Frjáls þjóð - 20.02.1960, Blaðsíða 5

FRJÁLS Þ J DÐ oLauffardaginn 20. 'felrúar 1960■
á»* '
Sif/ntnn«11(!• iiímiitttnntisstnt. hnntfi tt 3M«*lum :
Við, sem byggjum þennan
hrepp, höfum þungar áhyggjur
af hinum mikla fólksflutningi
úr þessu byggðarlagi á hver\ju
ári. Þó má segja, að keyrt hafi
um þverbak á árinu sem leið,
því þá fluttu burtu 7 fjölskyld-
ur og nokkrir einstaklingar.
Öllum má vera ljóst, ef þannig
heldur áfram, verður hreppur-
inn kominn í eyði eftir örfá ár.
Það ætti að vera öllum sönnum
íslendingum mikið alvörumál,
ef heilir landshlutar leggjast í
eyði og ekki verður reyrit að
stöðva þá óheillaþróun, sem átt
hefur sér stað, áður en það
er um seinan.
Já, það hefur blásið um okk-
ur Arneshreppsbúa kaldur ná-
gustur eftir að tveir næstu
hreppar á Hornströndum lögð-
ust í eyði. Vonleysið greip um
sig, athafnaþráin dvínaði og
átthagaböndin brustu og óttinn
jókst um að sömu örlög biðu
okkar. Fólkið fór líka að tínast í
burtu, og auðvitað þangað, sem
stjórnendur þjóðfélagsins hafa
búið því þau lífsskilyrði, sem
nálgast Paradís, á meðan aðrir
landshlutar komust ekki í
snertingu við neinslags lífsþæg-
indi. En eftir því sem fólkinu
fækkar, þyngist róðurinn hjá
þeim, sem eftir sitja, þar til
þeim verður það ofurefli. Þeir
gefast upp og flytja burtu.
Þannig hljóðar sagan um byggð-
irnar, sem týnast og hverfa.
Það verður löng og dimm
eyðiströndin meðfram skerjóttri
sjávarströndinni við Húnaflóa
og ekki fýsileg sjófarendum,
sem kunna að sigla um þær slóð-
ir. Og bitur verður næðingur-
inn, sem færist yfir næstu
byggðir og ísland allt, ef land-
eyðingin heldur áfram.
Sú skoðun ætlar að verða
býsna lífseig meðal þjöðarinn-
ar, að halda að' Árneshreppur
og Hornstrandir séu búnar rýr-
um landkostum frá náttúrunn-
ar hendi, og þar sé ekki hægt
að lifa mannsæmandi lífi. Þetta
er mesti misskilningur og ég
held að mér sé.óhætt að fuli-
yrða það, að óvíða á landinu.
þar sem byggð er, sé meiri
gnægð auðæfa, ef mannafli væri
Víða um land hafa menn
þungar áhyggjur af því, að
ekki blasir annað við en
byggðarlög þeirra fari >' auðn
á næstu árum. Þetta vofir nú
víða yfir, og má nefna ýms
nöfn: Flaey oog eyjabyggð-
ina á Breiðafirði, Ketildala-
hrepp, Arneshiepp á
Ströndum.
Einn bændanna ■' Trékyll-
isvík, Sigmundur Guð-
mundsson á Melum, vekur
hér máls á því, hverst; horfir
um hans sveit, Árneshrepp-
í auin?
lega ný sjónarmið, sem allstór-
um hópi fólks þótti þjóðráð: fs-
land var orðið of stórt.
íslendingar hafa ekki efni á
að byggja allt landið, þetta var
kjörorðið. Það var hagkvæmara
að flytja byggðina saman? Enn
þá svífur andinn yfir vötnun-
um, þótt minna gæti en áður,
enda verður vart neitað, að
margt hefur vel verið gert á
seinustu árum til að rétta hlut
dreifbýlisins. En mikið þarf til
að algert jafnvægi náist og
fyllt sé upp i eyður fyrri ára.
Þarf nokkurn að undra, þótt
fólk á afskekktum stöðum, fari
að endurskoða huga sinn og lífs-
stöðu og fari að hugsa sér til
hreyfings. Lífsbarátta þess var
einskis metin á mælikvarða
nýríks þjóðfélags, enda hafði
mörg stórhöppin rekið á fjörur
þjóðarinnar, sem hátt voru met-
in
Er ekki lærdómsríkt fyrir
þjóðina að athuga lítið eitt
staðreyndir, sem blasa við: Því
fór Aðalvík í eyði á meðan Bol-
ungavík byggðist upp með blóm-
legu atvinnulífi, þó er sú fyrr-
nefnda öllu betri verstöð.
Því er Gjögur að fara í eyði,
bezta verstöð við Húnaflóa, sem
hefur öll hin ákjósanlegustu

B1FREIDA5ALAN
OG LEÍGAN
INGOLFSSTRÆTI 9,
Símar 19092 og 18986
Kynnið yður hið stóra
úrval, sem við .höfum af
alls konar bifreiðum.
Stórt og rúmgott
sýningarsvæði.
BIFREIÐASALAN
QG LEIGAN
Siin'ar lðftS'i og Ú9M.
Inflfólfsstræti 9
til staðar að nytja þau. Á fjölda
jarða á þessum slóðum gera
hlunnindi, þ. e. dúnn, selveiði,
trjáreki og fuglatek(>a frá 50—
150 þúsundir á ári, og eru það
engir smámunir. Varla er til sú
jörð, sem ekki einhver hlunn-
indi fylgja. Víða eru ágætar bú-
jarðir og ágætt að reka þar
arðsaman sauðfjárbúskap með
litlum tilkostnaði vegna hinnar
ikjarnmiklu fjárbeitar. Skammt
|frá landi voru einhver hin aúð-
ugustu fiskimið. Satt er það, að
Strandabúar voru oft hart leikn-
ir af harðindum, og það öllu
verr en aðrir landsmenn. Sani-
gönguleysi samfara ófremdar-
ástandi í verzlunarmálum réði
|þar úrslitum. En sagan greinir
ieinnig frá þvi, að í venjulegu
j árferði, og í góðæri, stóðu ekki
i íbúar þessara byggða höllum
I fæti í samanburði við önnur
j byggðarlög, nema síður væri. Þá
jmátti segja, að smjör drypi af
hverju strái. Enda var þarj Reynsla liðinna áratuga hef-
mörg matarholan fyrir mann-| ur sýnt og sannað, að ekkert
dómsfólk að nytja, bæði til sjós,er þjóðum öflugri lyftistöng til
og lands. Þegar hafís lokaði j bættra lífskjara en almenn
ekki aðalsamgöngulífæðinni,' menntun og alhliða kunnátta
sjónum, þá var allt í lagi með þegnanna á sem flestum svið-
lífsafkomu fóiksins. Sannleik-j um,*andlegum jafnt sem verk-
urinn var sá að á Ströndum bjój legum. Nægilega stór hópur
vel efnum búið fólk, og marg- tæknilega og vísindalega mennt-
ir bændur þar nyrðra urðu stór- aðra manna er í dag frumskil-
ríkir. iyrði þess, að þjóðir fái hagnýtt
En hvað kom til að Strandir auðlindir sínar og sótt fram til
velmegunar.
Þó að þessi staðreynd sé nú
viðurkennd í orði,
hefur æði mikið skort á, að
ráðamenn íslenzkir sýndu því
efni nægan skilning. Með stofn-
un vísindasjóðs fyrir tæpum
þremur árum var þó stigið spor
í rétta átt. Sjóðurinn hefur það
hlutverk, að styðja efnilega
l\ú er það svart,
maður
„Stjórnin hefur liaft kjark
og' manndóm til að segja
þjóðinni sannleikann.“ (Mbl.
5/2. ’60).
I.
tjað er síendurtekið i stjórnar-
blöðunum, að nú séu þeir,
sem forustuna hafa, farnir að
segja satt. Þessir menn, flestir,
hafa verið á oddinum í pólitík
síðustu 20—30 árin. Eftir blaða-
skrifunum að dæma litur helzt
út fyrir að hingað til hafi stjórn-
málaleiðtogarnir logið að þjóð-
inni ,,um ástand og horfur í efna-
hagsmálum." Öðruvisi verða
þessi síendurteknu ummæli varla
skilin. En einhvern tíma hefði
maður sagt að farið væri að
skilyrði til þorpsmyndunar, á
sama tíma og Skagaströnd bygg-
ist upp og er orðin að fjöl-
mennu byggðarlagi?
Sjálfsagt geta hagfræðingar
þjóðarinnar skýrt þessi fyrir-
bæri.
Það ætti að vera tími til kom-
inn fyrir forustumennina og
þjóðina alla að fara að íhuga
þessi mál í alvöru. Og hætta
að líta á landsbyggðina sömu
augum og stórveldi á nýlendur
sínar. Ef þjóðin hættir að
byggja land sitt, og nytja gæði
þess, mun þess skammt að bíða,
að þjóðin glati sjálfstæði sínu.
syrta i álinn, þegar ihaldið færi
að segja satt, hvað sem öðrum
líður. ,
II.
Þeir, sem hleyptu verðbólg-
unni af stað seint á stríðsárun-
um og einkum að stríðinu loknu,
eru enn allsráðandi í stjórnmála-
flokkunum. Öll þessi ár hefur
verið lifað hátt á erlendu gjafa-
fé, lánum og á sparifé lands-
manna sjálfra, sem nú er búið
að gera því nær verðlaust. Þeir
hafa haldið því fram, að allt sé
í stakasta lagi og að þjóðinni
hafi aldrei liðið eins vel og nú
þessa síðustu tvo áratugi, meðan
hún var að eta upp sparifé sitt
og gjafaféð.
III.
Verðbólgukóngarnir eru orðn-
ir hræddir. Ekki af þvi að „fólk-
inu“ sé farið að liða illa efna-
hagslega, heldur er einhver kviði
að þeim setztur að nú, þegar
krónan er ekki orðin nema rúm-
lega 3ja gullaura virði, verði ekki
mikið lengur hægt að lifa á því,
að þynna hana út.
Og þá koma þeir með það, sem
þeir kalla ,,viðreisnartillögur“.
Hvað á eiginlega að „reisa við“,
ef allt hefur verið hér í lukkunn-
ar velstandi, eins og stjórnmála-
mennirnir hafa löngum haldið-
fram?
IV.
Leiðtogarnir segjast ætla að
ráða niðurlögum verðbólgunnar,
j sem þeir þó hafa elskað og til-
i beðið, fram á þennan dag. En
Framh. á 7. siðu. .
Giis Guðtit untissan:
Starfsemi Vísindas jóðs
lögðust í eyði þrátt fyrir marga
og góða landkosti? Fyrst og
fremst var það , hersetan á' almennt
stríðsárunum, sem olli algjör-
um straumhvörfum, það yfir-
keypti allt vinnuafl í landinu
og raskaði öllu eðlileg'u jafn-
vægi um búsetu fólks j land-
inu. Ásamt gífurlegum fjár-
austri frá opinberum aðilum
til að safna fjármagni þjóð-jmenn til framhaldsmenntunar
arinnar, sem mest á eitt lands- j og rannsókna á ýmsum sviðum
hornið, á meðan öðrum lands- vísinda. Þrátt fyrir takmörkuð
hlutum var að blæða út með
mannafla og fjármagn.
Mestallur stríðsgróðinn fór
einnig til að auka á mismun-
inn á rhilli dreifbýlisins og
vissra staða á landinu, fólk sem
þar bjó, gat notið margvíslegra
þæginda, á meðan hinir af-
skekktu staðir fengu hvorki
sima né vegarspotta, svo eitt-
hvað sé nefnt. Enn fremur á
stríðsárunum og eftir 'þau fór
að' gæta ýmissa áhrifa, sem ekki
votu á þjóðlegum grunrii
byggð, ög ekki .réttu hiut
'dreifbýlisms. L Í Maridinu vaí
-vökhuð - n^steinaméð - aígjö'r--»
fjárráð sjóðsins, hefur hann
þegar komið að verulegu gagni,
og mun þó gildi hans koma bet-
ur í Ijós síðar, verði honum
gert kleift að starfa og þróast
með eðlilegum hætti.
Þeir menn, sem njóta stuðn-
ings úr Vísindasjóði, hagnýta
það fé langflestir til að afla
sér þekkingar og reynslu við
erfendar vísinda og rannsóknar-
stofnanir. Við yfirfærslu gjaid-
eyris hafa þeir fram til þessa
notið sömu kjara og venjulegir
námsmenn, 'greitt 30% áiag á
hið'Skráða gengi. '
• '2.) - Við gengisfeHingu þá,: sero
nú hefur verið ákveðin,
rýrna því styrkir úr vísinda-
sjóði svo stórlega, að nálega
samsvarar helmingslækkun.
Styrkirnir eru allir veittir í
íslenzkum krónum. Stuðn-
ingur, sem fyrir gengisfell-
inguna mátti teljast sóma-
samlegur og kom að góðu
gagni, verður nú allsendis
ófullnægjandi.
Eigi gengisfellingin ekki að
lama stórlega hina mikilvægu
starfsemi vísindasjóðs, verða
ráðamenn þjóðfélagsins að sjá
sjóðnum fyrir auknum tekj-
um. Er það með öllu óhjá-
kvæmilegt. Frá sjónarmiði
þjóðarheildarinnar er það tví-
mælalaust nauðsynlegra að
auka stuðning til rannsókna og
vísindalegrar þjálfunar en sníða
vaxtarbroddinn af þeim mjóa
vísi vísindastarfs, sem þegar
hefur skotið nokkrum rótum ög
þarf sem fyrst að verða öflug-
ur meiður.
En það eru fleiri en styrk-
þegar úr vísindasjóði, sem geng-
isfellingin bitnar á með miklum
þunga. Allir þeir íslendingar,
sem dve’þast við nám í erlend-
um háskólum og tækniskólum,
verða mjög hart úti vegna þess-
arar ráðstöfunar. Er ekki annað
sýnna, en ýmsir þeirra verði
að hverfa frá hálfloknu nárrii,
verði ekki- gerðar af opinberri
hálfu ráðstafanir til að koma
i. veg fyrir það. Að yísu er á
fjáriögúm nu gert / ráð Myis'ir
auknum -. stúðning i .til. , náms
manna sem samsvarar áhrifum
gengisfellingarinnar á þá styrki
og lán, sem veitt hafa verið að
undanförnu. íslenzkir náms-
menn erlendis, sem uppfylla
tiltekin skilyrði, hafa að undan-
förnu átt kost á láni eða styrk,
sem nægt hefur nokkurn veg-
inn fyrir þriggja mánaða náms-
dvöl á ári. Er gei't ráð fyrir í
fjárlagafrumvarpinu, að svo
verði áfram. En á hinn hluta
námstímans, hjá mörgum 6—T
mánuði, koma áhrif gengisfell-
ingarinnar með fullum þunga.
Að sjálfsögðu verða það nárns-
menn frá hinum efnaminnstu
heimilum, sem fyrst hljóta að
gefast upp. Ég leyfi mér að
fullyrða, að í þeim hópi eru
mjög efnilegir námsmenn, sem
mikils má af vænta, og þjóðfé-
laginu væri til stórtjóns að loka.
fyrir öllum leiðum til frekari
menntunar.
Hér verður hið opinbera að
koma til skjalanna. Með vei’u-
legri eflingu lánasjóðs mætti
koma í veg fyrir það slys, að
stöðvaðir vei'ði með öllu á
menntabraut efnismenn, sem
ekki eiga að fjársterka foreldra.
Þjóðfélagið þarfnast þessara
manria. Þeir myndu ekki aðeins
á sínum tíma endurgreiða sjálf
námslánin, heldur stuðla að
þeirri upþbýggingu menningar-
þjpðfélags á íslandi, sem er
frumskilyrði velmegunar :';jog
framfara. . .ii
i ■
i '
'V.tí
Gils.Gu6niunds.son.