Frjáls þjóð - 12.03.1960, Síða 4

4
oCaugardacfiiin 12. marz 1960 F R J ÁLS Þ J □ Ð §
A
MALARINN SEM DRAKK TERPENTlNU
Nýlega rakst ég' í erlendu bókmenntariti á litla
prósaskissu eftir Erik Ransemar:
„Frú Bismarck sat útí horni og’ var að gráta yfir
skaphörku manns síns, þegar keikur nubbur dökkur á
brún snai’aðist innúr dyrunum án þess að banka.
Góðan dag, sagð’ann. Ég heiti Hitler. Var’ða hér sent
átt’ að mála? — Hér og þar og allsstaðar, sagði frú
Bismarck og þurrkaði af sér tárin, meðan ntálarinn
Hitler stútaði sig á terpentínuglasi. Allsstaðar
þarf að mála. Allt Þýzkaland þarf að ntála á ný.
Ég hata þennan moldarbrúna lit. Eigið þér nokkra
fallega liti?
— Litinn er búið að ákveða. Penslunt ntínum hefur
alltaf geðjazt svart, svaraði ntálarinn HitLer og
fékk sér drjúgan teyg úr fleygnum. Þér afsakið
vonandi þó ég fái mér snafs. Ég drekk ekki
annað en terpentínu núorðið. Maður yerður svo
vitlaus af henni.
Og svo fór hann að ntála af djöfulntóði og smurði
svo þykkt að enn í dag má finna ntálningarlyktina,
ef leið manns liggur þar framhjá.“
Já, lyktin er auðfundin enn. En sýnilega er ýmsunt
farið að finnast nóg um skellur á veggjunt, þó að
þykkt væri smurt á sínum tíma. Á jóladagsntorgun
1959 vaknaði frú Adenáer við að vinnuglaðir
piltar voru kontnir inn i íbúð þeirra hjóna og
byrjaðir að blettamála. Hún ýtti við bónda sínunt
og benti honunt á verksuntmerki: hakakrossa, Heil
Hitler og hatursglósur um gyðinga. Gamla manni
hnykkti lítið eitt við: hann átti ekki von á
drengjunum svona snemma og' hafði í andvaraleysi
jólahelginnar gleyntt að draga gluggatjöldin
fyrir. Hann smokraði sér í buxurnar og haltraði
út að glugga til að hleypa tjöldunum niður, en
það var um seinan: á götunni fyrir utan stóð
glaðvakandi múgur og horfði á ntorguniðju
unglinganna, lostinn reiði og skelfingu.
Ivanslarinn er raunsær maður: hann sá þegar að
hér hafði verið hrapað að framkvæmd og bað
skutilsveina sína að hverfa heirn, nteðan verið
væri að búa húsið betur undir ntálningu. Svo
settist hann niður snöggklæddur sem hann var
og hripaði Frankó vini sínunt fáeinar línur
í laumi.
„Allsstaðar þarf að mála,“ skrifaði hann. „Allt
Þýzkaland þarf að rnála. Ég hata þennan moldarbrúna
lit. En hér gefst enginn friður til að þjálfa
úngviðið í iðninni fyrir gyðingahyski, sem liggur
á gluggunum hjá mér nætur og' daga og hrópar út
yfir heiminn allt sem á heimilinu gerist. Gætir þú
nú ekki tekið af mér nokkra stráka í læri, rneðan
ég er að ljúka nauðsynlegunt undirbúningi hér heinta
fyrir? Ég get sent með þeim afburða þjálfara sem
numið hafa málningarkúnstina hjá vorum framliðna
lærimeistara. í rauninni vanhagar mig- aðeins um
friðsælan reit, þar sem drengirnir g'eti fengið að
stunda nám sitt í næði. . . .“
Hann braut saman blaðið, innsiglaði bréfið með
kanslarahringnunt sínum og sendi þegar hraðboða af
stað með það suður til Spánar.
Og nú er beðið.
Litinn er búið að ákveða. Penslarnir bíða þjálfaðs
liðs sent kann að smyrja þykkt, veggirnir bíða
langþráðrar snertingar við mjúk pensilhárin og'
kanslarinn bíður eftir svari.
Þó ótrúlegt sé, eru til á Islandi menn sem tekið
hafa að leggja fæð á moldarlitinn brúna, er augu
feðra þeirra hafa glaðzt við á hverju nýju vori
frá því er land byggðist. Þjóð sína hafa þeir
teygt inn í vopnafélag þeirra garpa sem dreymir nú
unt að dýfa penslum í svart. Eru þeir stoltir af
hinum nýja vinarvini sínum? Endist þeim gæfa til
að nota þann biðtíma sem enn er til að losa þjóð
sína úr helgreipum hesmáms og hernaðarbandalags?
Eða eru málarar dauðans búnir að hella ofan í þá
svo miklu af áróðursterpentínu, að ókleift sé orðið
að koma fyrir þá vitinu?
4 Einar Bragi.
Kvöld eftir rigningu dagsins.
Það rofar til svo sólseturssin-
fónninn megi hljóma. Um dag-
inn hafði loft verið skýjað og
stundum hafði rignt en þegar
stytti upp á milli kyrrðust
pollarnir á gangstígum og lauf-
laus tré spegluðust og fætur
fólksins skutu mynd sinni yfir
flötinn, skýin voru þar með far-
andmyndum sínum, og stundum
brá fyrir bláu auga himins í
rofi sem lokaðist fljótt aftur.
Og þegar leið á daginn var
lengra milli skúra en það var
nóg vatn á götunum til að bíl-
arnir gætu farið um með hvísk-
urhljóði þegar hjólbarðar þeirfa
jusu vatni svo það var eins og
leyndarmál allt í kring, þá sett-
ust gamlar konur á bekk og
voru kannski að hvíla sig eða
bara gamlar; gola fór á undan
kvöldinu og undirbjó himin-
inn, tætti samfellu grámans,
blés burt hinum þrúgandi regn-
skýjum og færði himininn fjær
mönnunum; og himinninn var
allt í einu orðinn blár og fjar-
lægur.og tær og hvíldi ekki á
mönnunum, eitt og eitt fann-
hvítt ský fór yfir eins og óút-
skýrður boðskapur eða eikjur
goða.
Nú var sólin farin að skína
og fólkið hafði eignazt skugga
sem vöknuðu skyndilega og
sveifluðust eins og dymblar í
þúsund klukkum klingjandi um
votar stéttir, yfir biðfúsa fleti
pollanna sem skiluðu áfram öllu
en tóku að þverra.
Sólin þerrði regnið á götun-
um hægan. Nýfæddir skuggar
trjánna uxu á láréttu sviði til-
veru sinnar en golan veifaði
grönnum greinum svo skugg-
ar þeirra hvörfluðu yfir sól-
birtu stéttanna eins og máttlaus
maður sem er að reyna að
valda tónsprota, en fólksstraum-
urinn þéttist.
Gamlar byggingar fögnuðu
sólinni og hýrnuðu í framan og
gluggarnir tóku að loga af ijós-
inu eins og augu í mikilli vímu
þegar hjjartað dansar í eldi.
En simavírarnir fundu að
það er fleira til en hagskýrsl-
ur og framkvæmdaáætlanir og
tóku að sindra í birtunni líkt og
þeir fyndu nú hin litlu orð fara
um sig frá einni manneskju til
annai'rar, orð sem koma út úr
stórri sameiginlegri þögn
tveggja einstaklinga, slitna frá
þeim og eru einhverja stund
kannski orðin að stórum hun-
angsflugum og marglitum fiðr-
ildum sem hamast inni í rauðri
gagnsærri blöðru eða blárri,
kannski gulri, kannski grænni,
hamast þar inni umlukin af
hinni stóru þögn og þú heyrir
þin eigin orð, eða sérðu þau
kannski? Og meðan þú horfir
hefst hljóður andi jarðarinnar
og lyftir hinum marglitu ball-
ónum þar sem orðin suða og
sindra innilokuð og feykir þeim
út í bláinn . . .
Orð, — nei símavírai'nir, það
voru þeir sem sindruðu, líka
vírarnir sem rafknúðir sti'ætis-
vagnar fara eftir um hin breiðu
stræti. En í þröngum götum
lagðist dökkur skuggi af húsi
öðru megin myrkvandi yfir
götuna og skall á húsinu hinu-
megin þar sem hann seildist
upp eftir því neðanverðu likt
eins og skuggi púrítanskrar
siðakreddu að reyna að lama
lífsgleðina.
Himinninn varð bláfölur með
kvöldinu og smám saman vai'ð
hann úðaður bleiku, gullinn
kúpullinn á ísakskirkju bar við
himin, og á gylltri turnspíru
fjær varð bál af sólsetursbjarm-
anum, líkt og kyndill tendraður
heilögum eldi.
Þá gengum við tveir um
gamla borgarhlutann, Péturs-
borg þeirra Dostójevskís og
Púshkins. Á bökkum síkja, yfir
gamlar brýr, hjá fornum höll-
um þar sem kyrrðin átti enga
hættu vofandi yfir sér, hjá
gömlum vöruskemmum sem
höfðu staðið öldum saman; þar
var fátt fólk á gangi, trén lauf-
laus á bökkunum og sumsstað-
ar sá inn um gríðarstór port-
hlið við þessar vöruskemmur
liðinna alda en við hurfum af
þessum þagnarslóðum þar sera
mátti heyra ljóðið vaxa.
Við sveigðum inn í íbúðar-
hverfi þar sem húsin voru göm-
ul og víða lágir dimmir yfir-
byggðir gangar og fyrir end-
anum tóku við skuggalegir húsa-
garðar, allsstaðar var fólk á
ferli um göturnar eða stand-
andi í þessum dimmu göngum
eða að kallast á í portunum á
bak við; og börnin léku sér á
götunum og skutust um gang-
ana inn og út, unglingspiltur
hallaðist upp að húsi í slíkum
gangi einangraður í draum-
leiðslu sinni með hendur í jakka-
vösum og fingraði hljómstrengi
sinnar einveru við ys hverfis-
ins. Svartbrýndur með stór
brún augu sem ekki horfa á
umferðina.
Og skammt frá var gömul
kona í glugga við götuna að
tala við aðra gamla konu; kon-
an í glugganum hafði stórt
andlit en flatt og kringlótt, og
nefið eins og það hefði verið
lengi undir fargi, kinnbeinahá
og hrukkótt; með smágerðum
strikum var allt andlitið teikn-
að af tíma konunnar: líkt og
koparstungumynd; og hár
hennar hvítur sneplaflóki, —
það var brotin rúðan í glugga
þessarar gömlu konu.
Hin konan sem stóð á gang-
stéttinni og talaði við hana var
lítil og rýr, og minnti á eld-
spýtnastokk sem tveim eldspýt-
um hefur verið stungið í endann
á og þeim síðan stungið niður
í rauf og allt látið standa upp
á endann á borðinu fyrir fram-
an spilamann. Það hafði jafn-
vel verið tyllt á hana höfði sem
var langt og mjótt og stallur á
munninum líkt og skúffa til að
geyma kartöflur. Hár hennar
eins og það væri af einhverri
annarri manneskju sem væri
fyrir löngu horfin úr hérvist,
skolleitt og þurrt með grárri
skeilu eins og snjóakálfur í fjar-
lægu fjalli.
Jújú þær voru að tala saman
og allsstaðar var fólk að spjalla
meðan þetta kvöld færðist hægt
yfir eins og kvöldin okkar á
íslandi; þessi norðursins hæg-
siglandi kvöld sem mjakast yfir
meðan varkár fingur mildrar
golu sprytar segl þess annað
veifið. Sumsstaðar voru ölvaðir
menn að hlæja eða þrasa eða
leiða blindur blindan. Tveir
menn stóðu saman og hölluð-
ust hvor að öðrum og annar
hafði brugðið báðum höndum
eins og kalllúðri í sjávarháska
upp að eyra hins og hrópaði ein-
hver leyndardómsfull trúnað-
armál inn í mistraða hugar-
ganga hans. En hinn þriðji hélt
ræðu yfir tómri tunnu meðan
dapurleikinn hnykktist í rykkj-
um fram af vitum hans.
Á aðra hönd var síki svo
kyrrt og slétt og spegilþénugt;
hópur drengja kom hlaupandi,
þeir fóru að gantast við okkur:
Sprechen sie deutsch? kallaði
einn og leit hróðugur á hina og
allir fóru að hlæja og hrópa:
sprechen sie deutsch? sprechen
sie deutsch? Síðan kallaði ann-
ar: Do you speak english, og
hinir hlógu, og svo skiptist