu austan Háskóla-
lóðarinnar. Tilgreint skal einingarverð pr. rúmmetra miðað
við mælingu á bíl.
Nánari upplýsingar verða veittar á skrifstofu Vatns-
veitunnar og munu tilboðin verða opnuð þar föstudaginn
5. febrúar kl. 11 árdegis.
VATNSVEITA REYKJAVÍKUR.
AugEýsið í FRJÁLSRI ÞJÓÐ
Almenningur lagði kannski
trúnað á fréttir þessar, en ekki
Pima-menn, kynbi’æður hans.
í Fönix höfðu menn gert mikl-
ar áætlanir um að fagna heim-
komu hans, en nú þótti aug-
ljóst, að Ira hefði brugðizt orð-
stír sínum og ættmennum. Synd
hans var ófyrirgefanleg.
Tra Hayes átti nær níu ár
ólifuð, þegar hann gekk
undan forsjá hersins. Flestum
stundum eyddi hann til
drykkju, bölvandi þeim degi,
er hann tók þátt í því að reisa
fánastöngina á Iwo Jima. Eitt
sinni kom Hollywood honum til
„hjálpar“. Kvikmynd var tekin
af orrustunni um Iwo Jima, og
að sjálfsögðu þótti tilhlýðilegt
að hafa „rétta Indíánann“ til-
kippilegan. Hann var sendur
með flugvél á frumsýningu
myndarinnar í Washington, og
síðar voru teknar af honum
þúsundir Ijósmynda með gauð-
rifinn stríðsfánann í höndum
— fánann, sem þrír af félögum
hans höfðu fallið undir, en svo
hrikaleg var frásögnin um fán-
ann orðin.
Síðan var Ira flogið heim og
hann grafinn í gleymsku.
Ira Hayes reyndi eftir beztu
getu að rétta úr kútnum, en
það kom fyrir ekki. í hvert
sinn, sem hann var ráðinn til
vinnu, gerði hann sér far um
að standa vel í stöðu sinni, en
fyrr eða síðar komst einhver að
raun um, að hann var „hetjan
frá Iwo Jima“. Slegið var á öxl
og boðinn drykkur, og auðnu-
leysið varð enn á ný hlutskipti
Ira. Þannig fór um hverja til-
raun til uppreisnar —■ Ira
Hayes losnaði aldrei við lygina
miklu frá Iwo Jima.
•
k rið 1954 þurfti landgöngu-
-*r*~ sveitin aftur á Ira Hayes
að halda; afhjúpa átti hið mikla
minnismerki í Washington hinn
10. nóvember. Landgöngusveit-
in greiddi ferðakostnað og sá
svo um, að Ira fengi ekki deig-
an dropa á leiðinni. Ljósmynd
var tekin af honum, forsetan-
um, varaforsetanum — og Ros-
enthal Ijósmyndara. Þegar Ira
sat og hlýddi á ræðu varafor-
setans, Nixons — grét hann
sjálfan sig og félaga sína, ævi
sína eyðilagða.
Ira Hayes var farinn maður,
þegar hann sneri aftur heim á
land Indíánanna. Honum var
Ijóst, að lífið ætlaði honum
framar engan hlut. 23. janúar
1955 sátu tveir af bræðrum Ira
fagnað með nokkrum kunnngj-
um sínum. Um kl. 10 síðdegis
kom Ira, settist út í horn og
hóf drykkju. Hann sat eftir,
þegar hinir fóru.
Næsta morgun fannst hann
látinn. Hann lá á meðal gam-
alla vínflaskna og ryðgaðra
bjórdósa úti á hlaði ...
Honum var gerð útför, sem
hæfði hetju. Athöfn hófst í
presbýterakirkju héraðsins,
þar sem Ira lá á viðhafnarbör-
um í einkennisbúningi sínum. 1
tvær klukkustundir rúmar
gengu menn fram hjá börunum
í röðum, hershöfðingjar og fá-
tækir Pima-Indíánar, og athöfn-
in endaði við minnismerkið í
Washington, þar sem Bandarík-
in kvöddu son sinn — soninn,
sem við hröktum á brott.
Margt er það, sem verða má
okkur Bandaríkjjamönnum til
umhugsunar, þegar við virð-
um fyrir okkur manninn, sem
aftastur er í hópnum á tröll-
aukinni bronsmyndinni — það
er því líkast sem hann rétti
hendur til himins, í bæn ...
MMMMIMMMMMMMMMMMMMMMMMMMM
Aðalstræti 8