Frjáls þjóð - 13.02.1960, Blaðsíða 4

oCauqarda
auejardaginn
13.
1960■
FRJALS Þ.JOÐ
tbalirHi? / $AkktaiaHtíHi
á kahktíeélc^t/Hu í (jti>$
Tslenzka þjóðin hefur staðið
af sér mörg élin. En sú
raunin, sem mest reyndi á
þrautseigju hennar og næst
gekk lífsþrótti hennar, hefur
vafalaust verið Móðuharðind-
in. Mannfallið var geigvænlegt,
og þeir, sem af hjörðu, stóðu
margir uppi með tvær hendur
tómar í fullkomnu umkomu-
leysi, oft í ókunnum héruðum,
fjarri heimahögum.
En svo undarlega bregður
við, þegar farið er að hyggja að
högum manna á fyrri hluta
nítjándu aldar, finnum við í
bændastétt menn, sem ekki
voru aðeins ágætlega efnum
búnir, heldur stórauðugir, jafn-
vel þótt nútímamælikvarði sé
lagður á efni þeirra. Séu eignir
þessara manna færðar til verð-
gildis okkar tíma, nema þær
milljónum króna. Ekki svo fá-
ir þeirra, sem skrimtu af Móðu-
harðindin í bernsku eða æsku,
skinhoraðir og klæðlausir, eru
nokkrum áratugum síðar orðnir
vellríkir menn, hafa eignazt
fjölda jarða og það, sem enn
furðulegra er— dregið saman
kynstur peninga í landi, þar
sem peningar sáust sjaldan og
flestir reikningar voru jafnað-
ir með svokallaðri gjaldvöru
eða milliskrift í kaupstaðar-
reikningum.
Þessir menn voru að sönnu
fáir í samanburði við hina, sem
fátækir voru,'en bak við þetta
hlýtur að vera saga um furðu-
lega elju og nægjusemi — og
einnig miskunnarlausa hörku
og eftirgangsemi. Fjármunirnir
lágu ekki á lausu á þeim dög-
um, og það var ekki hlaupið að
því að draga saman efni. Hvert
handtak gaf lítið af sér. En það
er eins og einmitt Móðuharð-
indin með öllum sínum ógnum
hafi orðið þeim mönnum, sem
næg seigla var í blóð borin, hin
mesta hvöt til þess að draga
linnulaust saman alla ævi, safna
eignum, hlaða að sér birgðum
matvæla, láta aldrei skilding
af hendi, ef hjá því varð kom-
izt með nokkrum ráðum. Þó
fóru þessir menn ekki ævinlega
hyggilega að ráði sínu. Mikið
safn peninga lá áratugum sam-
an ávaxtalaust í hirzlum þeirra
og handröðum, enda fylgdi það
oft með, að þeir trúðu ekki öðr-
um fyrir neinu. En það kom
ekki að sök. Þeir auðguðust
eigi að síður. Þeir þurftu ekki
að tileinka sér sjónarmið fjár-
aflamanna nútímans til þess að
verða fjáðir, því að þeir áttu
í ríkum mæli annað, sem var
harlá þungt á metunum !—nær
takmarkalausa sparsemi.
.Tpnginn, sem sá þessa gömlu
* auðmenn, án þess að vita
á þeim skil, hefði getað ímynd-
að sér, að þar færu ríkustu
menn landsins. Þeir báru ekkl
auðæfin utan á sér. Margir vorú
einmitt öðrum búralegri í
klæðaburði og háttum. Það var
samgróið eðli þeirra, enda
hefðu þeir aldrei safnað auði
sínum að öðrum kosti.
Einn þessara fornfálegu rik-
ismanna kom utan úr Fljótum
að Gröf á Höfðaströnd árið
1825. Hann hét Jón Guðmunds-
son. Sjálfur var hann upprunn-
inn á þessum slóðum, bóndason-
ur frá Enni, og var um ferm-
ingaraldur, þegar Móðuharð-
indin gengu yfir. Föðurafi hans,
Jón Konráðsson, hafði átt Gröf
og búið þar um skeið.
Jón Guðmundsson hafði ung-
ur hrakizt út í Fljót, og þar
hafði hann komizt í tygi við
kornunga heimasætu, Halldóru
Þorfinnsdóttur á Lambanes-
reykjum., Gekk hann að eiga
hana og átti með henni fjög-
ur börn, sem upp komust, tvo
sonu, Jón og Þorfinn, og' tvær
dætur, Helgu og Ingibjörgu.
Festu þau öll ráð sitt, er þau
höfðu aldur til, en Þorfinnur
dó á góðum aldri frá allmörg-
um börnum. Ein dóttir hans hét
Halldóra, og tók Jón ríki þessa
sonardóttur sína, alnöfnu konu
sinnar, í fóstur að Gröf. Hafði
hún mikið dálæti af afa sínum
og ömmu, sem annars munu
lítt hafa látið tilfinningar sín-
ar hlaupa með sig í gönur.
Jón í Gröf gerðist brátt hrepp -
st.ióri sveitar sinnar, og
vafalaust. hefur hann rækt það
starf af strangri samvizkusemi
og í samræmi við þann tíðar-
anda, er hann hafði drukkið í
sig. Eftirgjafar og linkindar
mun ekki hafa gætt til mikiíla
muna í embættisverkum hans,
enda voru ekki þvílík ráð gefin
í hreppstjórainstrúxinu. Vin-
sældir Jóns voru ekki meiri en
í meðallagi. Hann var kallaður
naumur í öllum “útlátum, og
hvorki þótti hann bóngóður né
gestrisinn. Aftur á móti stund-
aði hann búskap og sjósókn af
miklu kappi og innheimti með
mikilli reglusemi og nákvæmni
leigur og landskuldir eftir eign-
arjarðirnar, sem sífellt urðu
fleiri og fleiri.
A ð Gröf er sem kunnugt er
fornt bænhús, og hafði því
verið breytt í skemmu á þess-
um árum. Um þetta bænhús
gekk Jón einn manna og átti
þangað mörg spor. Einkum
dundaði hann þar oft og lengi,
eftir að aldur færðist yfir hann.
Á hverjum morgni var hans
fyrsta verk, ef ekki kölluðu að
alveg sérstakar annir, að reika
út i bænahúsið og svipast þar
um, og höfðu prestar héraðsins
það í flimtingum, sem og fleiri,
að þar gerði hann bænir sínar,
þegar hann stigi af sæng.
1 bænahúsinu var loft, og
þangað vissu menn, að ærið
margar vættir fisks og tunnur
korns höfðu verið bornar. Þar
var og smjörbyrða Grafar-
bónda. En enginn kunni tölu á
öllum þeim kistum og byrðum,
örkum og sáum, tunnum og ker-
öldum, sem í bænhúsinu voru,
en almannarómur var, að miklu
færra og minna kæmi þaðan út
heldur en inn færi. Þar þóttust
menn einnig vita, að bóndi varð-
veitti peninga sína, og væru
þeir grafnir í gólf niður eða
birgðir í veggjarholum. En
vitaskuld vissi þetta enginn,
því að það var ekki háttur Jóns
ríka að hafa vitni að því, er
hann sýslaði við fjármuni sína
í skemmunni.
T^egar aldur tók mjög að
•*- sækja þau Jón og Halldóru,
konu hans, bréfuðu þau þann
gerning, að Halldóra sonardótt-
ir þeirra skyldi hljtóa áttunda
hluta eigna úr óskiptu búi, þeg-
ar þau féllu frá, hvort xim sig.
Við hana vildu þau gera sem
bezt, því að hún var yndi þeirra
og augasteinn.
Gamli maðurinn rýmdi einn-
ig til fyrir Jóni, syni sínum,
seldi honum í hendur búskap-
inn að mestu leyti. Sjálfur hélt
hann dálitlum jarðarnytjum, en
sýslaði annars við útveg sinn
og leigu jarðanna. Það var nóg-
ur starfi svo gömlum manni sem
Jón ríki var oi'ðinn, en þetta
datt honum ekki heldur í hug
að leggia í annarra hendur, á
meðan hann hafði sjálfur ráð
og rænu. Skepnur átti’ hann
frekar fáar. Hins vegar hlóðust
upp hjá honum hey í hlöðum,
heygörðum og fúlgum, sem
gerðust mosagrónar, þegar árin
liðu.
Loks kom þar, að Halldóra
yngri var manni gefin. Var
maðui' hennar Þorleifur Rögn-
valdsson frá Dæli í Svarfaðar-
dal, og auðvitað kom ekki ann-
að til mála en ungu hjónin
fengju jarðnæði í Gröf. Hefur
gamli maðurinn þá sennilega
enn þi’engt að sér, enda dó nú
kona hans.
T lok ársins 1856 var Jón
gamli orðinn býsna hrum-
ur, enda var hann orðinn hálf-
níræður eða meira. Leyndist þá
hvorki honum né öðrum að
hverju fór. Þá lét hann kalla
erfingja sína, þá sem hann
náði til, að sjúkrabeðnum og
lýsti þar þeim vilja sínuin í
viðurvist tilkvaddra votta, að
þeir tveir hreppar, sem hann
hafði dvalið í um dagana, Hofs-
hreppur og Holtshreppur,
skyldu hvor um sig fá fimmtíu
ríkisdala dánargjöf úr búi sínu.
Einnig sagði hann fyi'ir um mat-
gjafir til fátæklinga í nágrenn-
inu, svo að kvittast mætti, hvað
á kunni að hafa brostið um
veitingar yið gesU c £ gangandi
AF -Al/OXTUNUM
' SKULUÐ P/Ð ÞEKKJA PA
Delicious
gómsæt, fagurrauð amerísk úrvalseph.
; iiMamdi,
Iðnsfkólinn
á Reykjavík
Kvöldnámskeið fynr bifvélavirkja og raf-
virkja um rafkerfi í bifreiðum verður haldið
í rafmagnsdeild skólans og hefst 22. þ.m.
Innritun fer fram dagana 10. t.il 20. þ.m. i
sknfstofu skólans á venjulegum skrifstofu-
tíma. —-
Námsgjald, kr. 200,00 greiðist við ínnntun.
Skólastjóri.
á meðan hann lifði. — Litlu síð-
ar gaf karl upp andann.
Þegar gamli maðurinn hafði
verið búinn til grafar og erfi
drukkið, var ekki beðið boð-
anha að ganga í bænhúsið og
kanna safn það, er hann hafði
dregið þar saman. Þeir voru
þrír Jónar Jónssynir, sem áttu
að erfa hann, tveir tengdasynir
og einn sonui', auk barna Þor-
finns. Menn þeir, sem áttu að
ski'ifa upp eignirnar og virða
þær, komu hinn 17. janúar, og
höfðu þeir æi'inn stai'fa næstu
daga, ásamt erfingjunum. Lék
öllum forvitni á, hve mikið
kæmi í leitirnar, ekki hvað sízt
af peningum.
Fyrst fundust fjögur hundr-
uð ríkisdalir í kistuhandraða.^
Það ægði þó engum, því aðj
full líkindi höfðu þótt til þess, j
að hann væri miklu fjáðari að
reiðufé. Hann átti eitt hundrað;
°g þrjátíu hundruð í jörðum, og
með þeim leigumála, sem á
þeim vai', reiknaðist mönnum
svo til, að ekki vantaði stórum
á, að þær gæfu af sér tvö hundr-
uð ríkisdala virði á ári. Það olli
því vonbrigðum, að peningarn-
ir voru ekki meiri en þetta. En
við þetta varð að sitja í bili.
Þegar gengið var á bænhús-
ioftið gaf á að líta. Þar voru
fiskhlaðar miklir upp að þaki,
og var nú hafizt handa um
að í'júfa hlaðana og vega fisk-
inn. Fiskbjörgin reyndist þrjá-
tíu og átta vættir, rúmlega hálf
önnur smálest. Þai'na í bænhús-
inu fundust einnig 110 pund af
smjöri, fimmtíu og fjögur
pund af tólg, fimm tunnur af
rúgi og allmargar skeppur af
baunum og gi’jónum, fimmtíu
og fjögur sauðskinn og kynstrin
öll af járni í stöngum óg klump-
um, auk margs annars. En mest
alls gladdi.það þ'ó Jónana þrjá,
sem a.rfi áttu aö deila, að út úr
fiskhlöðunum miklu valt bögg-
ull allvænn, vel um búinn og
ærið þungur og harður við-
komu. Þegar hann var opnað-
ur, sást, að í honum voru pen-
ingar. Töldust úr honum fjög-
ur þúsund ríkisdalir, mest
danskir silfurpeningar, en með
flaut slangur af útlendri mynt
og ævafornum peningum, sem
löngu dánir kóngar Danaveldis
höfðu látið slá. Hafði Jón víða
dregið saman fjármunina og
enga mynt lítilsvirt, hvaðan úr
löndum sem hún var runnin.
Á lls voru eignir þær, sem Jón
ríki lét eftir sig, metnar á
nálega 8700 ríkisdali, og hefur
þó virðingin án efa verið lág.
Hvaða auðæfi þetta voru geta
menn bezt séð af þvír að sauðir
< . Frh. á 7. síðwu